|
Lingua azerí
O azerí,[2] tamén coñecido como azarí[3] ou acerbaixano,[4] é a lingua oficial de Azerbaidján. Os falantes deste idioma denomínano azərbaycan. Presenta varios dialectos falados en varios países veciños coma Irán, Rusia (no Daguestán), Xeorxia, Iraq e Turquía. Estímase que entre 20 e 50 millóns de persoas falan azerí. É unha lingua altaica, da rama oghuz, moi relacionada co turco e influenciada polo persa e o árabe. NomenclaturaDurante o período inicial da República de Azerbaidján, o idioma denominábase "Türkdili" ("turco"), pero dende 1994 úsase o nome "Azərbaycan dili" ("azerí"). En moitas partes de Irán denomínase ó azerí turki ou torki, chamando ó turco turco de Istambul. Algúns expertos considérano un dialecto do turco, aínda que o código ISO denomínao "azerí". Historia e evoluciónO autor medieval Ibn al-Nadim, na súa obra Al-fihrist, menciona que nas zonas da antiga Persia, incluído o territorio da actual República de Azerbaidján, falábase unha lingua distinta. Así, cita as linguas de raíz iraniana: fahlavi (pahlavi), dari, juzi, farsi (persa), e seryaní. O dari, que xurdiu na zona leste de Irán, sería a lingua usada nas Cortes Reais. O parsi sería a lingua propia da relixión zoroástrica. Os estudos etimolóxicos apuntan que os dialectos actuais que se falan nas rexións de Bakú, Jaljal e Semnan xurdiron dunha lingua común. Crese que a forma turca que presenta actualmente o azerí substituíu o pahlavi durante a chegada dos pobos turcos. LiteraturaA literatura clásica azerí xurdiu no século XI, baseada nos dialectos Tabriz e Shervan. A literatura moderna de Azerbaidján está baseada no dialecto shervani, mentres que en Irán se basea no tabrizí. No 1875 publicouse o primeiro xornal en azerí, Əkinçi. Durante o período soviético, o azerí foi usado como lingua franca entre tódolos pobos de etnia turca que habitaban a Unión Soviética. A mediados do século XIX aprendíase nas escolas de Bakú, Gandja, Saki, Tbilisi e Ereván. Dende 1845 pódese estudar na Universidade de San Petersburgo, Rusia. AlfabetosOficialmente, o azerí usa o alfabeto latino inda que o alfabeto cirílico está amplamente difundido e aínda é oficial no Daguestán. Existe total correspondencia entre os dous alfabetos, que dá ó cirílico unha orde distinta da habitual: Aa Аа, Əə Әә, Bb Бб, Cc Ҹҹ, Çç Чч, Dd Дд, Ee Ее, Ff Фф, Gg Ҝҝ, Ğğ Ғғ, Hh Һһ, Xx Хх, Iı Ыы, İi Ии, Jj Жж, Kk Кк, Qq Гг, Ll Лл, Mm Мм, Nn Нн, Oo Оо, Öö Өө, Pp Пп, Rr Рр, Ss Сс, Şş Шш, Tt Тт, Uu Уу, Üü Үү, Vv Вв, Yy Јј, Zz Зз. Ata 1929, só se usou o alfabeto árabe. Entre 1929 e 1938 usouse o alfabeto latino inda que de forma distinta á que se usa hoxe. A partir dese ano e ata 1991 usouse o alfabeto cirílico. Dende ese ano e ata a actualidade houbo un lento período de transición ó alfabeto latino. Os falantes de azerí en Irán continúan usando o alfabeto árabe. Se está escrito en alfabeto latino, as palabras estranxeiras tradúcense á súa propia pronuncia. Por exemplo: "Bush" escríbese "Buş", e "Schröder", "Şröder". Notas
Véxase tamén
Outros artigosLigazóns externas
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
