Libélula

Libélulas Rango fósil: Triásico - actualidade
Exemplar macho da libélula Aeshna cyanea.
Clasificación científica
Reino: Animalia Filo: Arthropoda Superclase: Hexapoda Clase: Insecta Orde: Odonata Fabricuis, 1793
Subordes, Superfamilias e Familias
Véxase o texto

As libélulas son uns insectos carnívoros que pertencen á orde dos odonatos (Odonata). Esta orde inclúe, entre outras especies, as libélulas^[1] e cabalos do demo.^[2]

O grupo apareceu na Terra durante o Triásico.

As características distintivas das libélulas son as seguintes:

• Corpo fusiforme, co abdome moi alongado.
• Ollos compostos, constituídos por milleiros de facetas (ata 30 000), que lles confiren un campo visual de 360º.
• Dous pares de ás semitransparentes.
• Teñen entre 2 e 19 cm de envergadura.
• As especies máis rápidas poden voar a velocidades de cerca de 85 km/h.

Este grupo ten unha distribución mundial e ten preferencia por hábitats nas inmediacións de cursos de auga estancada (pozas ou lagos temporais), zonas pantanosas ou preto de ribeiras e regatos.

As libélulas son predadoras, alimentándose doutros insectos, como mosquitos e moscas. As larvas de libélula (no estadio de ninfa) son acuáticas, carnívoras e extremadamente agresivas, e poden alimentarse non só de insectos senón tamén de peixes xuvenís.

Non teñen a capacidade de picar, porque as súas mandíbulas están adaptadas á mastigación. Dentro do seu ecosistema, son bastante útiles no control das poboacións de mosquitos e das súas outras presas, prestando así un servizo importante ao ser humano.

As libélulas adultas cazan baseándose no seu sentido da visión, extremadamente agudo.

O grupo xurdiu no Triásico,^[3] sendo bastante abundantes no período Carbonífero, e conserva ata hoxe as mesmas características xerais. As maiores libélulas de sempre pertencen ao xénero Meganeura, que floreceu no Permiano e podían atinxir envergaduras de 70 a 75 cm.

A orde foi descrita en 1793 polo naturalista, entomólogo e economista danés Johan Christian Fabricius (1745-1808).^[4]

Fabricius cuñou o termo Odonata unindo o elemento odon-, derivado da palabra do grego antigo οδούς, οδόντoς odoús, odontos, "dente", coa forma sufixa do latín científico -ata, indicando substantivo neutro plural, porque aparentemente estes animais teñen dentes nas súas mandíbulas (aínda que a maioría dos insectos tamén teñen mandíbulas dentadas).^[5][6]

Libélula vén do latín libellula, palabra coa que os antigos romanos designaban a estes animais. A palabra é un diminutivo de libella, "o nivel da balanza" que, á súa vez, é un diminutivo de libra, "balanza" (e tamén o nome da unidade de peso equivalente a 12 onzas). Segundo parece, estes insectos deben o seu nome á súa capacidade de permaneceren suspendidos e equilibrados no aire. O termo foi introducido na sistemática no século XVIII, cando Linneo creou o xénero Libellula na 10ª edición do seu Systema Naturae (1758).^[7]

Orde Odonata

• Suborde Epiprocta
  • Superfamilia Cordulegastroidea
    • Familia Cordulegastridae
    • Familia Neopetaliidae
    • Familia Chlorogomphidae
• Suborde Anisoptera
  • Superfamilia Aeshnoidea
    • Familia Aeshnidae
    • Familia Austropetaliidae
    • Familia Gomphidae
    • Familia Petaluridae
  • Superfamilia Cordulegastroidea
    • Familia Chlorogomphidae
    • Familia Cordulegastridae
    • Familia Neopetaliidae
  • Superfamilia Libelluloidea
    • Familia Corduliidae
    • Familia Libellulidae
    • Familia Macromiidae
    • Familia Synthemistidae

Os entomólogos galegos empregan diferentes nomes para distinguir os membros das distintas familias, entre eles:

Cabaliños, candís, donceliñas, emperadores, esmeraldas, gaiteiros, gaiteiriños, lavacús, libélulas (para os anisópteros), libeliñas, patexas, quitaollos e tizóns.^{[8][9][10][11]}

Ver o artigo principal en Galería de imaxes de libélulas de Galicia

Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  Libélula

Wikispecies posúe unha páxina sobre:  Libélula

• Brusca, R. C. & Brusca, G. J. (2005): Invertebrados, 2ª edición. McGraw-Hill-Interamericana, Madrid. ISBN 0-87893-097-3.
• Chinery, Michael (1977): Guía de Campo de los insectos de España y de Europa. Barcelona: Ediciones Omega, S. A. ISBN 84-282-0469-1.
• Cugno, Alain (2016): Libellules. Klincksieck. Col. De Natura Rerum. ISBN 978-2-252-04026-3.

• Artrópodos
• Hexápodos

• Cosme D. Romay, Adolfo Cordero-Rivera, Anxos Romeo, Martiño Cabana, Darío X. Cabana e Miguel Á. Fernández-Martínez (2011): "Nomes galegos para as libélulas (orde Odonata) da Península Ibérica". Chioglossa, 3: 21-36.
• Libeliñas en Odonatos de Galicia (en galego).
• Algúns cabaliños do demo galegos: os gaiteiros e as libeliñas en Rios-galegos.com (en galego).
• Quitaollos común. Libeliñas (Libélulas) en Rios-galgos.com (en galego).
• Libeliña do ano 2016: Oxygastra curtisii en Bodiversidade ameaçada. Galiza-Norte de Portugal (en galego).
• Insect Identification Key. Order Odonata: the dragonflies and damselflies (en inglés).
• Odonata. Dragonflies and Damselflies Arquivado 30 de novembro de 2016 en Wayback Machine. (en inglés).