I pastoî a-o presepio

I pastoî a-o presepio^{[n. 1]} a l'é 'na comédia in zenéize scrîta do 1877 da-o præ Loîgi Perséuggio, unn-a de sò êuvie ciù conosciûe e raprezentæ. Desvilupòu in sciâ bâze da tradiçión do personàggio do Gelindo, o "dràmma pastorâle" do Perséuggio o traspónn-e i fæti da Nativitæ inte l'anbiénte da Valàdda do Ponçéivia e o l'é scrîto con de inteçioìn ch'én sorviatùtto didàtiche, p'êse mìsso in scêna inte réçite religiôze de Denâ.

L'êuvia, cómme diciaròu da l'outô mæximo, a l'é 'n "dràmma pastorâle" ch'o se lîga a-a tradiçión piemontéize da stöia do Gelindo, a coscì dîta Divòta Comedia, vegnûa co-o ténpo bén comùn inta Ligùria ascì. O Perséuggio o conoscéiva bén sta stöia chi, tànto che 'na sò traduçión da-o piemontéize a l'é stæta a prìmma êuvia de tiâtro scrîta da l'outô, e coscì o l'à calâ in léngoa e anbientaçión zenéixi cómme àivan fæto, de lóngo inte quélli ànni, i "Scialìn", i avoxæ cantastöie do Favâ^[1]. A comédia, segóndo e intençioìn do Perséuggio, a l'é stæta pensâ pe-i tiatrìn e-e réçite de paròcchie, pe fâla raprezentâ da-i figeu depoî a-o Prezépio^[2].

I pastoî a-o presepio o l'é stæto pubricòu ciù vòtte, con di adataménti tra e sò ediçioìn. A prìmma publicaçión de l'êuvia a l'é do 1877, tórna publicâ co-ina ristànpa ch'a l'é sciortîa do 1878, méntre a segónda ediçión, cuâ da-a Stanpàia Arçivescovîle, a l'é do 1880^[3]. Do 1887 l'é sciortîo a tèrsa ediçión, pubricâ da-a Stanpàia da Zoventù^[4], e, tra o 1892 e o 1896, a quàrta. A quìnta e ùrtima ediçión a l'é do 1897^[5] e, bén dòppo, gh'é ancón 'na ristànpa do 1939, a cûa de Mario Mazzoni e da Schêua tipogràfica Derelitti^[6], tórna pubricâ do 1955 da-a stanpàia Buonastampa^[7][8].

A comédia a coménsa inta câza do Giâxo, contadìn da Valàdda do Ponçéivia e protagonìsta de l'êuvia, ch'o l'é in parténsa pi-â Tæra Sànta pe pigiâ pàrte a-o censiménto da popolaçión vosciûo da l'inperatô^[9]. O Giâxo, intànto ch'o l'êa a Betlèmme, o gh'incóntra Màia e Giöxèppe ch'én aprêuvo a çercâ de alögio e coscì o ghe conséggia d'asostâse inte 'na gròtta vixìnn-a, e o l'é mâvegiòu da-a santitæ che trasmétte i doî personàggi^[10]. Tornòu inta Ponçéivia, o Giâxo o cónta a-a famìggia quéllo ch'o l'à vìsto, intànto che Bedìn e Gilindìnn-a ghe pàrlan de l'apariçión de 'n àngeo ch'o gh'à anonçiòu o nasción do Mescîa. Coscì, i protagonìsti decìddan d'andâ tùtti insémme a-a gròtta de Betlèmme pe védde o Banbìn e portâghe di prezénti: patæli, êuve, 'n capón e 'n bæ^[11]. A Betlèmme, dòppo che Giöxèppe o l'à conosciûo o Giâxo^[12], gh'é l'Adoraçión di pastoî, fæta da-i ponçeiviàschi e di âtri personàggi, che bâxan i pê a-o Banbìn e dàn i sò prezénti a-i personàggi sâcri, scêna studiâ cómme se a foîse 'na spécce de prezépio vivénte^[13]. In sciâ fìn, terminòu l'adoraçión e con lê a pàrte ciù poética do conponiménto, gh'é a famìggia de pastoî ch'a discùtte in sce quéllo ch'o l'é capitòu e, inta concluxón anbientâ do ténpo dòppo, s'ascìste a Giâxo e Gilindìnn-a ch'ìntran inta gròtta pe fâ vìxita a-a Sâcra Famìggia, ma no ghe trêuvan ciù nisciùn e, trìsti, tórnan inderê^[14][15].

Da-e instruçioìn do Perséuggio mæximo, i personàggi da comédia són^[16]:

• Màia Santìscima
• Sàn Giöxèppe
• Giâxo (ch'o saiæ o Gelindo), pastô
• Bedìn, sò mogê
• Gilindìnn-a, sò fìggia
• Scimón, garsón
• Âtri pastoî che no pàrlan

Inte I pastoî a-o presepio, scibén chò-u Perséuggio o fâ riferiménto a l'òriginâle dràmma sâcro, o se destàcca bén bén da-i tèsti clàscichi do tiâtro religiôzo, co-a sò êuvia ch'a gh'à 'na pròpia açión scénica. L'outô o ghe dâ 'n tàggio sorviatùtto didàtico, contàndo a stöia do Prezépio co-in regìstro scìmile a quéllo popolâre, permìsso da-a çèrnia lengoìstica adotâ. Quésto però o no pòrta a-a senplicitæ di contegnûi ascì, dæto che, de sótta a-a câa ciù popolâre di regìstri e a-a freschéssa de scêne ch'a dâ de legeréssa a-o conponiménto, o Perséuggio o l'ìnpe l'êuvia de dotrìnn-a inte l'espoxiçión do mistêio da Nativitæ^[17], arivàndo inte st'êuvia chi a-i éxiti ciù èrti da sò produçión religiôza^[18].

A strutûa da comédia a l'é articolâ in sce tréi àtti, ciù in pròlogo a l'inprinçìpio, ciamòu prolûxion, e 'na scêna do tèrso àtto ch'a fonçiónn-a da concluxón. O Perséuggio mæximo o métte in ciæo ch'o l'à dæto a-o sò conponiménto 'na tâ strutûa in fonçión da duâta tìpica de quésto génere de êuvie, che de sòlito a s'astrénze a 'na sôla giornâ. Pe sta raxón chi o l'à destacòu o pròlogo e a concluxón da-o cheu do dràmma, che inti sò àtti centrâli o l'arèsta coscì concentròu inte 'n giórno intrêgo^[19].

In sciâ grafîa do conponiménto, l'outô o repìggia in mòddo stréito quélla do Martìn Piàggio e do Zâne Cazàssa, cangiàndola rispètto a di âtri sò pèssi cómme O mainâ zeneize in Chinn-a, scibén chò-u Perséuggio o l'à in pitìn senplificâ, levàndo a liniétta in çìmma a-a "ò" pe marcâla quand'a l'é serâ. A decixón gràfica, raxonâ, do Perséuggio a l'é mìssa in ciæo inta quìnta ediçión da comédia, dond'o scrîve d'avéi çernûo quésta grafîa perché dotâ de 'na letiatûa, co-i lunâi de quélli ànni do Sciô Regìnn-a e o grànde diçionâio do Cazàssa, fæti che pe lê dâvan ciù posciblitæ a-a sò êuvia de duâ into ténpo^[20].

In sciâ léngoa dêuviâ, o Perséuggio o l'azónze ch'o l'à vosciûo méttighe ascì de pòule e de esprescioìn do zenéize de canpàgne ciufîto che do céntro, cómme stræ pe "stràdde", öta pe "vòtta" e esto pe "quésto"^[19]. De ciù, cómme inte l'êuvia òriginâle piemontéize, i doî personàggi sâcri vêgnan destacæ da-i protagonìsti da-o pónto de vìsta lengoìstico ascì, zaché quésti s'esprìmman sôlo in italiàn^[20].

Nòtte a-o tèsto

1. ↑ Inta grafîa de l'outô, ciù tàrdi scrîto I pastôi â-o presepio ascì, "I pastoî a-o prezépio" inta grafîa ofiçiâ.

Nòtte bibliogràfiche

• (IT) Fiorenzo Toso, La letteratura ligure in genovese e nei dialetti locali, vol. 6, Récco, Le Mani, Novénbre 2009.
• (IT) Andrea Pap, L'opera dialettale genovese di Luigi Persoglio, Zenâ 2015.

• Wikivivàgna a contêgne una pàgina dedicâ a I pastoî a-o presepio
• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce I pastoî a-o presepio