Баскетбол

Баскетбол (ағылш. basketball, basket — себет (торқалта), ball — доп) — ептілікті қажет ететін қызу тартысты спорт ойын. Оған бес ойыншыдан тұратын екі команда қатысады. Баскетбол алаңының қарама-қарсы екі шетіне орнатылатын қалқаны бар тағандарға паркеттен 305 см биіктікте сақина бекітіледі. Ойынның мақсаты- допты қарсыласының сақинасына түсіріп, ұпай жинау. Жақын және орта қашықтықтан лақтырылған доп екі ұпайды, ал алыс қашықтықтан (үш нүктелік сызықтың артынан) лақтырған доп үш ұпайды санайды; Еркін лақтыру бір ұпайға тең. Баскетбол алаңының стандартты өлшемі ұзындығы 28 м, ені 15 м.Ойыншылар допты лақтыруға, пас жасауға, домалатуға немесе жерге жиі-жиі ұрып дриблингпен алып жүруіне болады. Доп өзіне тигеннен кейін ойыншы онымен тек екі қадам ғана аттай алады. Баскетболды таза 20 минуттан екі тайм ойнайды. Таймдардың арасындағы үзіліс 10 минуттан тұрады. Ойынның басталуында төреші алаңның қақ ортасында командалардың екі ойыншысының арасында тұрып допты жоғарыға лақтырады. Олар секіріп, допты командасындағы әріптестеріне тартып әперуге тырысады.

Командадағы ойыншылар допты сақиналы торқалта себетке дәл түсіруі қажет. Қақпа жерден кем дегенде 3 метр биіктікте орнатылады. Тор қалтаны жақын жерден дәлдесе 2 ұпай беріледі. Ал, егер доп 6,25 метрден сәтті лақтырылса онда ұпай саны бірден 3-ке көбейеді. Бір ойын 20 минуттық үш кезеңнен тұрады. Осы аралықта ойында есеп тең болып тұрса, төреші тарапынан қосымша уақыт қосылады. Кәсіби терминде мұны «Овертайм» деп атайды. Бастапқыда баскетбол ойынының ережесін американдық Джеймс Нейсмит тұжырымдаған және ол небәрі 13 ұпайдан тұрды. Уақыт өте келе баскетбол ойынының ережесі өзгерді. Бірінші халықаралық ойын ережелері 1932 жылы FIBA-ның бірінші конгресінде қабылданды, содан кейін олар бірнеше рет түзетілді және өзгертілді, соңғы маңызды өзгерістер 1998 және 2004 жылдары енгізілді. 2004 жылдан бастап ойын ережелері өзгеріссіз қалды. Ойын ережелері NBA және FIBA ​​қамқорлығымен өтетін чемпионаттарда (әлем чемпионаттары, Олимпиада ойындары, континенттік чемпионаттар, Еуропа клубтарының халықаралық және ұлттық чемпионаттары) біршама ерекшеленеді.

Баскетболды екі команда ойнайды, әдетте он адам, олардың әрқайсысында бір мезгілде бес ойыншы бар. Баскетболдағы әрбір команданың мақсаты – допты қарсыластың себетіне енгізу және басқа команданың допты алып, өз командасының себетіне салуына жол бермеу.

Доп тек қолмен ойналады. Допты еденге тигізбей жүгіру, оны әдейі тебу, аяқтың кез келген жерімен тосқауыл қою, жұдырықпен ұру – ережеге сәйкес келмейді. Допқа аяқпен кездейсоқ тию ереже бұзу болып тсаналмайды.

Баскетболда жеңімпаз - ойын уақытының соңында ең көп ұпай жинаған команда. Ойынның негізгі уақыты тең болған жағдайда қосымша уақыт (әдетте бес минуттық қосымша уақыт) тағайындалады, егер есеп оның соңында әлі болса, екінші, үшінші қосымша уақыт және т.б. ойынның жеңімпазы анықталғанға дейін.

Ойын ресми түрде допты секірушілердің бірі заңды түрде соққан кезде орталық шеңберде секіру допымен басталады. Ойын төрт ширектен тұрады, әрқайсысы 10 минуттан (Ұлттық баскетбол қауымдастығында он екі минуттан) екі минуттық үзіліспен. Ойынның екінші және үшінші ширектері арасындағы үзілістің ұзақтығы - он бес минут. Ұзақ үзілістен кейін командалар себеттерімен алмасуы керек.

Ойынды ашық алаңда және биіктігі кемінде 7 м залда ойнауға болады.Алаңның көлемі 28 × 15 м. Қалқанның өлшемі 180 × 105 см. Ойынның төменгі жиегінен еденге немесе жерге қалқан 290 см болуы керек Себет тормен жабылған металл сақина (түбі жоқ). Ол қалқанның төменгі жиегінен 0,15 м қашықтықта және еден деңгейінен 3,05 м қашықтықта бекітіледі. Ерлер арасындағы жарыстар үшін FIBA ​​стандарттарымен белгіленген доптың шеңбері 74,9-78 см, салмағы - 567-650 г (әйелдер үшін тиісінше 72,4-73,7 см және 510-567 г).

Аут - доптың ойын алаңынан шығып кетуі; жүгіру – «тірі» допты басқаратын ойыншы ережеде белгіленген шектеулерден асатын аяқтың қозғалысын жасайды; дриблингті, оның ішінде допты алып жүруді, қосарлы дриблингті бұзу;

Қолында доппен бір орыннан секіру;

3 секунд – шабуылдаушы ойыншы қарсыласының «бояғышында» (сақина астындағы тікбұрышты алаң) үш секундтан астам уақыт бойы оның командасы шабуыл аймағында тірі допты иемденіп тұрса;

5 секунд – ойыншы лақтырған кезде доппен бес секунд бөлінбейді;

Мұқият қорғалған ойыншы қарсыластың қорғаныс позициясы белсенді болған кезде 5 секунд бойы дриблингті, пас беруді немесе рингті атамайды.

8 секунд – артқы алаңда допқа иелік еткен команда оны сегіз секундта алдыңғы алаңға кіргізбеді;

24 секунд – команда 24 секундтан астам допты иемденіп, рингке соққы жасаған жоқ. Доп шеңберге тиіп кетсе, 24 секундтық есептегіш қалпына келтіріледі. Осыдан кейін шабуылдаушы команда шабуылда қайта көтеріліп, басқасына құқықты ала алады, бірақ 14 секундтық иелену. Қорғаушы команда ереже бұзған немесе ереже бұзған жағдайда (аймақтың сыртына шығудан басқа) немесе ойынды басқа да тоқтатқан жағдайда, шабуылдаушы команданың құқығы бар: допқа иелік етуші команданың қорғау аймағында лақтыру орындалса, жаңа 24 секундтық иелік; егер иеленуге 14 немесе одан да көп секунд қалса, сол сәттен кері санауды жалғастыру; иеленудің 13 секунд немесе одан аз уақыты қалса, жаңа 14 секундтық ұстап тұру. Сондықтан баскетболды жылдам шахмат деп атайды, допты рингке лақтыру үшін аз уақыт ішінде бірнеше шешімдер (комбинациялар) қабылдау қажет. Қорғаныс аймағына (аймаққа) допты қайтаруды бұзу – шабуыл аймағында допқа иелік еткен команда оны қорғаныс аймағына ауыстырды. бұзушылықтар

Фол - жеке қарым-қатынастан немесе спорттық емес мінез-құлықтан туындаған ережелерді бұзу. Жағымсыз түрлері:

• жеке – қарсыласпен байланысқа түсуі салдарынан ойыншыға ереже бұзу;
• техникалық;
• өзара;
• спорттық емес;
• дисквалификация.

5 жеке фол (НБА-да 6 фол) алған ойыншы ойын алаңынан кетуі керек және ойынға қатыса алмайды (бірақ оған орындықта қалуға рұқсат етіледі). 2 техникалық фол ескерту алған немесе дисквалификациялық фол алған ойыншы алаңнан қуылады және ойын өтетін орыннан кетуі керек (ойыншының қосалқы орындықта қалуына рұқсат етілмейді). Баскетбол – қақтығыстар көп болатын спорт түрі және спортшылардың ең көп жарақат алатын спорт түрі деп санауға болады.

• Баскетболдағы позициялар
• Төрешілардің қозғалыстары
• Дриблинг (допты алып жүру)
• Допты беру және қабылдау
• Себетке лақтырылған допты қағып жіберу
• Себетке допты лақтыру

Қазіргі кездегі баскетболда қалқаннан қайтқан доты иелену ерекше маңызды. Белгілі баскетбол ұраны: «Кім қалқаннан қайтқан допты жеңсе, сол ойынды жеңеді». Баскетболшылардың өнер көрсетуін бағалау үшін бір ойын жеткіліксіз.

Себетке дәл түскен доп ұпайға саналады, ойын барысында ұштік сызықтың ішінен себетке тұскен доп 2 ұпай, үштік сызығының сыртынан түскен доп 3 ұпай, айып добы дәл түссе 1 ұпайға саналады. Айып добы ойыншылар ойын ережесі (фол) бұзылған жағдайда орындалады. Егер ойыншы себетке доп лақтыру барысында фол болса, доп себетке түскен жағдайда, 2 ұпай саналады 1 айып добын орындайды, доп себетке түспесе 2 айып добын орындайды. Егер ойыншы үштік сызық сыртынан себетке доп лақтыру барысында фол болса, доп себетке түскен жағдайда, 3 ұпай саналады 1 айып добын орындайды, кгер доп себетке түспесе 3 айып добын орындайды.

Баскетболдың отаны Америка Құрама Штаттары болып есептелінеді. Алғашқы ойын 1891 жылы Массачусетс штатының Спрингфилд қаласында құрылған христиан жастар қауымдастығының оқу жаттығу орталығында ұйымдастырылған. Сол кезде Канададан қоныс тепкен жас мұғалім, доктор Джеймс Нейсмит гимнастика түрін ары қарай жетілдіру мақсатында жаңа ойын түрін ойлап тауыпты деседі.
Баскетболдың этимологиясы (basket – себет, boll -доп) деп жіктеледі. Алғашында ойынды футбол добымен өткізген. Арада бір жыл өткен соң Джеймс Нейсмит арнайы доппен қоса, баскетболдың алғашқы 13 ережесін ойлап тапқан.

1893 жылы баскетболға қызығушылар саны бірден көбейген. Ал, 1894 жылы жаңа ойынға қызығып, әуестенушілер саны айтарлықтай артқан.

Сол кездері АҚШ–та алғаш рет ресми ережелер тіркелімге алынды. АҚШ-тан бастау алған баскетбол ойыны бірте-бірте Шығыс елдеріне таралды. Атап айтар болсақ, Жапония, Қытай, Филиппин, солай-солай Еуропа елдеріне, Оңтүстік Америкаға бет алды. Араға он жыл салып АҚШ-тың Сент-Луис аумағында американдықтардың қолдауымен бірнеше қаладан құралған командааралық турнир өтті. Сондай-ақ баскетбол 1924, 1928 жылдары олимпиада бағдарламасынан орын алды.

Жиырмасыншы жылдары алғашқы әлемдік кездесулер ұйымдастыра бастаған ұлттық баскетбол федерациялары жұмыс жасады. Осылайша, 1919 жылы АҚШ, Италия мен Францияның әскери командалары арасында турнир өткізілді.
1923 жылы Францияда әйелдер арасындағы халықаралық кездесу тұсауын кесті. Оған Англия, Италия, АҚШ-тың командалары қатысқан. 1932 жылы Халықаралық баскетбол федерациясы (FIBA) құрылды.
ФИБА-ның алғашқы құрамына 8 мемлекет енді. Атап айтса, Аргентина, Грекия, Италия, Латвия, Португалия, Румыния, Швеция, Чехословакия. 1935 жылы халықаралық Олимпиадалық комитет баскетболды олимпиада ойындары қатарына қосу жөнінде шешім шығарды. 1936 жылы Берлинде өткен олимпиада ойындары аясында баскетболдың бағдарламасы дайындалды. Онда аталмыш ойын түрін ойлап тапқан азамат Д. Нейсм доданың құрметті қонағы болды. Теннис алаңында өткен матчқа 21 ел қатысты. Олимпиада өтіп жатқан кезде ФИБА-ң алғашқы конгресі өтті. Онда халықаралық ойынның ортақ ережелері айқындалды.
Ал, Ресейде баскетбол 1906 жылы қалыптасты. Сол жылдары Петербор қаласында "Маяк" қауымдастығы жұмыс істеген. Қауымдастықтың гимнаст шеберлері алғаш рет баскетбол командасын құрып, кейіннен "Богатырь" қоғамына айналған. Алайда, 1917 жылы орнаған Қазан төңкерісіне дейін баскетбол ойыны тек сол кездегі Ресей астанасы - Петерборда ғана танылған. Ал, 20 жылдары бұл ойын қарқынды дамыды. Бастапқыда әскери мектептерде жаттықтырылған еді. Көп ұзамай Мәскеу институты баскетболды денешынықтыру факультетінің бағдарламасына енгізілді. Бұл оқу ошағының түлектері кәсіби баскетболшы атанды. Ресей құрамасы алғаш рет 1923 жылы Бүкілодақтық денешынықтыру мерекесіне орай кездесу өткізді. Сәл осы кезде КСРО құрыла бастаған еді.
КСРО–ның екінші біріншілігі 1924 жылы өткізілді. Ал, 1934 жылдан бастап КСРО-да баскетбол спартакиадасы өткізіліп тұрады.
1946 жылы ФИБА шеңберінде жалпы одақтық баскетбол секциясы қабылданып, бір жыл өткен соң ерлер командасы Еуропа біріншілігінде бақ сынап, чемпион атанды. Ал, баскетболдан әйелдер құрамасынан олимпиадалық ойын 1976 жылы сарапқа салынды. Олимпиадалық ойынның чемпиондары төмендегідей: 1976 жылы - КСРО, 1980 жылы - КСРО, 1984 жылы - АҚШ, 1988 жылы - АҚШ, 1992 ж.-Тәуелсіз достастық мемлекеттерінің құрама командасы, 1996 ж. - АҚШ.
Әлем бойынша АҚШ-ң спортшылары мықты баскетболшылар деп саналады. Олар 1936 жылдан бері өткізіліп келе жатқан барлық олимпиада ойындарында жеңімпаз атанған. Ал, соңғы жылдары ұтылыс тапқан тұстары саусақпен санаралықтай. Мәселен, 1987, 1988, 1990 және 1991, 1992 жылдары американ ойыншылары сәтсіз ойын көрсетіп, ұтылыс тапқан.
1992 жылы олимпида ойындарына тек білікті спортшылардан жасақталған ұлттық баскетбол қауымдастығы шеңберінде алғаш рет ұжымдық құрама құрылды. Бұл Америкада Dream Team", «ұжымдық арман» деп аталған. Оның құрамында Барселон ойындарында 40 ұпайдан жинап, жеңімпаз атанған Майкл Джордан, Мэджик Джонсон, Чарльз Баркли және Ларри Берд алынды. Олар 1994 жылы әлем чемпионатында, 1996 жылы Атланта олимпиадасында тұғырдан көрінді.
Ал, АҚШ-тың әйелдерден құралған баскетбол командасы 1992 жылғы сәтсіздіктен кейін, олимпиадалық чемпион атағын 1996 жылы қайтарып алды деген болатын.