Η Ξυλαγανή είναι κωμόπολη της Θράκης στην Περιφερειακή Ενότητα Ροδόπης, σε απόσταση 17 χιλιόμετρα[1] από την πρωτεύουσα του νομού, Κομοτηνή και σύμφωνα με την απογραφή του 2011, έχει 1.180 κατοίκους.[2] Παλιότερα αποτελούσε την έδρα του δημοτικού διαμερίσματος Ξυλαγανής του Δήμου Μαρωνείας αλλά και έδρα του τότε δήμου.[3] Η Δημοτική Κοινότητα Ξυλαγανής, που περιλαμβάνει και τους οικισμούς Εργάνη και Νέα Πέτρα, σύμφωνα με την απογραφή του 2021 είχε πληθυσμό 1306 κατοίκους.
Γενικά και ιστορικά στοιχεία
Στην Ξυλαγανή έχουν βρεθεί πλούσια αρχαιολογικά ευρήματα, τα οποία περιλαμβάνουν τμήματα ακροπόλεων και τάφους με κτερίσματα.
Στις αρχές του 20ού αιώνα, η Ξυλαγανή κατοικείτο κυρίως από Βούλγαρους[4][5], ενώ μετά την προσάρτησή της στην Ελλάδα και τις ανταλλαγές πληθυσμών που ακολούθησαν μεταξύ Ελλάδας, Τουρκίας και Βουλγαρίας, στο χωριό εγκαταστάθηκαν Έλληνες πρόσφυγες από τις περιοχές της Ανατολικής και της Βόρειας Θράκης[1].
Τον Ιούνιο του 1944, κατά τη διάρκεια της Κατοχής, κάτοικοι της Ξυλαγανής που είχαν δημιουργήσει ένοπλο τμήμα προσκείμενο στους αντάρτες του Αντών Τσαούς, δέχτηκαν επίθεση από δυνάμεις του βουλγαρικού στρατού. Στη συμπλοκή που ακολούθησε σκοτώθηκε ένας Βούλγαρος στρατιώτης, ενώ από πλευράς των κατοίκων σκοτώθηκαν (τόσο στη σύγκρουση όσο και στην ομαδική εκτέλεση που ακολούθησε) 28 ένοπλοι[1].
Πολιτισμός και αθλητισμός
Ο πολιτιστικός όμιλος του χωριού ιδρύθηκε το 1981. Η δραστηριότητα του περιλαμβάνει τη διοργάνωση παραδοσιακών γιορτών, τη λειτουργία λαογραφικού μουσείου καθώς και χορευτικό τμήμα. Στις γιορτές και τα έθιμα της Ξυλαγανής περιλαμβάνονται οι γιορτές των ισναφιών κατά την Καθαρά Δευτέρα[6] και της Μπάμπως[7], καθώς και το έθιμο της παραδοσιακής πάλης που μετέφεραν οι πρόσφυγες από το Μεγάλο Βογιαλίκι της σημερινής Βουλγαρίας[8].Στον οικισμό λειτουργούν ο Παιδικός Σταθμός ,το Νηπιαγωγείο ,το Δημοτικό σχολείο και το Γυμνάσιο με λυκειακές τάξεις.
Στον οικισμό εδρεύει ο Αθλητικός Πολιτιστικός Σύλλογος Ορφέας που ιδρύθηκε το 2006 και συμμετέχει στα τοπικά πρωταθλήματα της ΕΠΣ Θράκης.
Η κοινότητα Ξυλαγανής συστάθηκε με έδρα τον ομώνυμο οικισμό στις 31 Αυγούστου 1924 και λειτούργησε ως το 1997, οπότε καταργήθηκε και προσαρτήθηκε στον δήμο Μαρωνείας.[14]
Κοινοτάρχες
Διάρκεια θητείας
Κάτοχος(γέννηση-θάνατος)
Σημειώσεις
1912-1974
Πρόεδροι της Κοινότητας Ξυλαγανής
19??-19??
Νίκος Παπανικολάου (1918-1983)
Καφεζυθοπώλης. Βρέθηκε απαγχονισμένος στον αχυρώνα του στις 12 Ιουλίου 1983.[15]
↑ 1,01,11,2Τάσος Χατζηαναστασίου, Αντάρτες και Καπετάνιοι. Η Εθνική Αντίσταση κατά της βουλγαρικής κατοχής της Ανατολικής Μακεδονίας και της Θράκης 1942-1944, εκδοτικός οίκος Αδελφών Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 2003, σελ. 163 - 164.
↑«Πολιτισμός». dimosmaroneiassapon.gr. Δήμος Μαρώνειας - Σαπών. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Αυγούστου 2018. Ανακτήθηκε στις 29 Ιουλίου 2018.
↑«Μαρώνεια - Ξυλαγανή». pamth.gov.gr. Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Μαΐου 2017. Ανακτήθηκε στις 29 Ιουλίου 2018.
↑«Ξυλαγανή». jti-rhodope.eu. JTI Σύστημα Ξενάγησης. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Απριλίου 2021. Ανακτήθηκε στις 29 Ιουλίου 2018.
