Baro a Selanda

Baro a Selanda
*Aotearoa*
Baro a Selanda Aotearoa
	Wagayway Eskudo
	Nailian a kanta: ; "Apo Dios Ikanawam ti Baro a Selanda"; "Apo Dios Isalakanmo ti Reina"; ;
	Ti hemisperio a naipatengnga idiay Baro a Selanda
Kapitolio	Wellington; 41°17′S 174°27′E / 41.283°S 174.450°E
Kadakkelan a siudad	Auckland
Opisial a sasao	Ingles (95.9%); Māori (4.2%); Senial a pagsasao ti Baro a Selanda (0.6%)
Nailian a pagsasao	Ingles (98%)
Grupgrupo ti etniko	78% Europeano/Dadduma oay; 14.6% Māori; 9.2% Asiano; 6.9% Tattao ti pasipiko
Nagan dagiti umili	Taga-Baro a Selanda, ; Kiwi (panagsarsarita)
Gobierno	Unitario a parliamentario a batay-linteg a monarkia
• Monarkia	Isabel II
• Gobernador-Heneral	Cindy Kiro
• Kangrunaan a Ministro	Jacinda Ardern
Panagwaywayas manipud iti Nagkaykaysa a Pagarian
• Batay-linteg a Tignay ti Baro a Selanda 1852	17 Enero 1853
• Pagturayan	26 Septiembre 1907
• Alagaden iti Westminster	11 Disiembre 1931 (naampon idi 25 Nobiembre 1947)
• Batay-linteg a Tignay 1986	13 Disiembre 1986
Kalawa
• Dagup	268,021 km2 (103,483 sq mi) (Maika-75)
• Danum (%)	1.6
Populasion
• Karkulo idi October 2021	5,132,870 (Maika-121)
• Senso idi 2018	4,699,755
• Densidad	19.1/km2 (49.5/sq mi) (Maika-167)
GDP (PPP)	Karkulo idi 2021
• Dagup	$226.566 billion (64th)
• Tunggal maysa a tao	$44,226 (42nd)
GDP (nominal)	Karkulo idi 2021
• Dagup	$243.332 billion (50th)
• Tunggal maysa a tao	$47,499 (22nd)
Gini (2019)	33.9; kalalainganna
HDI (2019)	0.931; nangato unay · Maika-14
Kuarta	Doliar ti Baro a Selanda (NZD)
Sona ti oras	UTC+12 (NZST)
• Kalgaw (DST)	UTC+13 (NZDT)
	(Sep aginggana ti Abr)
Pormat ti petsa	aa/bb/tttt
Pagmanehuan	kanigid
Kodigo ti panagtawag	+64
Kodigo ti ISO 3166	NZ
TLD ti internet	.nz

Nagsasabtan: 42°S 174°E / 42°S 174°E / -42; 174

Ti Baro a Selanda (Ingles: New Zealand) (Māori: Aotearoa) ket maysa nga isla a pagilian a mabirukan idiay abagatan a laud ti Taaw Pasipiko. Ti heograpiko a pakabuklan daytoy a pagilian ket buklen ti dua a kangrunaaan a bagi ti dagdaga iti Amianan ken Abagatan nga is-isla ‒ ken dagiti adu pay a babassit nga is-isla. Naisanglad ti Baro a Selanda ti 1,500 kilometro (900 mi) a daya iti Australia ti ballasiw ti Baybay Tasman ken ti agarup a 1,000 kilometro (600 mi) nga abagatan dagiti isla a pagilian ti Pasipiko iti Baro a Kaledonia, Fiji, ken Tonga. Gapu ti kaadayona, isu daytoy ti kaudian a tinagtagitao ti tattao.

Dagiti Polinesio ket tinaenganda ti Baro a Selanda idi 1250–1300 CE ken nakaparang-ayda ti naisangsangayan a Māori a kultura, kendagiti Europeano ket immunada a nakadanon idi 1642 CE. Ti panangiyam-ammo ti patatas ken dagiti maskit ket nangirugi kadagiti yaalsa kadagiti Māori idi las-ud ti kasapaan ti maika-19 a siglo, a nangiturongan dagiti suppiat ti tribu a Maskit a Gubgubat. Idi 1840 dagiti Britaniko ken Māori ket nagpirmada ti maysa a tulagan a nangaramid ti Baro a Selanda a kas maysa a kolonia ti Britaniko nga Imperio. Ti bilang dagiti imigrante ket immad-adu unay ken dagiti suppiat ket kimmaro kadagiti Gubgubat ti Baro a Selanda, a nagbanagan iti adu a panagala kadagiti daga ti Māori idiay tengnga ti Amianan nga Isla. Ti ekonomiko a panagsagsagaba ket sinarunuan babaen dagiti paset ti panawen iti politikal a reporma, nga addan ti ti pannakagun-od ti babbai a makabutos idi las-ud ti tawtawen ti 1890, ken ti maysa a nam-ay nga estado a naipatpatakder manipud idi tawtawen ti 1930. Kalpasan ti Sangalubongan a Gubat II, ti Baro a Selanda ket kimmaddua iti Australia ken ti Estados Unidos iti seguridad a tulagan ti ANZUS, urayno ti Estados Unidos iti kalpasan daytoy, aginggana idi 2010, ket pinasardengna ti tulagan idi ti Baro a Selanda ket nangiparit kadagiti armas a nuklear. Ti Baro a Selandad ket paset ti pannakibingbingayan ti intelihensia kadagiti Angloesperio a pagilian, ti UKUSA a Tulagan. Dagiti Tga-Baro a Selanda ket agragrag-oda ti maysa a kangatuan nga alagaden ti panagbiag iti lubong idi tawtawen ti 1950, ngem idi tawtawen ti 1970 daytoy ket nakakitan ti nakaro a a resesions, a pinakaro babaen kadagiti kellat ti petroleo ken ti iseserrek ti Nagkaykaysa a Pagarian iti Ekonomiko a Komunidad ti Europa. Ti pagilian ket napan iti nangruna nga ekonomiko a panabalbaliw idi las-ud ti tawtawen ti 1980, a nnagibaliw daytoy manipud iti maysa a protktionista iti maysa a liberalisado a nawaya a panagtagilako nga ekonomia. Dagiti pagtagilakuan ti Baro a Selanda kadagiti eksport ti agrikultura ket immadu a nagdumaduma manipud idi tawtawen ti 1970, nga adda idi ti kaaduan nga eksport ti dutdut ket sinukatan ti babaen ti paggatasan a produkto, karne, ken bino.

Dagiti paammo

^ Ti "Apo Dios Isalakanmo ti Reina" ket opisial a nailian a kanta ngem mapasap a maus-usar laeng kadagiti naarian ken bise a naarian a paspasamak.^[1]^[2]
^ Ti porsiento ti pagsasao ket agnayon ti ad-adu ngem 100% gapu ta adu dagiti tattao nga agsasao ti ad-adu ngen maysa a pagsasao. Saanda nga iraman dagiti saan a mausar a sungbat ken dagiti saan nga agsao ti pagsasao (a kas dagiti ubbing unay nga agsao).
^ Ti porsiento ti etnisidad ket agnayon ti sumurok a 100% gapu ta adu dagiti tattao a nainaganan nga ad-adu ngen maymaysa nga etniko a grupo.^[3]
^ Adda dagiti adu a petsa a mangibaga ti panagwayawayas (kitaen ti Pananagwayawayas iti Baro a Selanda).
^ Ti pannakaitutop ti lugar iti Baro a Selanda (malaksid dagiti estuario) dagiti nasakupan ti karayan, dagiti danaw ken dagiti alog, manipud kadagiti bilang ti Kelleb ti Kasisigud a Datos ti Baro a Selanda,^[4] ket (357526 + 81936) / (26821559 – 92499–26033 – 19216) = 1.6%. No dagiti nalukatan nga estuario a danum, manglares, ken dagiti naapgadan a mulmula ket mairaman, ti bilang ket 2.2%.
^ Ti Is-isla ti Chatham ket addaan iti sabali a sona ti oras, 45 minuto nga umuna ngem ti Baro a Selanda.
^ Dagiti teritorio iti Niue, ti Is-isla ti Cook ken Tokelau ket adda bukodda a cctlds, .nu, .ck ken .tk respectively.

Dagiti dakamat

^ "Dagiti Nailian a Kanta ti Baro a Selanda". Ministro para iti Kultura ken Tinawtawid. Naala idi 17 Pebrero 2008.
^ "Pagalagadan para iti panagusar kadagiti Nailian a Kanta ti Baro a Selanda". Ministro para iti Kultura ken Tinawtawid. Naala idi 17 Pebrero 2008.
^ Didham, Robert; Potter, Deb; Allan, Jo-anne (Abril 2005). "Pannakaawat ken Panagobra iti Datos ti Etnisidad". Estadistika ti Baro a Selanda. ISBN 978-0-478-31505-9. Naiyarkibo (PDF) manipud iti kasisigud idi 2007-11-25. Naala idi 19 Septiembre 2010. {{cite journal}}: Makasapul ti dakamat journal iti |journal= (tulong)
^ "Ti Kelleb ti Kasisigud a Datos ti Baro a Selanda". Kelleb ti Kasisigud a Datos ti Baro a Selanda 2. Ministro ti Katutubo ti Baro a Selanda. 1 Hulio 2009. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2011-03-14. Naala idi 26 Abril 2011.
^ "Population clock". Statistics New Zealand. Naala idi 22 October 2021.
^ "2018 Census population and dwelling counts". Statistics New Zealand. 23 Septiembre 2019. Naala idi 25 Septiembre 2019.
^ ^a ^b ^c ^d "Report for Selected Countries and Subjects: October 2020". International Monetary Fund. Naala idi 21 October 2020.
^ "Household income and housing-cost statistics: Year ended June 2019". Statistics New Zealand. Table 9. Naiyarkibo manipud iti kasisigud (XLSX) idi 24 February 2020. Naala idi 24 February 2020.
^ "Human Development Report 2020" (PDF). United Nations Development Programme. December 15, 2020. Naala idi December 15, 2020.

Dagiti nagibasaran

Alley, Roderic (2008). Ti Baro a Selanda iti Lubong a Pannakibiang iti IV 1990–2005. Unibersidad ti Victoria a Pagmalditan.
Bain, Carolyn (2006). Baro a Selanda. Lonely Planet. ISBN 1-74104-535-5.
Garden, Donald (2005). Stoll, Mark (ed.). Australia, Baro a Selanda, ken ti Pasipiko: ti maipapan ti enbiromento a pakasaritaan. Katutubo ken dagiti Kagimongan ti Tao. ABC-CLIO/Greenwood. ISBN 978-1-57607-868-6.
Kennedy, Jeffrey (2007). "Panangidaulo ken Kultura idiay Baro a Selanda". Iti Chhokar, Jagdeep; Brodbeck, Felix; House, Robert (dagiti ed.). Kultura ken Panangidaulo iti Ballasiw ti Lubong: Ti GLOBO Libro kadagiti Nasayaat a Panagadal kadagiti 25 a Kagimongan. US: Psychology Press. ISBN 978-0-8058-5997-3.
Hay, Jennifer; Maclagan, Margaret; Gordon, Elizabeth (2008). Dagiti dialekto titi Ingles: Ingles ti baro a Selandah. Unibersidad ti Edinburgh a Pag,malditan. ISBN 978-0-7486-2529-1.
King, Michael (2003). Ti Penguin a Pakasaritaan ti Baro a Selanda. Baro a Selanda: Penguin Books. ISBN 978-0-14-301867-4.
Mein Smith, Philippa (2005). Ti Ababa a Pakasaritaan ti Baro a Selanda. Australia: Unibersidad ti Cambridge a Pagmalditan. ISBN 0-521-54228-6.

Adu pay a mabasbasa

Bateman, David, ed. (2005). Bateman nga Ensiklopedia ti Baro a Selanda (Maika-6 nga ed.). ISBN 1-86953-601-0.
Sinclair, Keith; Dalziel, Raewyn (2000). Ti Pakasaritaan ti Baro a Selanda. ISBN 978-0-14-029875-8.
Dagiti Estadistika ti Baro a Selanda. Opisial a Tinawen a Libro ti Baro a Selanda (tinawen). ISBN 1-86953-776-9 (2010).

Dagiti akinruar a silpo

Dagiti midia a mainaig iti Baro a Selanda iti Wikimedia Commons
Pakaammo ti panagbiahe idiay Baro a Selanda manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)
Baro a Selanda iti Curlie (iti Ingles)
Wikimedia Atlas iti Baro a Selanda
Portal ti Gobierno ti Baro a Selanda Naiyarkibo 2007-08-13 iti Wayback Machine
Ministro para iti Kultura ken Tawidan
Dagiti Estadistika ti Baro a Selanda Naiyarkibo 2011-02-26 iti Wayback Machine

[3] Ti "Apo Dios Isalakanmo ti Reina" ket opisial a nailian a kanta ngem mapasap a maus-usar laeng kadagiti naarian ken bise a naarian a paspasamak.^[1]^[2]

[4] Ti porsiento ti pagsasao ket agnayon ti ad-adu ngem 100% gapu ta adu dagiti tattao nga agsasao ti ad-adu ngen maysa a pagsasao. Saanda nga iraman dagiti saan a mausar a sungbat ken dagiti saan nga agsao ti pagsasao (a kas dagiti ubbing unay nga agsao).

[6] Ti porsiento ti etnisidad ket agnayon ti sumurok a 100% gapu ta adu dagiti tattao a nainaganan nga ad-adu ngen maymaysa nga etniko a grupo.^[3]

[7] Adda dagiti adu a petsa a mangibaga ti panagwayawayas (kitaen ti Pananagwayawayas iti Baro a Selanda).

[9] Ti pannakaitutop ti lugar iti Baro a Selanda (malaksid dagiti estuario) dagiti nasakupan ti karayan, dagiti danaw ken dagiti alog, manipud kadagiti bilang ti Kelleb ti Kasisigud a Datos ti Baro a Selanda,^[4] ket (357526 + 81936) / (26821559 – 92499–26033 – 19216) = 1.6%. No dagiti nalukatan nga estuario a danum, manglares, ken dagiti naapgadan a mulmula ket mairaman, ti bilang ket 2.2%.

[15] Ti Is-isla ti Chatham ket addaan iti sabali a sona ti oras, 45 minuto nga umuna ngem ti Baro a Selanda.

[16] Dagiti teritorio iti Niue, ti Is-isla ti Cook ken Tokelau ket adda bukodda a cctlds, .nu, .ck ken .tk respectively.

[1] "Dagiti Nailian a Kanta ti Baro a Selanda". Ministro para iti Kultura ken Tinawtawid. Naala idi 17 Pebrero 2008.

[AnthemProtocol-2] "Pagalagadan para iti panagusar kadagiti Nailian a Kanta ti Baro a Selanda". Ministro para iti Kultura ken Tinawtawid. Naala idi 17 Pebrero 2008.

[EthnicityData-5] Didham, Robert; Potter, Deb; Allan, Jo-anne (Abril 2005). "Pannakaawat ken Panagobra iti Datos ti Etnisidad". Estadistika ti Baro a Selanda. ISBN 978-0-478-31505-9. Naiyarkibo (PDF) manipud iti kasisigud idi 2007-11-25. Naala idi 19 Septiembre 2010. {{cite journal}}: Makasapul ti dakamat journal iti |journal= (tulong)

[8] "Ti Kelleb ti Kasisigud a Datos ti Baro a Selanda". Kelleb ti Kasisigud a Datos ti Baro a Selanda 2. Ministro ti Katutubo ti Baro a Selanda. 1 Hulio 2009. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2011-03-14. Naala idi 26 Abril 2011.

[populationestimate-10] "Population clock". Statistics New Zealand. Naala idi 22 October 2021.

[11] "2018 Census population and dwelling counts". Statistics New Zealand. 23 Septiembre 2019. Naala idi 25 Septiembre 2019.

[imf2-12] "Report for Selected Countries and Subjects: October 2020". International Monetary Fund. Naala idi 21 October 2020.

[13] "Household income and housing-cost statistics: Year ended June 2019". Statistics New Zealand. Table 9. Naiyarkibo manipud iti kasisigud (XLSX) idi 24 February 2020. Naala idi 24 February 2020.

[UNHDR-14] "Human Development Report 2020" (PDF). United Nations Development Programme. December 15, 2020. Naala idi December 15, 2020.

[n 1]

[n 2]

[n 3]

[n 4]

[n 5]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[n 6]

[n 7]

[1]

[2]

[3]

[4]