Belatz txiki

Belatz txiki
Irudi gehiago
Iraute egoera
Arrisku txikia  (IUCN 3.1)
Sailkapen zientifikoa
Klasea	Aves
Ordena	Falconiformes
Familia	Falconidae
Generoa	Falco
Espeziea	Falco columbarius Linnaeus, 1758
Banaketa mapa
Datu orokorrak
Masa	arra: 162 g emea: 212 g
Zabalera	60 cm
Kumaldiaren tamaina	4,2
Eguneko zikloa	eguneko

Belatz txikia (Falco columbarius) Falconidae familiako hegazti harraparia da.

Ipar Hemisferioko belatz hau eskualde azpitropikal eta tropikaletara migratzen da^[1]. Neguko bisitaria dugu belatz txikia, Euskal Herrira bertan biltzen diren hegazti txikiak ehizatzera etortzen dena. Harrigarria da hegan egiteko duen erraztasuna, abiadura handian eta mugimendu azkarrak eginez.

Belatz txikia Europako belatzik txikiena da, 26-33 cm luzera eta 55-69 cm hego-zabalera dauka (Mullarney et al, 2010), baina munduko beste belatz txikiak baino sendoagoa da berau. Hegan belatz handiaren silueta berdina dauka: bular alde sendo eta zabala, hego zabala oinarrian baina oso mutur zorrotzekoa eta luzera ertaineko buztana. Halere, tamainagatik erraz desberdindu daitezke bi espezieok. Belatz txikiak, gainera, hegoak askoz ere azkarrago mugitzen ditu eta, zuhaitz belatzak bezala, honek ere hegan egitean mugimendu urduriak egiten ditu (Ferguson-Lees, et al, 2001; Mullarney et al, 2010).

Alde dortsala urdin apal nahiko homogeneoa da ar helduetan, eta arreak orbain argi nabariagoekin eme eta gazteetan (orbanak arretan ere ikus daitezke, hauek lumak zabaltzen dituztenean batik bat). Ar helduek, gainera, buztanean banda beltz bakarra daukate (puntan), baina emeek eta gazteek buztana banda beltzez betea dute (5 inguru). Beheko aldetik ikusita, arretan kolore laranja da nagusi, eta eme eta gazteetan kolore zurixka. Ez dute ia biboterik. (Cramp et al, 1980; Mullarney et al, 2001).

Beste hegazti harrapari gehienetan bezala, espezie honetan ere dimorfismo sexuala agerikoa da, emeak arrak baino handiagoak eta pisutsuagoak baitira (150-210 g) (White, 1994).

Europar eta amerikar espezimen artean ezberdintasun batzuk daude eta zalantzan dago espezie bera direnentz. Hona hemen talde bien aspiespezieak:

• Amerikar multzoa
  • Falco columbarius columbarius Linnaeus, 1758
  • Falco columbarius richardsoni Ridgway, 1871
  • Falco columbarius suckleyi Ridgway, 1873
• Eurasiar multzoa
  • Falco columbarius/aeasalon aeasalon Tunstall, 1771
  • Falco columbarius/aeasalon subaesalon C.L. Brehm, 1827
  • Falco columbarius/aeasalon pallidus (Sushkin, 1900)
  • Falco columbarius/aeasalon insignis (Clark, 1907)
  • Falco columbarius/aeasalon lymani Bangs, 1913
  • Falco columbarius/aeasalon pacificus (Stegmann, 1929)

Nahiko isila da, baina norbait habiara gerturatzean kikikiki moduko alarma kantu bat egiten du.

Belatz txikia ipar-hemisferioko belatza da; Ipar Amerikan, Europan eta erdialdeko Asian bizi da. Negua igarotzera hegoaldera bidaiatzen dute, baina ez dira hego-hemisferioaraino iristen (Europako populazioak Europako erdialde eta hegoaldean igarotzen dute negua) (Cramp eta Simmons, 1980; SEO/BirdLife, interneten). Iberiar Penintsulan lautada zabalak hobesten dituenez Iberiar goi-lautadan aurki daiteke batez ere, baina banaketa eremu horren mutur batek Euskal Herrira ere ukitzen du (Noval, 1967; SEO/BirdLife, interneten)

Belatz txikia Euskal Herrira negua igarotzera etortzen da. Lehendabiziko aleak abuztuan iristen hasten dira, baina gehienak urrian etortzen dira. Ondoren, otsaila eta apirila artean hasten dira berriro ere Europa iparraldera alde egiten.

Esan bezala, belatz txikiek lautada zabalak hobesten dituzte, gehienez ere zuhaixkez osatutako inguruneak. Hori dela eta, mendialdeak ekiditen ditu eta zekale-soroetan, hezeguneetan edota mosaiko-paisaietako zuhaixka inguruetan ohikoa da. Hala ere, taigan eta gure inguruko basoetan ere ikus daiteke (White, 1994).

Jakina da belatzek ez dutela habiarik egiten, eta belatz txikiek habia lurreko zuloren bat probestuz egiten du, batez ere txilardien babesa bilatuz. Batzuetan beleek utzitako habiak erabiltzen ditu. (White, 1994).

Hegazti txikiak jaten ditu batez ere: txonta arruntak (Fringilla coelebs), arabazozo beltzak (Sturnus unicolor), hegatxabal arruntak (Alauda arvensis), txirtak (Anthus sp.), ipurzuri arruntak (Oenanthe oenanthe), txolarreak (Passer sp.) mikak (Pica pica)... (Sunyer eta Viñuela, 1990). Hauek hegaldi azkar eta baxuak eginez harrapatzen ditu, askotan lurretik metro eskas batera.

Arrautzak maiatza eta ekaina artean erruten dira, kolore apaleko eta orbain arre-gorrixkaz beteriko 3-5 arrautza bitartean izaten dira. Arrautzok 28-32 egunetan zehar inkubatzen dira, emeak batez ere, baina jaio ondoren arra zein emea arduratzen diren habiaraino janaria eramateaz. Heldutasuna jaio eta 30 bat egunetara lortzen dute (SEO/BirdLife, interneten).

Hegazti monogamoa da, ugalketa garaian behintzat (White, 1994). Espezieen arteko elkarrekintzak

• Belatz handia (Falco peregrinus): Tamainagatik erraz bereiz daitezke. Belatz handia, izenak salatzen duen bezala, handiagoa da. Gainera, belatz handiaren hegakera sendoagoa da eta ez da belatz txikiarena bezain bizia.
• Zuhaitz-belatza (Falco subbuteo): Zuhaitz-belatza eta belatz txikia oso antzeko kolorazioa dute, baina belatz txikiak ez du sabelaldean zuhaitz-belatz helduek duten kolore gorria. Gainera, proportzioak ere desberdinak dira, zuhaitz-belatzak proportzionalki hego meheagoak eta luzeagoak baititu.

Mundu mailan IUCN erakundeak mehatxurik gabe sailkatu du belatz txikia oso eremu zabalean aurki daitekeelako, populazioa nahiko handia delako eta ez delako beherakada nabarmenik ikusi. Halere, habitataren galerak eta pestiziden erabilerak espezie hau asko kaltetzen dute (SEO/BirdLife, interneten).