Ռուս-վրացական պատերազմ

Այս հոդվածը կարող է վիքիֆիկացման կարիք ունենալ Վիքիպեդիայի որակի չափանիշներին համապատասխանելու համար։ Դուք կարող եք օգնել հոդվածի բարելավմանը՝ ավելացնելով համապատասխան ներքին հղումներ և շտկելով բաժինների դասավորությունը, ինչպես նաև վիքիչափանիշներին համապատասխան այլ գործողություններ կատարելով։

Ռուս-վրացական պատերազմ
Վրաց-աբխազական հակամարտություն, Վրաց -օսական հակամարտություն և Second Cold War?
Օդացամաքային ճակատամարտերը ցույց տվող քարտեզ
Թվական Օգոստոսի 7-12, 2008 Վայր Անդրկովկաս Հարավային Օսիա Աբխազիա Վրաստան Պատճառ Վրաստանի պաշտոնական դիրքորոշման համաձայն. Ցխինվալի տարածաշրջանում ռազմական գործողության իրականացում՝ ի պատասխան Հարավային Օսիայի զինված խմբավորումների սադրանքներին և Վրաստանի դեմ Ռուսաստանի ագրեսիային, որը սկսվել է Հարավային Օսիայում ռազմական գործողություններից 6 օր առաջ Արդյունք Ռուսական, հարավօսական և աբխազական զինված ուժերի հաղթանակ Հարավային Օսիայի և Աբխազիայի տարածքների նկատմամբ Վրաստանի վերահսկողության ամբողջական կորուստ Հարավային Օսիայի և Կոդորիի հովտի տարածքից բնիկ վրացիների արտաքսում[1] Հարավային Օսիայի և Աբխազիայի անկախության ճանաչում Ռուսաստանի Դաշնության կողմից[2] Հարավային Օսիայի և Աբխազիայի տարածքներում ռուսական ռազմակայանների տեղակայում
Հակառակորդներ
Հարավային Օսիայի զինված ուժեր Օտարերկրյա կամավորներ (Մերձդնեստրից[3], Աբխազիայից[4], Հյուսիսային Օսիայից[5][6], Դաղստանից[7]) Ռուսաստանի զինված ուժեր	Վրաստանի զինված ուժեր Կամավորներ Էստոնիայից[8] ՈՒՆԱ-ՈՒՆՍՕ[9][10][11][12][13][14][15]
Հրամանատարներ
Դմիտրի Մեդվեդև Անատոլի Սերդյուկով Վլադիմիր Բոլդիրև Մարատ Կուլախմետով Վլադիմիր Շամոնով Վյաչեսլավ Բորիսով Անատոլի Խրուլյով (վիրավորված մարտում) Էդուարդ Կոկոյտի Վասիլի Լունև Անատոլի Բարանկևիչ Սերգեյ Բաղապշ Միրաբ Կիշմարիա Անատոլի Զայցև	Միխեիլ Սաակաշվիլի Դավիթ Կեզերաշվիլի Զազա Գոգավա Մամուկա Կուրաշվիլի Դավիդ Նաիրաշվիլի Ալեքսանդր Լոմայա Վանո Մերաբիշվիլի
Կողմերի ուժեր
Հարավային Օսիայում՝ 10 000 զինվոր Աբխազիայում՝ 9000 զինվոր 3000 կանոնավոր զորք 1000 հատուկ ջոկատային ուժեր[18]	Հարավային Օսիայում՝ 10 000 – 11 000 զինվոր, ներառյալ ՆԳՆ հատուկ ուժայիններ մոտ 5000 ՆԳՆ ոստիկանության սպաներ[16] 10 000 ռեզերվիստ Իրաքում՝ 2000 զինվոր[17]
Ռազմական կորուստներ
Ռուսաստան զոհ՝ 67 վիրավոր 283 ՆԳՆ՝ 3 ռազմագերի՝ 12 Հարավային Օսիա ռազմագերի՝ 27 Պաշտպանության նախարարություն զոհ՝ 26 վիրավոր՝ 69 Ներքին գործերի նախարարություն՝ զոհ՝ 6 Աբխազիա զոհ՝ 1	Վրաստան Զինված ուժեր զոհ՝ 169 վիրավոր՝ 947 ՆԳՆ՝ 1 ռազմագերի՝ 39 Ներքին գործերի նախարարություն՝ զոհ՝ 11 վիրավոր՝ 227 ՆԳՆ՝ 3 ռազմագերի՝ 10
Քաղաքացիական զոհեր Հարավային Օսիա՝ 162, ըստ Ռուսաստանի;[19] 365, ըստ Հարավային Օսիայի[20][21] 255 վիրավոր, ըստ Ռուսաստանի Վրաստան՝ 224 քաղաքացիական զոհ և 15 անհետ կորած, 547 վիրավոր սպանված 1 և վիրավորված 3 օտարերկրյա քաղաքացի«Ռուսական հարձակումների ամփոփում». ՎՀ արտաքին գործերի նախարարության. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ օգոստոսի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 29-ին.</ref> Փախստականներ Առնվազն 158 000 տեղահանված քաղաքացիներ[22], (ներառյալ ՌԴ անցած 30 000 հարավօսիացիներ և Վրաստանի տարածք տեղափոխված Հարավային Օսիայի բնակիչներ հանդիսացող 15 000 վրացիներ[ըստ ՄԱՓԳՀ-ի])[23]

Ռուս-վրացական պատերազմ (վրաց.՝ რუსეთ–საქართველოს ომი, ռուս.՝ Русско-грузинская война), հայտնի նաև որպես զինված հակամարտություն Հարավային Օսիայում և «օգոստոսյան պատերազմ»^[24], Անդրկովկասի երկրամասում տեղի ունեցած զինված հակամարտություն Վրաստանի, Ռուսաստանի Դաշնության և վերջինիս ռազմական աջակցությունը վայելող Աբխազիայի և Հարավային Օսիայի ինքնահռչակ հանրապետությունների միջև։ Տեղի է ունեցել նախկինում Խորհրդային Միության կազմում հանդես եկող Վրաստանի և Ռուսաստանի դիվանագիտական հարաբերությունների վատթարացման կիզակետում՝ 2008 թվականի օգոստոս ամսին՝ տևելով հինգ օր՝ օգոստոսի 7-ից մինչև 12-ը^[24]։ Զանգվածային լրատվամիջոցների կողմից բազմաթիվ առիթներով որակվել է որպես 21-րդ դարի առաջին միջեվրոպական պատերազմը^[25]։

2004թ-ին Վրաստանի նախագահ ընտրվեց Միխեիլ Սաակաշվիլին, ով իր կառավարության առաջնային խնդիրներից համարեց Հարավային Օսիայի և Աբխազիայի վերադարձը Վրաստանի վերահսկողության տակ։ Արդեն իսկ այդ ժամանակ լարված էին ռուս-վրացական հարաբերությունները, քանի որ Ռուսաստանը պաշտպանում էր Հարավային Օսիայի և Աբխազիայի ինքնիշխանության իրավունքը։ Վրսատանը այդ ժամանակ հարաբերությունները զարգացնում էր ՆԱՏՕ-ի հետ, «գործընկերություն հանուն խաղաղության» շրջանակներում մասնակցելով խաղաղասիրական ձեռնարկությունների, ինչպես նաև վրաց զինվորականները վերապատրաստություն էին անցնում ՆԱՏՕ-ի ռազմական հաստատություններում, զարգանում էր նաև զենքի առևտուրը դաշինքի անդամ երկրների հետ։ Վրաստանը փորձում էր ՆԱՏՕ-ի լծակները օգտագործելով Ռուսաստանին դուրս մղել տարածաշրջանից, սակայն Ռուսաստանը հեռուն գնացող քայլերով Հարավային Օսիայի ոչ վրաց բնակչությանը սկսեց բաժանել անձնագրեր, և հայտնում իր աջակցությունը Հարավային Օսիային և Աբխազիային։

2008 թվականին Վրաստանում անցկացվեց հանրաքվե ՆԱՏՕ-ին անդամակցելու վերաբերյալ, հանրաքվեին մասնակցածների 77 տոկոսը կողմ էր քվեարկել այս որոշմանը ինչը արտահայտեց Ռուսաստանի դժգոհությունը։ Իրավիճակը առավել սրվեց Կոսովոյի անկախության ճանաչումից հետո, ինչը ևս արտահայտեց Ռուսաստանի դժգոհությունը։ Այդ ընթացքում հարավօսական և վրացական զինված ուժերի միջև տեղի էին ունենում հրադադարի խախտումներ, ինչը ուղեկցվում էր խաղաղ բնակավարյերի գնդակոծմամբ։ Հարավօսական հակաօդային պաշտպանության ուժերի կողմից, խոցված վրացական անօդաչու թռչող սարքի փաստը առավել մեծ աղմուկ բարձրացրեց այն ժամանակ երբ Վրաստանը հրապարակեց տեսանյութ, որտեղ երևում էր որ անօդաչու թռչող սարքի խոցումը կատարվել է ոչ թե հարավօսական զինված ուժերի`այլ, ռուսական «միգ 29» գրոհիչ ինքնաթիռի կողմից, սակայն Ռուսաստանը հերքեց հայտարարելով, որ Հարավային Օսիայում չկան ռուսական ուժեր։ Ռուսաստանը նաև դատապարտեց Վրսատանի կողմից` 1994 թվականին կնքված հրադադարը խախտելը, հարավօսական բնակավայրերը գնդակոծելը։ Ռուսական կողմը Հարավային Օսիա ուղարկեց 300 զինվորական շինարարական աշխատանքներ իրականացնելու, մասնավորապես երկաթուղիները վերանորոգելու համար ինչը` Վրաստանի կողմից մեկնաբանվեց որպես, Ռուսաստանի կողմից հարձակողական գործողությունների պատրաստվելու ծրագիր։ Միջազգային կառույցները` մասնավորապես ԵԱՀԿ-ն հայտնեց Վրաստանի տարածքային ամբողջականության պահպանմանը կողմ լինելու մասին, նաև Վրաստանին իրենց աջակցությունն էին հայտնում ԱՄՆ-ն և ՆԱՏՕ-ն։ Նույն ժամանակահատվածում շարունակվում էին հրադադարի պայմանագրի խախտումները, Վրսատանը հայտարարեց որ հարավօսական զինված ուժերի գնդակոծման արդյունքում զոհվել են 10 խաղաղ բնակիչ և վրաց խաղաղապահներ։ Այս ամենին հետևում է հյուսիսային Կովկասում տեղակայված ռուսական 58-րդ բանակի ստորաբաժանումների իրականացրած զորավարժությունը, որն իր մեջ ներառում էր 8000 զինվորական և 700 միավոր ռազմական տեխնիկա, սա ևս Վրաստանի կողմից մեկնաբանվեց ագրեսիվ գործողությունների նախապատրաստում, իսկ ռուսական դիվանագիտական խողովակները հայտարարում էին, որ Վրաստանի կողմից տարածաշրջանում կոնֆլիկտի սրման` այսինքն պատերազմի դեպքում, Ռուսաստանը միջամտելու է։ Միխեիլ Սաակաշվիլին հայտարարում էր հրադադարի ռեժիմը պահպանելու մասին, սակայն օգոստոսի 7-ի երեկոյան հեռուստատեսությամբ ելույթ ունենալով Սահակաշվիլին հայտնեց, որ Վրսատանը մտադիր է վճռական գործողություններով իր վերահսկողությունը հաստատել տարածաշրջանում։

Պատերազմը սկսվեց Վրաստանի նախագահի ելույթից մի քանի ժամ անց վրացական զորքերի գիշերային գրոհով, վրացական զորքերի թիվը հասնում էր 10000-11000-ի, նաև 160 միավոր T-72 տանկ, 110 միավոր T-55 տանկ, 256 հրետանային միջոցներ, 67 ինքնաթիռ և ուղղաթիռ։

Հարավային Օսիան երբեք չի հրապարակել իր զինված ուժերի քանակը, սակայն մոտավորապես այն կազմում է 3000 մարդ։ Բացի այդ, այն ներառել է իր մեջ 3 ուղղաթիռ և 87 տանկ, որոնցից շատերը T-55 և փոքր թվով T-72 տանկեր։

Աբխազիան ունեցել է 70 տանկ, 5000-10000 զինվոր, 5 ինքնաթիռ և 2 ուղղաթիռ։ Ռուսաստանը ֆինանսական աջակցություն էր ցուցաբերում աբխազական կառավարությանը և օգնում վրացական ուժերի դեմ պայքարում։

Վրսատանի բացահայտ հարձակողական գործողություններից ժամեր անց, հյուսիսային Կովկասում տեղակայված ռուսական 58-րդ բանակի ստորաբաժանումները դիմեցին հակահարձակման։ 58-րդ Բանակը իր մեջ ներառում էր 10000 զինվոր, 609 տանկ, 2000 հետևակային մեքենաներ, 190 ավիացիոն միջոցներ։ Ռուսական զորքերը կազմված էին նաև ռազմական լավ պատրաստություն անցած հատուկ ջոկատայիններից, արդեն իսկ օգոստոսի 8-ին վրացական զորքերը մեծ վնաս էին պատճառել Հարավային Օսիային ռմբակոծելով մայրաքաղաքը, ռուսական ուժերը անցնելով հակահարձակման հետ են շպրտում վրացական զորքերին և վերացնում Հարավային Օսիայի մայրաքաղաքի շրջափակումը։ Ռուսական զորքերը ռազմական գործողությունները 2 օրվա ընթացքում տեղափոխում են Վրաստանի տարածք։ Ռազմական գործողությունները ընթանում էին ծանր տեխնիկայի գործադրմամբ, մասնավորապես հրթիռների գործադրմամբ։ Ռուսաստանը հրթիռային հարվածներով շարքից հանեց վրացական կարևոր ռազմական ենթակառուցվածքները, ռազմական գործողությունները ընթանում էին նաև Սև ծովում։ Պատերազմում վրացական զորքերը կրեցին ծանր պարտություն, արդեն պատերազմի 5-րդ օրը Ռուսաստանը իր հսկողության տակ էր առել Վրաստանի մեծ մասը` Փօթի նավահանգստով, մայրաքաղաք Թբիլիսիից 35 կիլոմետր հեռավորության վրա կանգ առնելով։ Ռուսական զորքերը մնացին Վրաստանի տարածքում պատերազմի ավարտից հետո նաև, մինչև օգոստոսի 20-ը ընկած ժամանակահատվածը, միայն միջազգային կառույցների կողմից արված հայտարարություններից հետո Վրաստանի մայրաքաղաքի մատույցներից Ռուսաստանը դուրս բերեց իր զորքերը։

Պատերազմի արդյունքում Վրաստանը ունեցավ մարդկային և նյութական կորուստներ, մոտ 256 մարդկային կորուստ, ջախջաղվել էին Վրաստանի հատուկ նշանակության ստորաբաժանումները, ամբողջությամբ ջախջախված էր նաև Գորիի հրետանային ստորաբաժանումը և տանկային գումարտակը։ Պատերազմից հետո Ռուսաստանը ճանաչեց Հարավային Օսիայի և Աբխազիայի անկախությունը, վերցնելով իր պաշտպանական հովանու տակ` տեղակայեց իր ռազմակայանները Հարավային Օսիայում և Աբխազիայում։ Պատերազմի արդյունքում ավելացավ փախստականների թիվը, Հարավային Օսիայից մոտ 12000 խաղաղ բնակիչներ հեռացան Հյուսիսային Օսեթիա, որը գտնվում է Ռուսաստանի Դաշնությունում։ Ռուսական զորքերի հարձակման արդյունքում տասնյակ հազարավոր վրացիներ լքեցին իրենց տները։ Լրատվական աղբյուրների հայտնած տեղեկությունների համաձայն օգոստոսի 12-ին ռուսական ռազմաօդային ուժերի հարձակման ժամանակ զոհվել են 2 լրագրող, որոնք գտնվում էին Գորի քաղաքից դուրս, իսկ Ցխինվալիում ռազմական գործողությունների ժամանակ զոհվել է 1 Հունաստանի քաղաքացի։ Վրաստանը մեղադրել է Ռուսաստանին էթնիկ զտումների և 1965թ-ի «ռասսայական խտրականության բոլոր ձևերի վերացման կոնվենցիայի» խախտման համար` և խնդրել միջազգային կառույցներին, պաշտպանել իրեն Ռուսաստանի զինված ուժերի կողմից իրականացվող բռնի գործողություններից։ Պատերազմի ժամանակ ըստ «Human Rights Watch» լրատվական ծառայության հաղորդման, Ռուսաստանը օգտագործել է միջազգային կոնվենցիայով արգելված համարվող` վտանգավոր զենքեր։

Ռուսական առաջին ալիքի տեղեկացմամբ, վրացական զորքերը միտումնավոր կրակում էին խաղաղ բնակիչների, փախստականների ճամբարների վրա, օգտագործում արգելված զենքեր։ Վրացական զորքերը Ցխիվալիում նաև հարվածներ են հասցրել թաքստոցներին, շենքերին` բնակելի տներին, իսկ հետաքննության ժամանակ ռուս քննիչները հայտնաբերել են կտրված գլղով հղի կնոջ դիակ։ Պատերազմի ժամանակ կողմերը իրականացրել են ռազմական հանցագործություններ, խախտելով պատերազմի վարման միջազգային կանոնները։

Ռազմական գործողությունների արդյունքում, օգոստոսի 11-ին երբ Ռուսաստանը գրավել էր Վրաստանի մեծ մասը, և այդ տարածքները հռչակել էր անվտանգության գոտի։ Ռուսաստանի կողմից վերահսկվող անվտանգության գոտի համարվող այդ տարածքներում վրացական բնակչության նկատմամբ իրականացվել են ռազմական հանցագործություններ։ Օրինակ վրացական Չչուի գյուղում հայտնաբերվել են` ավերածությունների, թալանի հետքեր, այրել են նաև մարդկանց տները։ Նույնիսիկ զինվորները կտրել են խաղաղ բնակիչների գլուխները, ենթարկել անմարդկային տանջանքների, ինչի մասին շարունակում էին խոսել լրատվամիջոցները։ Միջազգային կառույցները քննադատեցին ռուսներին ռազմական հանցագործությունների իրականացման համար։

Պատերազմի հենց սկզբից Ռուսաստանը Վրաստանին համարեց պատերազմի միակ մեղավորը և պատասխանատուն, ՌԴ նախագահ Դմիտրի Մեդվեդեվը հայտարարել է, որ Ռուսաստանի միակ նպատակը «Վրաստանին խաղաղության պարտադրումն էր» և պաշտպանել ժողովուրդների «ինքնիշխանության իրավունքը»։ Վրաստանը Պնդում էր, որ Ռուսաստանը խախտել է իր տարածքային ամբողջականությունը, օկոպացրել իր տարածքի 20 տոկոսը, Վրաստանի պնդմամբ Ռուսաստանը ոտնահարել է ժողովրդավարական սկզբունքները։