Васілёк

Васілёк
Васілёк сіні (Centaurea cyanus)
Навуковая класіфікацыя
прамежныя рангі Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Расліны Аддзел:  Кветкавыя Клас:  Двухдольныя Парадак:  Астракветныя Сямейства:  Астравыя Падсямейства:  Carduoideae Трыба:  Cardueae Падтрыба:  Centaureinae Род:  Васілёк
Міжнародная навуковая назва
Centaurea
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   36950 NCBI   41503 EOL   59386 GRIN   g:2232 IPNI   330045-2

Васілёк^[1], або валошка^[2] (Centaurea) — род травяністых раслін сямейства Астравыя (Asteraceae).^[3]

Лацінская назва роду паходзіць ад імя міфічнай істоты кентаўра Хірона, які лічыўся адным з лепшых лекараў. Па іншай версіі, гэтая назва, якая было ў карыстанні яшчэ пры Гіпакраце, ўтворана ад грэч. κεντέω — калоць і ταῦρος — бык і азначае «які коле быкоў».^[4]

Паколькі з пункту гледжання Міжнароднага кодэкса батанічнай наменклатуры назвы раслін, апублікаваныя да 1 мая 1753 года, не лічацца сапраўды апублікаванымі, Ліней фармальна з’яўляецца аўтарам гэтай назвы і навуковая назва роду запісваецца як Centaurea L..

Сцяблы прамастойныя, прыўзнятыя або ляжачыя, зрэдку сцябла зусім няма, ёсць формы тыпу «перакаці-поле». Лісце чаргаванае, суцэльнае або перыста-рассечанае. Кветкі рознага колеру, у кошыках. Сярэдзінныя кветкі трубчастыя або трубчаста-лейкападобныя, двухполыя, краявыя — лейкападобныя. Кошыкі мала- або шматкветныя, адзіночныя ці па некалькі ва канцах парасткаў. Абгортка кветкавых кошыкаў (важная сістэматычная прыкмета) ад шарападобнай да кароткацыліндрычнай, з шматлініх чарапіцападобна размешчаных лісцікаў, на канцы якіх калючкі ці прыдаткі. Ложа кошыкаў са шчацінкамі. Плод — часцей апушаная, з чубком сямянка.

Вядома сотні відаў, пашыраных у Еўразіі, Паўночнай Афрыцы і Паўночнай Амерыцы, Аўстраліі (1 від).

Большасць відаў гэтага роду мае паўднёва-еўрапейскае паходжанне,^[4] сустракаецца амаль усюды ў Еўропе сярод пасеваў, асабліва ў жыце. У Беларусі 11 відаў: васілёк сіні (Centaurea cyanus), Centaurea depressa, васілёк раскідзісты (Centaurea diffusa), васілёк іберыйскі (Centaurea iberica), васілёк лугавы (Centaurea jacea), Centaurea pannonica, васілёк фрыгійскі (Centaurea phrygia), Centaurea pseudomaculosa, васілёк рэйнскі (Centaurea rhenana), васілёк шурпаты (Centaurea scabiosa), васілёк сонечны (Centaurea solstitialis)^[5]. Растуць у лясах, на лугах, у хмызняках, пасевах, на пясчаных мясцінах, пустках і ўздоўж дарог. Цвітуць у чэрвені-верасні^[6].

Васількі з’яўляюцца меданосамі, а таксама часта выкарыстоўваюцца як дэкаратыўныя расліны^[3].

У медыцыне выкарыстоўваецца васілёк сіні (Centaurea cyanus), яго кветкі валодаюць мачагонным дзеяннем, прымяняюцца пры ацёках, звязаных з хваробамі нырак.

Васількі выкарыстоўваюцца ў касметыцы.

Налічваецца 350—500 відаў васілька. Некаторыя з іх:

З 1968 года васілёк сіні з’яўляецца нацыянальнай кветкай Эстоніі.

• Васілёк, валошка // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 4: Варанецкі — Гальфстрым / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1997. — Т. 4. — С. 24—25. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0090-0 (т. 4).
• Кудрашова М. Г., Пашына Г. В. Васілёк, валошка // Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 1. Ааліты — Гасцінец / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1983. — С. 418—419. — 575 с., іл. — 10 000 экз.
• Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь / А. И. Киселевский. — Минск: Наука и техника, 1967. — 159 с.
• Лекарственные растения и и их применение. Изд. 5-5, перераб. и доп. «Наука и техника». — Мн., 1974. 592 с. с ил. (АН БССР. Ин-т эксперим. ботаники им. В. Ф. Купревича)
• Черепанов С. К., Цвелёв Н. Н., Клоков М. В., Сосновский Д. И. Род 1624. Василёк — Centaurea // Флора СССР. В 30-ти томах / Начато при руководстве и под главной редакцией акад. В. Л. Комарова; Редакторы тома Е. Г. Бобров и С. К. Черепанов. — М.—Л.: Издательство Академии Наук СССР, 1963. — Т. XXVIII. — С. 370—579. — 653 с. — 2 200 экз.
• Centaurea L. — Василек // Определитель высших растений Беларуси (руск.) / Под ред. В. И. Парфёнова. — Мн.: Дизайн Про, 1999. — С. 280, 308—310. — 472 с. — 1 000 экз. — ISBN 985-6182-78-6.

• Васілёк: інфармацыя на сайце GRIN
• Васілёк: інфармацыя на сайце «Энцыклапедыя жыцця» (EOL)