|
فرش شرقیقالی شرقی یا فرش شرقی نامی عمومی برای فرشهای بافته شده در مناطق مختلف در «مشرق زمین» است. د فرش شرقی می‌تواند به صورت پرزدار یا تخت بافته شود. فرش شرقی از موادی چون ابریشم، پشم و پنبه بافته می‌شود و اندازه اش از اندازه یک بالش تا اندازه اتاق‌های بسیار بزرگ متغیر است. از قرون وسطی به بعد فرش شرقی بخش مهمی از فرهنگ مشرق زمین و نیز اروپا و آمریکای شمالی شده‌است.[۱] از لحاظ جغرافیایی فرشهای شرقی در منطقه‌ای با عنوان «کمربند فرش» بافته می‌شودند که از مراکش در شمال آفریقا و خاورمیانه تا آسیای مرکزی و شمال هند ادامه دارد. این محدوده شامل کشورهایی مانند چین، تبت، ترکیه، ایران، در شمال، مغرب در سمت باختر، قفقاز در شمال و هند و پاکستان در جنوب می‌شود. مردم از فرهنگ‌های مختلف، کشورها و گروه‌های نژادی و مذهبی متنوع درگیر در تولید فرش شرقی هستند. با توجه به این که برخی از این کشورها جزو کشورهای اسلامی هستند ممکن است اصطلاح «فرش اسلامی»[۲] هم در این زمینه به کار رود. در سال ۲۰۱۰ «مهارت‌های سنتی فرش بافی» در استان Fārs,[۳] و شهر کاشان[۴] و «هنر سنتی فرش بافی آذربایجان» در جمهوری آذربایجان[۵] به عنوان میراث فرهنگی ناملموس جهانی یونسکو ثبت شدند. منشأ فرشهای گره دارآغاز قالی بافی ناشناخته باقی مانده چرا که در طول تاریخ فرش‌ها دوام نیاورده و تخریب شده‌اند. بافته‌های بسیار قدیمی از جنس نمد هستند و با تکنیک خاص انباشت پود در قالب نمد ساخته شده‌اند.[۶][۷] فرشهای تخت (بدون پرز) از تار و پود بسیار متراکم ساخته می‌شوند. شواهد تاریخی از منابع کهناحتمالاً قدیمی‌ترین متون اشاره‌کننده به فرش در قالب خط میخی در لوح‌های گلی از آرشیو سلطنتی شهر ماری هستند که از هزاره دوم قبل از میلاد باقی مانده‌اند. در زبان اکدی برای فرش کلمه mardatu و برای بافندگان فرش kāşiru به کار رفته که از شغل‌های دیگر مانند گونی سازان (sabsu یا sabsinnu) متمایز می‌شوند.[۸] مستندانی مبنی بر استفاده یونانیان از فرش در منابع قدیمی وجود دارد. حدود ۴۰۰ سال قبل از میلاد زنوفون نویسنده یونانی در کتاب خود با نام "nabasis" به فرش اشاره کرده‌است. پازیریک: قدیمی‌ترین فرش باقیماندهقدیمیترین و شناخته شده‌ترین فرشی که به صورت گره دار و با دست در قالب فرش بافته شده و هنوز بقایای آن باقیمانده فرش پازیریک است که در دهه ۱۹۴۰ توسط باستان‌شناس سرگئی رودنکو و تیم همراه کشف شد و مربوط به قرن ۵ قبل از میلاد است.[۹] این فرش بخشی از هدایای درون یک قبر بود که توسط یخ منجمد محافظت شده بود. قبر از بقایای دوران سکاها بود و در دره Pazyryk در کوه‌های آلتایی در سیبری[۱۰] کشف شد. ریشه فرش پازیریک مورد بحث است و بسیاری از کشورها آن را به خود نسبت می‌دهند[۱۱] قطعاتی از ترکستان، سوریه، عراق و افغانستان اورل اشتاین کاشفی بود که گلیم‌هایی مربوط به حداقل سده چهارم یا پنجم میلادی در Turfan در ختن در شرق ترکستان چین، منطقه‌ای که هنوز به تولید فرش مشهور است کشف کرد.[۱۲] قطعاتی از فرش در شمال شرقی افغانستان در ناحیه ولایت سمنگان به دست آمده که آزمایش کربن-۱۴ قدمت آن‌ها را به قرن دوم تا اوایل ساسانی می‌رساند. وجود بخش‌هایی از حیوانات مانند گوزن و موجودات بالدار، این فرش‌ها را به فرشک پازیریک شبیه می‌کند.[۱۳] این قطعات در حال حاضر در مجموعه آل صباح در دارالازهر کویت نگهداری می‌شوند.[۱۴][۱۵]
تولید .jpg) فرش شرقی با دست و با تارهایی از مواد طبیعی بافته می‌شوند. موادمواد مورد استفاده در فرش بافی شرقی و ترکیب آن‌ها متفاوت است. عمدتاً پشم گوسفند و بز و گاه شتر منبع اصلی نخ و مواد فرش است. ممکن است موی اسب هم به کار رود. پنبه و ابریشم دو ماده اصلی دیگر برای تولید فرش هستند. ریسندگی الیاف پشم و پنبه و ابریشم یا با دست یا ابزار مکانیکی مانند چرخ نخ ریسی به شکل‌های مختلف تابیده می‌شوند. رنگرزی فرایند رنگرزی شامل غوطه ور کردن نخ در رنگ مناسب است که در ادامه باید نخ‌های رنگ شده خشک شوند. رنگهای گیاهیرنگهای سنتی که استفاده می‌شود برای فرشهای شرقی، از گیاهان و حشرات طبیعی به دست می‌آیند.
ابزارانواع ابزارها برای ساخت فرش دستباف مورد نیاز است. یک دستگاه ریسندگی افقی یا عمودی چارچوب مورد نیاز برای برپا کردن پود فرش است (دار قالی) و ابزارهای متعدد دیگر مانند قیچی و شانه در فرشبافی کاربرد دارند. دار افقیعشایر معمولاً با استفاده از یک دار افقی فرش بافی می‌کنند که در حالت ساده یک چارچوب ساده است. دار عمودیدارهای عمومدی از نظر فنی پیچیده‌تر هستند و در روستاها و شهرها به کار می‌روند. سه نوع کلی دار عمودی بافندگی وجود دارد: دار ثابت روستایی، دار تبریز یا Bunyan و دار غلتکی.
تار پود و پرزتار و پود اساس فرش بافی هستند. پرز هم در فرشهای برجسته (قالی) کاربرد دارند.
فرشهای بافت ایران مرکزی در شهرهایی مانند کاشان، اصفهان، قم و نائین، دارای بافت متارکم و در نتیجه وزن زیاد هستند. گرهگره فرش با دست بافته می‌شود. فرش آناتولی از گره ترکی استفاده می‌کند. بیشترین فرشهای ایران از گره فارسی استفاده می‌کنند. این که گره‌ها به چپ یا به راست بافته شده‌اند با لمس دست روی گره مشخص می‌شود.[۱۶] گره جفتی نو دیگری از گره است که به صورت متقارن یا غیر متقارن بافته می‌شود.[۱۷] تعداد گره تعداد و تراکم گره‌های فرش با تعداد گره در هر اینچ مربع (kpsi) یا در هر دسیمتر مربع سنجیده می‌شود. تکمیلبا پایان بافت فرش، لازم است پودها قیچی شوند و از دار قالی پائین آورده شود. در این حال فرش قابل استفاده است.
طراحیفرشهای شرقی طرح‌های بسیار متنوعی دارند اما عناصر طراحی شرقی در آن‌ها قابل شناسایی است. هر گره فرش می‌تواند معادل یک «پیکسل» از یک تصویر باشد. بافندگان و طراحان ماهر، طرحه‌های پیچیده تری برای گره‌ها استفاده می‌کنند. طرح مستقیم و خمیدهفرش شرقی دارای طراحی مربعی خطی rectilinear (یا "هندسی") یا خمیده curvilinear (یا "گل") هستند. در کارگاه فرش معمولاً از طرحی که یک طراح ماهر فرش تهیه کرده برای بافت فرش استفاده می‌شود.[۱۸] طرح زمینه و حاشیهطراحی فرش نیز می‌تواند با توصیف این که چگونه اشکال و عناصر در سطح فرش مرتب و سازمان یافته‌اند تشریح شود. در طراحی اسلامی نمادهای انسان و حیوانات محاز نیست. زمینه فرشهای اسلامی از طرح تکرار بینهایت (infinite repeat) بهره می‌گیرند.[۱۹] در فرش ایرانی ترنج الگوی اصلی و تکرار شونده در زمینه است.  عناصر جزئی در طراحی فرش شرقیزمینه فرش یا بخشی از آن می‌تواند با عناصر طراحی خردتر پر شود. از میان عناصر کوچک طراحی فرش که تکرار شونده و پرکننده زمینه فرش هستند بته جقه در حاشیه فرش زیاد استفاده می‌شود. نقش بته جقه در فرشهای اطراف کرمان، سرابند همدان و فارس زیاد به کار می‌روند. گاهی عناصر طراحی دیگر شامل نقوش باستانی مانند درخت زندگی یا گل و عناصر هندسی مانند مثلاً ستاره نیز کاربرد دارند. عناصر طراحی مفرد نیز می‌توانند ترکیب و عناصر گروهی بزرگتر و پیچیده‌تر تشکیل دهند:[۲۰][۲۱] نقوش مشترک در فرش شرقی:
 نمادگرایی و منشأ الگوهای فرشمی بیتی[۲۳] (۱۹۰۸–۱۹۹۷) یک محقق برجسته در زمینه فرش در سال ۱۹۷۶ چنین نوشت:[۲۴] فرشهای شرقی از مناطق مختلف اغلب نقوش مشترکی دارند. تلاش شده‌است تا منشأ این نقوش پیدا شود. ماهیت این نقوش در اثر خلاقیت، سعی و خطا و اشتباهات انسانی به مرور ممکن است تغییر کرده باشد.[۲۵] انواع موتیف Elibelinde  
جعلفرش شرقی برای کلکسیون داران جذاب است و با قیمت بالا فروخته می‌شود.[۲۶] این نیز انگیزه‌ای برای تقلب در تولید فرش می‌شود.[۲۷] تکنیک‌هایی مانند جایگزین کردن گره‌ها یا دوباره بافی قطعات فرش می‌توانند برای تغییر یک فرش مورد استفاده قرار گیرند به طوری که فرش بزرگتر یا باارزش تر از چیزی که هست به نظر برسد. فرشهای مناطق فرش را می‌توان طبقه‌بندی شده توسط منطقه خود را از مبدأ که هر کدام نشان دهنده رشته‌های مختلف از سنت: فرش ایرانی، فرش پاکستانی، فرشهای عربی، فرشهای آناتولی (ترکی)، فرشهای کردی، فرشهای قفقازی، فرش آسیای مرکزی، فرشهای ترکستانی یا ترکمنهای ترکستان، فرش چینی، فرش تبتی و فرش هندی. فرش ایرانی (فارسی)فرش ایرانی (Persian carpet) یا قالی ایرانی (Persian rug) عنصر اصلی در فرهنگ ایرانی و هنر ایرانی است و پیشینه آن به ایران باستان برمی گردد. طبقه‌بندی فرش ایرانی بر اساس قومیت‌ها و محل بافت، عشایر، و روش‌های دیگر صورت می‌گیرد. امروزه فرشهای عشایری، روستایی، شهری، نمایشگاهی (تابلو) و تولیدات کارخانه‌ای در ایران از هم متمایز هستند. گروه‌های قومی (به عنوان مثال کردها، با قبایل کوچرو مانند قشقایی و بختیاری، افشاری، آذری و ترکمن) فرشهای خود را دارند. فرشهای شهرهای مختلف مانند هریس، همدان، سنه (سنندج)، بیجار، اراک (سلطان آباد), مشهد، اصفهان، کاشان، قم و نائین و بسیاری شهرهای دیگر با نام شهر شناخته می‌شوند. جنس مواد و نوع بافت هم می‌تواند به طبقه‌بندی فرشهای ایرانی بینجامد. مجموعه‌های مهم
نگارخانهفرش آناتولی
فرش ایرانی
فرش قفقازی
فرش ترکمن
فرش هند
فرشهای چینی
جستارهای وابستهمنابع
|
,_second_half_of_16th_century,_Iran._Silk_(warp_and_weft),_wool_(pile);_asymmetrically_knotted_pile,_759.5_x339_cm.The_Metropolitan_Museum_of_Art,.jpg)
_carpet,_Karabakh_group_of_Azerbaijani_carpets,_XVII_century.jpg)
.jpg)
