Share to:

 

Variità taravesa di a lingua corsa

A variità taravesa (o varietà taravese) di a lingua corsa hè una di i variità principali di corsu.

Grammatica

  • Articuli ditarminativi
singulari maschili singulari feminili plurali maschili plurali feminili
u a i/a i
u trenu, u celi a rena, a mamma i ghjuvanotti, i poma i chjarasgi, i frauli

Più raramenti, s'usa lu/li, la/li, ma solu in certi casi: par asempiu, in puisia; o in i formi: "Oh lu bruttu !", "Oh lu latru!"; o ancu in certi casi particulari: "la ghjenti"

  • Articuli inditarminativi: unu, una
  • Prunomi parsunali: eiu, tù, eddu/ieddu edda/iedda, no, vo, eddi/ieddi
  • Prunomi è aghjettivi pussessivi: meiu/mè, toiu/tù, soiu/sò, nosciu, vosciu, soiu/so
  • Prunomi è aghjettivi dimustrativi: quistu-quisti, quissu-quissi, quiddu-quiddi

Verbi: I verbi ani trè formi di cunghjugazioni principali (, -a, -iscia).

Verbu essa:

  • Indicativu prisenti: socu, sè, hè, semu, seti, sò;
  • Indicativu imparfettu: era/eru, eri, era, irami, irati, irani;
  • Indicativu passatu rimotu: futi, fusti, fù, fumi, futi, funi;
  • Indicativu futuru: saraghju, sarè, sarà, saremu, sareti, sarani;
  • Cunghjuntivu prisenti: ch'è sii, ch'è tù sii, ch'eddu (edda) sii, ch'è noi siimi, ch'è vo siiti, ch'eddi siini;
  • Cunghjuntivu imparfettu: ch'è fussi, ch'è tù fussi, ch'eddu (edda) fussi, ch'è no fùssimi, ch'è vo fùssiti, ch'eddi fùssini;
  • Cundiziunali: saria/sariu, saristi, saria, sariami, sariati, sariani;
  • Ghjerundiu prisenti: essendu;
  • Ghjerundiu passatu: essendu statu;

Verbu avè:

  • Indicativu prisenti: aghju, ha, hà, avemu/emu, aveti/eti, ani;
  • Indicativu imparfettu: avia/aviu, avii, avia, aviami, aviati, aviani;
  • Indicativu passatu rimotu: ebbi, avisti, ebbi, ebbimi, avisti, ebbini;
  • Indicativu futuru: avaraghju, avarè, avarà, avaremu, avareti, avarani;
  • Cunghjuntivu prisenti: ch'e aghji, ch'è tù aghji, ch'eddu aghji, ch'è no aghjimi, ch'è vo aghjiti, ch'eddi aghjini;
  • Cunghjuntivu inparfettu: ch'e avissi, ch'è tù avissi, ch'eddu (edda) avissi, ch'è no avissimi, ch'è vo avissiti, cheddi avissini;
  • Cundiziunali: avarìa, avarìsti/avarii, avarìa, avarìami, avarìati, avarìani;
  • Ghjerundiu prisenti: avendu;
  • Ghjerundiu passatu: avendu avutu;

Verbu (irregulari):

  • Indicativu prisenti: faciu, faci, faci, femu, feti, fàcini;
  • Indicativu imparfettu: facia/faciu, facii, facia, facìami, facìati, facìani;
  • Indicativu passatu rimotu: feci, festi, feci, fècimi, fèciti, fècini;
  • Indicativu futuru: faraghju, farè, farà, faremu, fareti, farani;
  • Cunghjuntivu prisenti: ch'e facci, ch'è tù facci, ch'eddu facci, ch'è no fàccimi, ch'è vo fàcciti, ch'eddi fàccini;
  • Cunghjuntivu inparfettu: ch'e fessi, ch'è tù fessi, ch'eddu (edda) fessi, ch'è no fèssimi, ch'è vo fèssiti, cheddi fèssini;
  • Cundiziunali: farìa, farìsti/farii, farìa, farìami, farìati, farìani;
  • Participiu passatu: fattu;
  • Ghjerundiu prisenti: fendu;
  • Ghjerundiu passatu: avendu fattu;

Cunghjugazioni in -à - Verbu amà:

  • Indicativu prisenti: amu, ami, ama, amemu, ameti, amani;
  • Indicativu imparfettu: amava/amaia, amavi/amaii, amava/amaia, amavami/amaiami, amavati/amaiati, amavani/amaiani;
  • Indicativu passatu rimotu: ameti, amesti, ameti, ametimi, ametiti, ametini;
  • Indicativu futuru: amaraghju, amarè, amarà, amaremu, amareti, amarani;
  • Cunghjuntivu prisenti: ch'e ami, ch'è tù ami, ch'eddu (edda) ami, ch'è no amimi, chi voi amiti, ch'eddi amini;
  • Cunghjuntivu inparfettu: ch'e amessi, ch'è tù amessi, ch'eddu (edda) amessi, ch'è no amessimi, ch'è vo amessiti, ch'eddi amessini;
  • Cundiziunali: amariu/amaria, amarii/amaristi, amaria, amariami, amariati, amariani;
  • Ghjerundiu prisenti: amendu;
  • Ghjerundiu passatu: avendu amatu;

Cunghjugazioni in -a - Verbu veda:

  • Indicativu prisenti: vecu, vedi, vedi, vidimu, viditi, vedini;
  • Indicativu imparfettu: vidia, vidii, vidia, vidiami, vidiati, vidiani;
  • Indicativu passatu rimotu: vidìsi, vidisti, vidisi, vidìsimi, vidìstiti, vidìsini;
  • Indicativu futuru: vidaraghju, vidarè, vidarà, vidaremu, vidareti, vidarani;
  • Cunghjuntivu prisenti: ch'e veghi, ch'è tù veghi, ch'eddu (edda)veghi, ch'è no veghimi, ch'è vo veghiti, ch'eddi veghini;
  • Cunghjuntivu inparfettu: ch'e vidissi, ch'è tù vidissi, ch'eddu (edda) vidissi, ch'è no vidissimi, ch'è vo vidissiti, ch'eddi vidissini;
  • Cundiziunali: vidarìu/vidarìa, vidarìi/vidarìsti, vidarìa, vidarìami, vidarìati, vidarìani;
  • Ghjerundiu prisenti: videndu;
  • Ghjerundiu passatu: avendu vistu;


Cunghjugazioni in -iscia o ì - Verbu finiscia o finì:

  • Indicativu prisenti: finiscu, finisci, finisci, finiscimu, finisciti, finiscini;
  • Indicativu imparfettu: finiscia, finiscii, finiscia, finisciami, finisciati, finisciani;
  • Indicativu passatu rimotu: finiti, finisti, finiti, finitimi, finistiti, finitini;
  • Indicativu futuru: finisciaraghju, finisciarè, finisciarà, finisciaremu, finisciareti, finisciarani;
  • Conghjuntivu prisenti: ch'e finischi, ch'è tù finischi, ch'eddu (edda) finischi, ch'è no finischimi, ch'è vo finischiti, ch'eddi finischini;
  • Conghjuntivu inparfettu: ch'e finissi, ch'è tù finissi, ch'eddu (edda) finissi, ch'è no finissimi, ch'è vo finissiti, ch'eddi finissini;
  • Cundiziunali: finisciariu/finisciaria, finisciaristi/finisciarii, finisciaria, finisciariami, finisciariati, finisciariani;
  • Ghjerundiu prisenti: finiscendu;
  • Ghjerundiu passatu: avendu finitu;

Un'intarissanti curiusità di u taravesu, com'è u gadduresu, è certi varietà di a lingua sarda, hè l'esistenza di dui maneri, tremindù accitevuli è usati, di cunghjucà l'indicativu imparfettu di certi verbi, par asempiu u verbu andà:

  • Indicativu imparfettu classicu: andava, andavi, andava, andavami, andavati, andavani;
  • Indicativu imparfettu alternativu: andaia, andaii, andaia, andaiami, andaiati, andaiani.

Numari : unu, dui, trè, quattru, cinqui, sei, setti, ottu, novi, deci, ondici, dodici, tredici, quattordici, quindici, sedici, dicessetti o diciossetti, diciottu, dicennovi, vinti, ..., trenta, quaranta, cinquanta, ..., centu, dui centu, ..., middi, dui milla, ...;

Ghjorna : luni, marti, marcuri, ghjovi, vennari, sabatu, dumenica;

Mesa : ghjinnaghju, frivaghju, marzu, aprili, maghju, ghjugnu, sittembri, uttrovi, nuvembri, dicembri;

Staghjoni : branu, istati, vaghjimu, inguernu;

Culori : biancu, neru, rossu], giaddu, turchinu, verdi, grisgiu, purpurinu, aranciu, castagnu.

Sprissioni

Eccu una scelta di sprissioni tipicamenti taravesi:

  • à bocca di stomacu: m'hè fermu à bocca di stomacu
  • à pedi è senza zucca
  • à quandu troppu, à quandu micca
  • à quidda volta: hè statu fattu à quidda volta !
  • veda à Ghjobba: aghju vistu à Ghjobba!
  • amparà à babbu à futta
  • amparà à u preti à dì a messa
  • amparà l'ave maria à u vescu
  • à caterna: Và à caterna!
  • andà com'è u furmagliu annantu à i maccarona: và com'è u furmagliu annantu à i maccarona!
  • Angnula si chjamava
  • annantu una anca!: andaria annantu una anca!
  • avè l'asgiu: t'aveti l'asgiu!
  • avè trè facci: t'hà trè facci
  • avè u vagari: t'aveti u vagari
  • avè un cantara biota: t'hà una cantara biota!
  • avvigni à Vignali chì hè un beddu paesi!
  • baddà in a ziglia calda: l'aghju da fà baddà in a ziglia calda!
  • beddu comu un fiori
  • boccalà par Corsica!
  • briacu à tappu
  • briacu persu
  • briacu zuffu
  • bruttu puzzinosu
  • bughju com'è in culu: hè bughju com'è in culu
  • bughju neru
  • cantani l'angnuli
  • carcu imbardatu
  • castrà i falchetti
  • castrà i cucchi couper les cheveux en quatre
  • circà a rogna à grattà: cerca a rogna à grattà
  • capiscia ci com'è i porchi in a musica: ci capisci com'è i porchi in a musica
  • ci hè da bia è da mangnà
  • ci hè trè ghjatti
  • cioncu com'è una campana
  • cioncu comu un biccazzu
  • ciò ch'eddu hà in capu ùn hà in i pedi!
  • cordu comu un viulinu
  • cripà com'è buttacci
  • cuntenti com'è un cuccu
  • cuntenti com'è un pichju
  • dannu è risa !
  • dà un colpu à u cherchju è l'altru à a botti
  • dumani hà da fà ghjornu!
  • essa à l'ultima: hè à l'ultima
  • essa à taglia cannedda: sò à taglia cannedda!
  • essa bè è megliu : erami bè è megliu.
  • essa di a camisgia: quissu hè di a camisgia!
  • essa quant'è à zappà in acqua : hè quant'è à zappà in acqua !
  • essa quant'è i cunigliuli: sò quant'è i cunigliuli!
  • essa quant'è i sturneddi: Sò quant'è i sturneddi!
  • duru com'è petra
  • fà à calci è à pugni : fattu à calci è à pugni
  • faci un caldu chì si mori !
  • faci un fretu chì si secca !
  • falà à ciarbeddu in bocca: semu falati à ciarbeddu in bocca!
  • falsu com'è a cicuta
  • falsu com'è u ramu
  • fatigatu persu
  • finu chì pari ostia
  • goffu com'è u piccatu
  • hè di capu è di coda
  • essa ci da perda a parola: ci hè da perda a parola!
  • essa quant'è à attaccà si à a croci: hè quant'è à attaccà si à a croci!
  • i calori di San Larenzu
  • in casa di Cristu
  • in quattru è trè setti
  • in sù li forchi
  • incun eddu, ùn si sà da corra à andà pianu
  • l'affari sò in francesu
  • l'hà tagliatu u capu
  • l'hè cuddata è l'hè falata
  • l'emu persu senza ghjucà lu à carti
  • largu in brenna e schersu in farina
  • li mangna a suppa in capu!
  • li trema u barbazzali!
  • longu com'è a fami
  • longu com'è un palu di fasgiolu
  • malu com'è u piccatu
  • mangnà à dui canteghji: mangna à dui canteghji!
  • mangna quant'è setti
  • mangna paternostru è caca diauli
  • mansu tontu
  • metta à baccu
  • morini i sarpi
  • mortu un ghjacaru in a vigna !
  • neru com'è u carbonu
  • neru com'è u culu di a paghjola
  • novu framanti
  • parè un tappu: Pari un tappu !
  • Parini foli !
  • pari un diauli scatinatu!
  • passà par machja scannata: semu passati par machja scannata!
  • passà pa a cruna di l'acu: sé passatu pa a cruna di l'acu!
  • piglià si la in Zinefrica : Piglia ti la in Zinèfrica !
  • piova à bidò : Piuvia à bidò.
  • piova à bidunati : Piuvia à bidunati.
  • prigà si la bona: ci vò à prigà si la bona!
  • prummetta à bocca basgiata: m'hà prummissu à bocca basgiata
  • purtà in bocca
  • purtà pa u nasu : i porta pa u nasu
  • ridini ancu i sporti
  • ùn essa nè di u diauli nè di a croci: ùn hè nè di u diauli nè di a croci!
  • ùn possu micca piglià à Cristu pa a barba
  • ùn sà fà un ò di canna
  • tocca, tocca, in bracciu à minnana
  • riceva com'è un ghjacaru
  • roda l'aglia
  • rompa i stacchi
  • rossu chi pari un bagu
  • rossu imbagatu
  • sali è sapienza
  • scemu compiu
  • seccu incastulatu
  • sempri festa in Ampaza !
  • senta si u culu merdosu
  • s'è tù li metti un graneddu d'oliu in culu, faci un litru d'oliu
  • s'é tù campi n'ha da veda d'altri
  • sinceru com'è l'acqua di u maccaronu
  • stà à senta quant'è i topa à veghja: i stocu à senta quant'è i topa à veghja!
  • sticchitu com'è a ghjustizia
  • tortu com'è un anca di ghjacaru
  • u viaghju di u sali: hè statu u viaghju di u sali
  • ùn ci capisci un ghjenuvesi
  • ùn essa micca di sittimana: ùn sò micca di sittimana
  • ùn fighjulà in faccia à nimu!
  • ùn firmà nè cottu nè crudu: ùn hè firmatu nè cottu nè crudu!
  • ùn hè mancu una fràula in bocca à l'orsu
  • ùn sa indù cacà l'ovu
  • stà solu com'è l'arimitu
  • stancu mortu
  • tamant'è u mondu
  • tamant'è una mastarucula
  • techju com'è un porcu
  • tontu com'è un sameri
  • tontu com'è un viteddu
  • tontu da lià
  • tontu di baddi
  • tontu persu
  • Torna à Vignali chi hè u beddu paesi !
  • tranquillu com'è Battisti
  • trosciu battulu
  • u so culu taglia l'aghi
  • un annu hè cuccu, un annu hè falcu
  • ùn avè dui franchi par fà cantà un cecu: ùn hà dui franchi par fà cantà un cecu!
  • un li manca cà a parola
  • un n'ha nè pà u capu nè pà a coda
  • un ni sorti mancu in calzunettu
  • ùn sà s'eddu codda o s'eddu fala
  • un saltu, un frisciu
  • un vedi mancu u corbu in u latti !
  • va à circà u ruspu in a tana
  • vani com'è u cuparchjulu à a meda
  • vechju zerricu
  • vogli di corpu

Rifarenzi

  • Dalbera-Stefanaggi, M-J, A lingua corsa - La langue corse, 2002, PUF

Da veda dinò

Index: pl ar de en es fr it arz nl ja pt ceb sv uk vi war zh ru af ast az bg zh-min-nan bn be ca cs cy da et el eo eu fa gl ko hi hr id he ka la lv lt hu mk ms min no nn ce uz kk ro simple sk sl sr sh fi ta tt th tg azb tr ur zh-yue hy my ace als am an hyw ban bjn map-bms ba be-tarask bcl bpy bar bs br cv nv eml hif fo fy ga gd gu hak ha hsb io ig ilo ia ie os is jv kn ht ku ckb ky mrj lb lij li lmo mai mg ml zh-classical mr xmf mzn cdo mn nap new ne frr oc mhr or as pa pnb ps pms nds crh qu sa sah sco sq scn si sd szl su sw tl shn te bug vec vo wa wuu yi yo diq bat-smg zu lad kbd ang smn ab roa-rup frp arc gn av ay bh bi bo bxr cbk-zam co za dag ary se pdc dv dsb myv ext fur gv gag inh ki glk gan guw xal haw rw kbp pam csb kw km kv koi kg gom ks gcr lo lbe ltg lez nia ln jbo lg mt mi tw mwl mdf mnw nqo fj nah na nds-nl nrm nov om pi pag pap pfl pcd krc kaa ksh rm rue sm sat sc trv stq nso sn cu so srn kab roa-tara tet tpi to chr tum tk tyv udm ug vep fiu-vro vls wo xh zea ty ak bm ch ny ee ff got iu ik kl mad cr pih ami pwn pnt dz rmy rn sg st tn ss ti din chy ts kcg ve 
Prefix: a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 
Kembali kehalaman sebelumnya