|
فسا
فَسا (به پارسی میانه: پسا) یکی از شهرهای استان فارس و مرکز شهرستان فسا است. قدمت این شهر دست کم به زمان هخامنشیان برمی‌گردد که در آن زمان نام این شهر پسه یا پسا بوده که به فسا تبدیل میشود. فسا به شهر گندم معروف است. فسا در منطقهٔ نیمه‌خشک معتدل قرار گرفته است. بیش‌ترین درجه حرارت در تابستان‌ها به ۴۲ درجه بالای صفر و کم‌ترین آن در (زمستان‌ها به ۸ درجه) زیر صفر می‌رسد و میزان بارندگی آن به‌طور متوسط حدود ۳۲۰ میلی‌متر در سال است.[۱] اقتصاد فسا برپایه باغ داری، دامپروری وکشاورزی استوار است. وجود باغات انار و مرکبات در فسا متداول است. شهرستانهای خفر، جهرم، داراب، سروستان، خرامه و استهبان در همسایگی فسا قرار دارند. شهرستان فسا در مسیر ترانزیتی شیراز به بندرعباس واقع شده است و همین اصل آن را به شهری استراتژیکی و پررونق تبدیل کرده است. نامدر کتیبه‌ها و سنگ نوشته‌های پرسپولیس از فسا با نام «پشی‌یا» یا «بشی» یاد شده است. جرج کامرون بر اساس مفاد لوح شماره ۵۳ از الواح گلی تخت جمشید، محل شهر «پشی‌یا» یا «بشی‌یه» را منطبق بر محل کنونی شهر فسا می‌داند. واژه «بشی‌یه» در واقع صورت عیلامی واژه پسا می‌باشد. این واژه به دلیل عدم وجود حرف «پ» در زبان عربی، پس از ورود اعراب و تبادلات فرهنگی به صورت «بسا» و گاهی نیز «فسا» تلفظ و ثبت گردید. فسا در لغت نیز به معنی «محل سکونت و قرارگاه» یاد شده است. محققان برای واژهٔ فسا معنی شهر پارسیان را نیز شمرده‌اند.[۲] تاریخپیشینهدر باب سازنده یا سازندگان و زمان ایجاد شهر فسا، اقوال مختلفی در کتابهای تاریخی و جغرافیایی بیان گردیده که عمدهٔ آنان بنای شهر را به عهد شاهان اساطیری (پیشدادیان و کیانیان) مربوط دانسته‌اند. حمدالله مستوفی در نزهةالقلوب در یک جمع‌بندی از نظرات پیشینیان خود در مورد زمان و سازندگان شهر فسا می‌نویسد:[۳]
دوره هخامنشیاندر زمان هخامنشیان شهر فسا و نواحی اطرافش پررونق و آباد بوده، چنان‌که مطابق الواح گلی تخت جمشید، «اَرتَخم» حاکم فسا، مزد ۱۵۰ کارگری که در بشی‌یا (فسا) و کبرپیش (خفر) کار می‌کردند از خزانه‌دار کل پارس «راتی بیندا» خواسته است.[۳] دوره ساسانیاندر دوره ساسانیان، از یک سو وجود بقایای شهر، دژ و آتشکده ساسانی و از سوی دیگر حضور فساییان در امور سیاسی و فرهنگی آن زمان نشانگر آن است که فسا در دوره ساسانیان از جایگاه و رونق خاصی برخوردار بوده است، چنان‌که قاضی القضات انوشیروان، فسایی بود و در همین دوران «زرادشت بن خرگان» عقاید خود را در قالب (دریست دین) در ایران و روم منتشر کرد و تزلزل جدی در نظام طبقاتی ساسانی به وجود آورد. به‌طور کلی در دوران ساسانی و مقارن ظهور اسلام، شهر فسا به عنوان بزرگ‌ترین شهر کوره دارابگرد به‌شمار می‌آمده.[۳] پس از اسلام.jpg) فسا در سال ۱۷ هجری پس از نبردی سهمگین به دست مسلمانان فتح گردید و «ساری بن زنیم» و پس از آن «آزادمرد» (شاید ایرانی بوده که نام فارسی داشته) به حکومت فسا منصوب شدند. در قرن اول هجری فسا مرکز ضرب سکه بود. وجود رفاه، امنیت و توسعه اقتصادی شاخصه ای بود که در تمامی نوشته‌های سیاحان و جغرافی دانان مسلمان داخلی یا خارجی این دوران به فسا نسبت داده شده است. این جغرافی دانان ضمن بررسی ویژگیهای محصولات و مصنوعات فارس در مورد تولیدات و صادرات فسا می‌نویسند:
«گای لسترنج» نیز در کتاب جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی می‌نویسد:[۵]
به دلیل مساجد مروج افکار اسماعیلیه، نقش ارسلان بساسیری در تضعیف خلافت عباسی، جابجایی در سلسله‌ها، هرمهای قدرت و… این شهر مورد هجومهای ویرانگرانهٔ سلجوقیان، شبانکاره‌ها و دردوران بعد افغانی‌ها قرار گرفت و چون طی آنها «هر که را خواستند کُشتند و آنچه را توانستند برداشتند» شهر فسا رو به ویرانی نهاد ولی به مرور به دلیل موقعیت جغرافیایی و طبیعی خود دوباره توانست در دوره صفویه و افشاریه به رونق برسد.[۳] دوره صفویه تا قاجارشواهد حاکی از آن است که بنیاد کالبدهای شهری فسا (حمام متل، مسجد جامع، مسجد حوض ماهی، بازار و…) در دوره صفویه ایجاد و در دوران افشاریه رو به گسترش و تعالی گذاشته است. نکته حائز اهمیت در مورد بافت کالبدی شهر فسا، وجود نوعی شهرسازی شتابان یا ساخت و ساز با دید دفاعی، امنیتی است. مردم فسا در قیام سیداحمدخان جهرمی در اواخر صفویه حضور داشتند. خاندان قوام‌الملک در دورانِ قاجاریه نقش اساسی در تخریب و ویرانی فسا ایفا نمودند. علاوه بر تغییر نقش شهر و مسیرهای ارتباطی، بیماریهای همه گیر، قحطی‌ها، وجه‌المصالحه قرار گرفتن فسا در بازیهای سیاسی قوام و ایلات خمسه با دولتمردان فارس و ایران، ناامنی‌ها و چپاول از مهم‌ترین عوامل ویرانی و کاهش رونق فسا در زمان قاجار بودند.[۳] جغرافیاموقعیت جغرافیاییقرار گرفتن در مسیر شیراز به بندرعباس، قرار گرفتن در مرکز استان فارس و دسترسی سریع به مرکز استان و همچنین استان‌های کرمان و هرمزگان این شهر را از یک موقعیت راهبردی برخوردار کرده است. شهر فسا در ارتفاع ۱۴۰۰ متری از سطح دریا قرار گرفته و بلندترین نقطه این شهرستان خرمنکوه در کنار روستای کچوییه با ۳۱۸۵ متر ارتفاع است. به‌طور کلی نزدیک به ۴۰ درصد از وسعت شهرستان فسا دشت و بقیه کوهستانی است.
تقسیمات کشوری.jpg) فسا مرکز شهرستان فسا است. تأسیس فرمانداری شهرستان فسا در سال ۱۳۱۶ همزمان با تأسیس فرمانداری شیراز و اولین شهرهای کشور انجام شد. شهرستانهای جهرم، داراب، استهبان و نی ریز بخشهایی از شهرستان فسا را تشکیل می‌دادند. که نخست بخش جهرم در سال ۱۳۲۷ با تأسیس فرمانداری از شهرستان فسا مستقل گردید و سپس در سال ۱۳۳۵ ه.ش شهرستانهای داراب، استهبان و نی ریز از شهرستان فسا جدا شدند. در حال حاضر این شهرستان شامل چهار بخش مرکزی، شیبکوه، ششده و قره‌بلاغ و نوبندگان است. دهستان‌های این شهرستان جنگل، ششده، صحرارود، فدشکویه، قره‌بلاغ، کوشک قاضی، میانده و نوبندگان و شهرهای این شهرستان علاوه بر فسا، زاهدشهر، ششده، نوبندگان، قره‌بلاغ و میان‌شهر هستند.[۶] آب و هوافسا در منطقهٔ نیمه‌خشک معتدل قرار گرفته است. بیش‌ترین درجه حرارت در تابستان‌ها به ۴۲ درجه بالای صفر و کم‌ترین آن در زمستان‌ها به ۸ درجه زیر صفر می‌رسد. به‌طور متوسط میزان بارندگی حدود ۳۲۰ میلی‌متر و رطوبت نسبی ۳۹٪ در سال است.[۱]
پوشش سبز جنگلی (درختزار)جنگل‌های زاگرس از منطقه پیرانشهر در کُردستان شروع میشود و در امتداد رشته‌کوه زاگرس و بختیاری تا اطراف جهرم و فسا (میان‌جنگل) در استان فارس ادامه می‌‌یابد. این جنگل‌ها با آب‌و‌هوای نیمه‌مدیترانه‌ای، از اکو‌سیستم‌های مهم و حساس در ایران به شمار می‌‌روند. مردمجمعیتدر سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ شهر فسا ۱۱۰٬۸۲۵ و شهرستان فسا نیز ۲۰۵٬۱۵۷ نفر جمعیت داشت. .[۹]
زبانزبان بیشینه مردم فسا، فارسی با گویش شرق فارس (گویشی بین شیرازی و کرمانی) می‌باشد و به دلیل آنکه از گذشته طوایف گوناگون در این سرزمین ساکن بوده‌اند، زبانهای پرشماری در آن رواج یافته است که از آن جمله زبانهای تُرکی، و عربی را می‌توان نام برد. اقوام تُرک، و عرب با هم زبانان خود به زبان مادری و در محاوره با دیگر مردمان از زبان فارسی استفاده می‌کنند که این تعامل و برخورد لهجه‌ها و زبانها، تلفظهای گوناگونی از واژگان را در میان فساییها شکل داده است.[۳] نژادفسا به دلیل قدمت چند هزار ساله، موقعیت جغرافیایی و مکانی، مهاجرپذیری و هجوم مهاجمان، از دیر باز محل زندگی اقوام مختلف آریایی، سامی، ترک و … بوده و بدین لحاظ از تنوع نژادی برخوردار گردیده است. عمده مردم این شهر از فارسی‌زبانان هستند. اعراب خمسه دیگر گروه قومی قابل توجه فسا هستند که در دوره پهلوی پس از مدتها کوچ‌روی به اجبار و برخی نیز به اختیار یکجانشین گردیدند. امروزه اکثریت جمعیت برخی از روستاها و برخی از محلات شهر فسا را مانند حیدر آباد، مهدیه، کوی سلمان، شهرک طالقانی و… را اعراب به خود اختصاص داده‌اند البته هنوز گروهی اندک از عشایر عرب در مناطق مختلف شهرستان فسا به صورت کوچرو و نیمه کوچرو زندگی می‌کنند. ایل ترک اینالو دیگر گروه قومی فسا است که در دوران ناصرالدین شاه در دشت قره‌بلاغ (چشمه سیاه) سکنی داده شدند.[۳] در مناطق اطراف فسا گروهی از مردم سیاهپوست به نام کولو زندگی می‌کنند. کولوها از ایرانیان آفریقایی‌تبار هستند.[۱۱] مادام دیولافوا از کسانی بود که بر روی پیشینه این قوم پژوهش‌هایی انجام داد. شماری از روستاهای فسا کولونشین است. برای نمونه تعداد زیادی از کولوها در یکی از این روستاها به نام کنکان زندگی می‌کنند.[۱۲] دین و مذهببیشینهٔ مردم فسا مسلمان و شیعه مذهب هستند. مردم فسا پیش از ظهور اسلام همانند مردم سایر نقاط ایران زرتشتی بودند. وجود چندین آتشکده در اطراف فسا، حاکی از رونق دین زرتشت در آن دوران است.[۳] مشاهیر
علم و فرهنگدر سال ۱۳۹۵ در شورای فرهنگ عمومی شهرستان فسا ۱۹ فروردین ماه به‌عنوان "روز فسا "مصوب شد که اولین دوره آن با محوریت دانشمند فرزانه " ابوعلی نحوی فسوی " پاس داشته شد و امسال نیز به ابعاد شخصیت ارسلان بساسیری یکی دیگر از مفاخر و مشاهیر شهرستان فسا که در قرن ۵ هجری قمری می‌زیسته است پرداخته شد. دانشگاههافسا شهری دانشگاهی است و دانشگاه‌های این شهر از نظر آموزشی و پژوهشی دارای رتبه بالایی هستند فسا قطب علم و دانش و قطب پزشکی در جنوب فارس است 
تاریخچهموزهموزه فرهنگ فسا موزه‌ای در شهر فسا، استان فارس است. این موزه در دبیرستان ماندگار محمدتقی ذوالقدر فسایی (تأسیس ۱۳۱۷)در زمینی به مساحت ۴٬۰۰۰ مترمربع و با هزینه ای بیش از ۸۰۰ میلیون تومان با کمک نیکوکاران و… در سال ۱۳۹۶ به بهره‌برداری رسید. این موزه دارای ۸ گالری شامل بخش فناوری، باستانی و تاریخی، نویسندگان فسایی و مشاهیر، مردم‌شناسی، سنگ و سنگواره، باغ و درختان و نگارخانه است. سالانه بیش از ۷ هزار نفر از این موزه بازدید می‌کنند. رصدخانهرصد خانه و مرکز علمی شهرداری فسا، به عنوان بزرگ‌ترین رصد خانه آماتوری جنوب ایران با سال تأسیس ۱۳۷۸ در وروری فسا از سمت شیراز و بر فراز تپه باستانی کدیوری واقع شده است. این مجموعه شامل اتاق تلسکوپ، اتاق افلاک نما و سالن برگزاری کلاس‌های آموزشی است. گروه نجوم این مرکز در سال ۱۳۸۶ به عنوان «برترین گروه نجوم کشور» و در سال‌های ۸۵٬۸۶و۸۷ به عنوان «قوی‌ترین گروه رویت هلال ماه» در کشور شناخته شد و در همین راستا چندین رکورد جهانی و ملی را به ثبت رسانده‌اند که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
علاوه بر این، گروه نجوم فسا به عنوان یکی از قوی‌ترین گروه‌های استهلال کشور هر سالِ جهت رویت ماه‌های رمضان و شوال به مناطق مرتفع در کشور از جمله ارتفاعات خرمنکوه و دنا اعزام میشود. جاذبه‌ها  جاذبه‌های تاریخی
اماکن مذهبی
جاذبه‌های طبیعی
ساختار شهری هتل‌ها و مراکز اقامتی
ورزشگاه‌ها
پارک‌ها
مراکز نظامیتیپ تکاور انصارالحجه لشکر ۳۳ المهدی فارس متعلق به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مرکز حضور اهالی فسا در جنگ تحمیلی بود که پس از پایان جنگ به دو تیپ تکاور انصارالحجه فسا و تیپ مخصوص ۳۳ المهدی (عج) جهرم تقسیم گردید.[۱۳] اقتصاد و صنعتکشاورزیگندم فسا از نظر کشاورزی شهری پررونق است به‌طوری‌که فسا را شهر گندم می‌دانند. با توجه به آب و هوای مناسب، وجود نخل‌های گرمسیری و درختان گردو و باغات مرکبات از قبیل پرتقال، نارنگی، انار، پسته، بادام، گردو و نارنج در این شهر متداول وبه‌طور گسترده است. و کشت باقله بانیان نیز متداول است کشت پنبه نیز در فسا رونق فراوان داشته است و به تازگی کشاورزان به کشت زعفران نیز روی آورده‌اند. منطقه ویژه اقتصادی فسامنطقه ویژه اقتصادی فسا که در پانزدهم اردیبهشت ۱۴۰۰ به تصویب رسیده است با گرایش صنایع تبدیلی کشاورزی، فرصتی است برای کاهش هدر رفت تولیدات، برنامه پذیر شدن تولید، ایجاد زمینه صادرات و بالا رفتن اشتغال و درآمد بهره‌برداران این بخش است. فاز نخست منطقه ویژه اقتصادی فسا در زمینی به مساحت۱۰۰ هکتار تأمین شده که قابل گسترش به بیش از ۱۰۰۰ هکتار است و همین‌طور کلیه زیرساخت‌های لازم در حوزه‌های مختلف از جمله در حوزه آب، راه، گاز، مخابرات و جاده دسترسی در این سایت فراهم شده است. پایانه محصولات کشاورزیمجتمع بزرگ گلخانه‌ای فسا، شامل ۱۳ هکتار گلخانه، سالن سورتینگ، سالن سردخانه، انبارهای کالا، سالن‌های بسته‌بندی، سالن‌های غذاخوری کارکنان و بزرگ‌ترین پایانه محصولات کشاورزی در استان فارس می‌باشد. انبار نفتانبار نفت فسا بعد از انبار نفت تندگویان شیراز بزرگ‌ترین انبار نفت استان فارس می‌باشد و احداث سایت این طرح در ۱۵ هکتار از اراضی شهرستان فسا با ظرفیت ۸۰ میلیون لیتر امکان اشتغال برای بیش از ۳۰۰ نفر به صورت مستقیم و ۱۷۰۰ نفر غیر مستقیم را فراهم خواهد آورد. دامداریدامداری پس از کشاورزی دومین پایه اقتصاد فسا است. انواع فرآورده‌های دامی و لبنیات، پشم، پوست، گوشت، از تولیدات بخش دامداری این شهرستان است. محصولات و سوغاتکماچ یا نان فسایی و نان کنجدی شاخص‌ترین ارمغان و اصلی‌ترین سوغات شهرستان فسا محسوب میشود. گلیم، گبه، جاجیم، لیموترش، پرتقال، نارنج، نارنگی، انار، گردو، پسته، پسته کوهی (بنه) و صنایع دستی از دیگر سوغاتی‌های این شهر هستند. گندم‌با یا آش گندم که از گندم مرغوب فسا تهیه میشود. کارخانه‌ها
بهداشت و درمان بیمارستانهاشهر فسا چهار بیمارستان در حال فعالیت دارد.
علی اصغر خالقی، بیان داشت: این مرکز در زمینی با زیربنای یک هزار مترمربع و با هزینه ای افزون بر ۱۵میلیارد ریال در بیمارستان ولی عصر (عج) فسا احداث شده است. وی افزود: این مرکز به دستگاه‌های ماموگرافی، آندوسکوپی، سونوگرافی و کولونوسکوپی مجهز است و افزون بر شهرستان فسا شهرستانهای شرق استان فارس هم می‌توانند از امکانات این مرکز بهره‌مند شوند. خالقی اضافه کرد: سرطان سینه، پوست، معده، روده بزرگ، مثانه و پروستات از سرطان‌های شایع در شهرستان فسا به‌شمار می‌آیند اما با تجهیز هر چه بهتر این مرکز می‌توانیم در امر تشخیص و پیشگیری از ابتلای افراد به این بیماری، گام‌های موثرتری برداریم[۱۴] درمانگاه‌ها
سیاستنمایندگان مجلسفسا مرکز حوزه انتخابیه فسا در مجلس شورای اسلامی است. اسامی نمایندگان معرفی شده از فسا در ۲۴ دوره مجلس شورای ملی (پیش از انقلاب) از قرار زیر است:
بعد از انقلاب اسلامی نیز فسا در تمامی دوره‌ها دارای نمایندگانی به شرح زیر می‌باشد:
فرمانداریفرمانداری فسا در سال ۱۳۱۶ (همزمان با تأسیس فرمانداری شیراز و همچنین اولین فرمانداری‌های کشور در اولین تقسیمات نوین کشوری) تأسیس شد. فرمانداری این شهرستان در سال ۱۳۹۲ به فرمانداری ویژه ارتقا یافت. فرمانداری ویژه بخش عمده‌ای از اختیارات استانداری را دارد و تشکیلاتی است که از فرمانداری گسترده‌تر، توانمندتر و بزرگتر ولی از استانداری کوچکتر و محدودتر است.[۲۴] فرماندار ویژه فسا علی حسین بهمنی است.[۲۵] شهرداریادارهٔ فسا بر عهدهٔ شهرداری فسا است که در سال ۱۳۰۵ جزء اولین شهرداری‌های استان فارس توسط غلامحسین کدیور تشکیل شد. مدیریت این سازمان را شهردار فسا بر عهده دارد. شهردار فسا با حکم شورای شهر فسا انتخاب میشود اما پیش از این با حکم وزیر کشور ایران منصوب می‌گردید. شهرداری فسا دارای درجه ۸ می‌باشد. شهردار فسا سید محمد باقر ساداتی است.[۲۶][۲۷] ترابریبزرگراهشهرستان فسا در مسیر ترانزیتی شیراز به بندرعباس و کرمان واقع شده است و همین اصل آن را به شهری استراتژیکی و پررونق تبدیل کرده است. بزرگراه شیراز-فسا بزرگراه متصل کننده فسا به شیراز و در حال استفاده است همچنین پروژه‌های بزرگراهی فسا-داراب-بندرعباس و فسا-استهبان-نی‌ریز در حال ساخت هستند.[۲۸] راهآهنهماکنون مسیرهای ریلی شیراز-گلگهر با هدف اتصال شیراز به معدن گلگهر و استان کرمان از فسا می‌گذرد. طول این مسیر ۳۴۶ کیلومتر است که در ۴ فاز در دست ساخت است و شیراز را از طریق سروستان، فسا، استهبان و نی‌ریز به گلگهر متصل می‌کند.[۲۹] فرودگاهاین فرودگاه هم‌اکنون غیرفعال است اما مطالعات طرح توسعه فرودگاه، بهسازی و افزایش طول باند پروازی با هدف از سرگیری پروازهای تجاری در حال اجرا است. این فرودگاه دارای ۱٬۹۸۲ متر باند پروازی است.[۳۰] پانویس
منابع
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
