Urritzelki

Urritzelki
Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Herriko etxe tradizional bat
Kokapena
Herrialdea	Nafarroa Garaia
Eskualdea	Pirinioaurrea
Udalerria	Lizoainibar-Arriasgoiti
Administrazioa
Mota	leku
Izen ofiziala	Urricelqui/Urritzelki
Posta kodea	31484
Herritarra	urritzelkiar, urrizelkiarrak
Geografia
Koordenatuak	42°52′12″N 1°28′15″W / 42.87°N 1.4707°W / 42.87; -1.4707
Garaiera	588 metro
Distantzia	31,2 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	11 (2020)

Urritzelki^[1][a] (artzibarreraz: Urrizelki)^[b] Lizoainibar-Arriasgoiti udalerriko Arriasgoiti ibarreko leku bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Pirinioaurrea eskualdean.

2020 urtean 11 biztanle zituen.

Bertako biztanleak urritzelkiarrak (artzibarreraz: urrizelkiarrak) dira.

Urritzelki edo Urrizelki beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

• gaztelaniaz: Urricelqui ("urrizzélki" ahoskatua)

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:^[2]

• Urricelque (1262)
• Vrricelque (1280)
• Urrucelqua (1300)
• Vrricelqui (1303)
• Vrriçelque (1366)
• Urriçelqui (1366)
• Urricelque (1591)
• Urricelqui (1767)
• Urricelgui (1829)
• Urritzelqui (1911)
• Urrizelki (1966)
• Urritzelki (1990)

Urritzelkiko armarriak honako blasoi hau du:^[3]

Urritzelki Arriasgoiti ibarran dago.

Arriasgoiti Pirinioen (Erroibar) eta Pirinioaurrearen (Lizoainibar) arteko trantsizio-ibarra da, haitzarte estuak eta desnibel nabarmenak dituena. Ibaia zeharkatzen du Erro ibaiak, Irati-Aragoi ibaiaren adarrak.

Ibarreko klima azpi-mediterraneoa da, urteko batez besteko tenperatura 12 eta 13 gradu ingurukoa, eta batez besteko prezipitazioak 800 mm eta 1 000 mm bitartekoak. Urteko egun euritsuak 90 izaten dira, batez ere udaberri eta udazkenean. Uda garaian, bi hilabete lehor izaten dira, uztaila, eta, batez ere, abuztua.

Herrigunearen inguruko basoetan, birlandatutako pinuak dira nagusi. Birlandaketa hauek XIX. mendetik aurrera egin ziren, inguruko zerrategiek zuten hazkunde azkarreko zuhaitzen beharra zela eta. Oraindik ere, 100-120 hektarea gordetzen da.

Arriasgoitin dagoen Zalba herrian, itsasoaren mailatik 565 metrora, Nafarroako Gobernuak 1993n jarritako estazio meteorologikoa dago.^[4]

Datu klimatikoak (Zalba, 1993-2020)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	17.0	21.0	25.0	28.0	31.0	38.5	37.5	39.6	35.0	29.2	22.0	17.2	39.6
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	8.1	9.3	12.5	15.6	19.1	24.3	27.1	27.3	23.4	18.4	11.7	8.6	17.1
Batez besteko tenperatura (ºC)	4.4	4.9	7.6	10.6	13.7	18.1	20.5	20.4	17.2	13.2	7.9	4.8	12.0
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	0.8	0.6	2.7	5.6	8.3	11.9	13.9	13.5	10.9	8.1	4.1	1.1	6.8
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-4.6	-4.5	-2.2	0.6	2.6	6.8	9.3	8.5	5.3	1.0	-2.3	-4.1	-4.6
Batez besteko prezipitazioa (mm)	118.8	100.2	94.8	92.3	74.5	54.9	38.4	39.6	64.7	80.1	121.0	108.5	987.8
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm)	2.3	45.7	63.6	62.8	50.0	81.8	72.9	74.0	64.0	74.8	47.8	95.5	95.5
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	15.1	13.9	13.1	14.3	12.8	7.9	6.1	6.3	8.6	11.9	15.7	15.0	140.7
Elur egunak (≥ 1 mm)	3.7	4.4	2.4	0.9	0.1	0.0	0.0	0.0	0.0	0.1	1.6	2.6	15.9
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[5]

Garai batean, Errealengo jaurerria zen, eta, 1280an, hiru gari-zaldi eta garagar- edo olo-zaldi behar zituen urtean. Leonor I.a Nafarroakoa printzesak bere errentak 1474an eman zizkion Oger Gurpideri.

Arriasgoiti ibarrekoa izan zen, XX. mendera arte, non Arriasgoiti Lizoainibarrera sartu baitzen. 1835-1845eko udal-erreformak arte, ibarreko diputatuak (Arriasgoitikoak) herriko bizilagunen artean aukeratzen zen erregidoreak gobernatzen zuten. Gero, Urritzelki, udalerri osoa bezala, erregimen komunaren mende jarri zen. Elizari dagokionez, erretorea aurkezteko eskubidea XIX. mendean herritarren artean egoteari zegokion. 1802an esaten zen irin-errota zutela Erro ibaiaren gainean. XX. mendearen hasieran landa-kutxa bat eratu zen.

2020 urteko erroldaren arabera 11 biztanle zituen Urritzelkik.^[6]

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Arriasgoitiko herri guztiak sailkatu zituen, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian, Pirinio ibarretik Esteribar eta Artzibar ibarrekin eta Pirinioaurreko Eguesibar eta Longida ibarrekin hitz egiten zena.^[7]

Koldo Zuazok, 2010ean, Arriasgoiti atzerakada-eremuan sailkatu zituen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.^[8]

Urritzelkiko azpieuskalkia artzibarrera da, eta, zehazki, Arriasgoitiko aldaera.^[9]

Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legeari jarraituz, Lizoainibar-Arriasgoiti eremu mistoko udalerria da. 2010eko erroldan, herritarren % 10,62ek zekien euskaraz.

• San Isidroko jaiak: abuztuaren azken asteburuan

• San Martin Tourskoaren eliza, Erdi Aroko kristiau eliza.
• Urritzelkiko jauregia, Erdi Aroko jauregia.

1. ↑ /urit͡s̻élki/ ahoskatua (laguntza)
   Azentua: zorrotza hirugarren silaban
2. ↑ /uris̻élki/ ahoskatua (laguntza)
   Azentua: zorrotza hirugarren silaban

• Arriasgoiti
• Lizoainibar-Arriasgoiti
• Pirinioaurrea
• Zangozako merindadea
• Nafarroa Garaia

• Lizoainibar-Arriasgoitiko Udalako webgune ofiziala