Léngoa romagnòlla

Romagnòllo Rumagnôl
Pronónçia	/rumɐˈɲoːl/
Parlòu in	Itàlia  Sàn Marìn
Regioìn	Emilia-Romagna[n. 1] Marche[n. 2] Toscann-a[n. 3]
Parlànti
Totâle	1.100.000[1] (2008)
Clasificaçión
Filogénexi	Léngoe indoeoropêe  Itàliche   Romànze    Romànze òcidentâli     Gàllo-itàliche      Emiliàn-romagnòllo       Romagnòllo
Còdichi de clasificaçión
ISO 639-3	rgn (EN)
Glottolog	roma1328 (EN)
Estræto in léngoa
Diciaraçión universâle di dirìtti umâni, art. 1 Tot j'èsar umân i nes lèbar e cumpègn in dignità e dret. Ló j'è duté ad rason e'd cuscienza e j'ha d'azì j'on vers j'étar com s'j fos fradel.
Difuxón do Rumagnôl.
Info

O Romagnòllo (Rumagnôl in romagnòllo, prononçiòu /rumɐˈɲoːl/) o l'é 'na léngoa romànza ch'a fà pàrte do coscì dîto grùppo de léngoe gàllo-itàliche e ch'a l'é parlâ in Romàgna, inta Repùbrica de Sàn Marìn^[2] e, insémme a-o toscàn, inti comùn da coscì dîta Romàgna toscànn-a.

Inta provìnsa de Pézaro e Urbìn l'é parlòu o gàllo-picén^[3], conscideròu inte çèrte clasificaçioìn tradiçionâli cómme pàrte do romagnòllo ò a lê ligòu inte 'n mòddo stréito, e dónca inclûzo into ciù grànde continnum lengoìstico emiliàn-romagnòllo^{[4][5][6][7][8]}. A ògni mòddo, gh'é di stùddi ciù nêuvi che ne móstran cómme o gàllo-picén o no ségge do tùtto in adexón a-o romagnòllo, prezentàndo 'na série d'eleménti de tîpo itàlo-centrâle insémme a-i ciù tìpichi fenòmeni gàllo-itàlichi arivæ da-a Romàgna de levànte, di quæ o gàllo-picén o l'é o prìmmo anticipatô^[9].

Pe cóntra o romagnòllo, fàndo pàrte do grùppo gàllo-itàlico, o l'é ciù scìmile a-e léngoe parlæ inta Cianûa Padànn-a, vegnìndo caraterizòu da 'n'inportànte moltiplicaçión di fonêmi vocàlichi e da 'na prezénsa bén bén marcâ de consonànte, chò-u caraterìzan inta costruçión de frâze, spécce se interogatîve ò negatîve. Cómme a ciù pàrte de léngoe, o romagnòllo o gh'à de sò sudivixoìn intèrne. Inta sò ària se peu defæti identificâ træ zöne diferénti, che ciù ò mêno coincìddan co-a Romàgna de ponénte (Ravénn-a^{[n. 4]}-Forlì), a Romàgna de levànte (Cezénn-a-Rìmini) e a Romàgna apenìnica, óltre a-e numerôze micro-variaçioìn che se trêuvan inte ògni çitæ, pàize ò quartê. Prezénpio a Santarcàngiou de Romàgna gh'é 'n'interesànte îzoa lengoìstica, da-e ditongaçioìn particolæ, òpû se trêuvan bén bén de infloénse toscànn-e in sciô parlâ da Romàgna toscànn-a, che se són svilupæ inte sto mòddo chi pe raxoìn giögràfiche e stòriche.

A léngoa romagnòlla a l'é unn-a de numerôze parlæ che se són evolûe da-o latìn, anàndo aprêuvo a 'na sò outònoma evoluçión. In sciâ bâze de stìmme aproscimatîve, tòsto o 90% do léscico romagnòllo o gh'à e sò òrìgine inta léngoa di antîghi romén méntre grecîximi, galicîximi, germanîximi e âtre pòule forèste són intræ into parlâ romagnòllo sorviatùtto inte 'na fórma latinizâ^[10]. Inte l'èrta etæ de mêzo l'evoluçión spontània di vorgæ regionâli da-o latìn a s'é svilupâ atravèrso de precîze régole fonétiche e morfològiche. Tra i træti in comùn co-i vorgæ parlæ d'in gîo gh'é, prezénpio, a chéita da flesción (declinaçión) latìnn-a di sostantîvi, a-a quæ o romagnòllo o no fà eceçión.

Tra i træti che pe cóntra àn contriboîo a-a diferénte evoluçión do romagnòllo rispètto a-i âtri vorgæ da zöna gh'é 'n insémme d'eleménti stòrichi, giögràfichi e colturâli cómme l'ereditæ grêgo-bizantìnn-a di sécoli VI, VII e VIII, 'n'espoxiçión diferénte a-e infloénse germàniche ségge prìmma che dòppo e invaxoìn barbàriche, de diferénse ciù antîghe into latìn parlòu de la e de sa de l'Apenìn e l'existénsa, pe l'Ascoli, de 'n substratum cèltico difûzo a nòrd de l'Apenìn e ch'o l'à cómme lìmite sùd o córso do sciùmme Exìn.

Segóndo o Friedrich Schürr, 'n lengoìsta oustrìaco ch'o l'à studiòu pe tànto ténpo o romagnòllo, pe l'evoluçión outònoma da léngoa l'é stæto fondamentâle o perîodo bizantìn, co-a scitoaçión inti ànni tra i sécoli VI e VIII che, aprêuvo a l'izolaménto de quéllo ch'o restâva de l'Ezarcâto d'Itàlia, a l'à portòu a 'n destàcco polìtico e colturâle da-o rèsto da Cianûa Padànn-a. L'é dónca comensòu a diferenziaçión rispètto a-i vorgæ de tære d'in gîo, che pe cóntra êan sott'a-o contròllo di longobàrdi.

Tra e infloénse da-e léngoe germàniche ghe n'é prezénpio dôe, indicæ da-o studiôzo Guido Laghi, òriginâie da léngoa di ostrogöti (di quæ o gràn rè Tiodorîco o l'é interòu pròpio a Ravénn-a). E réixe de pòule "trincâ" e "ronfâ", coscì cómme into lìgure, pàn pròpio vegnî da quest'antîga léngoa germànica, che into romagnòllo a s'é evolûa inte trinchêr e runfêr.

Tra e âtre léngoe germàniche, pâ 'n'infloénsa da-o longobàrdo ò da-o frànchico (dónca di sécoli VIII-IX) l'acénto de intenscitæ, sàiva a dî a tendénsa a caregâ a vocâle tònica da pòula scìnn-a-o pónto da levâ "âia" a-e vocâle prìmma e dòppo, co-în éxito che inta Romàgna o l'é bén bén marcòu rispètto a-e léngoe parlæ da-arénte. Defæti, inta léngoa romagnòlla càzan tùtte e vocâle àtone, fêua chi-â "a" che de sòlito a se consèrva inte tùtte e poxiçioìn. St'éxito chi o l'à portòu de pòule che, into latìn, êan a træ ò a quàttro scìlabe a-ascurtîse scìnn-a sôlo unn-a: prezénpio o latìn genuculu- (zenóggio) in romagnòllo o vêgne znòc, tepidu- (téivio) o vêgne tevvd, oculu- (éuggio) o vêgne òc e frigidu- (fréido) o vêgne frédd.

O fenòmeno o no se trêuva inte nisciùnn-a de regioìn da-arénte, tànto chi-â "distruçión de àtone" a peu êse consciderâ 'na caraterìstica ùnica do romagnòllo, a despæto de 'n substratum cèltico che, cómme rilevòu da-o Graziadio Isaia Ascoli, o l'é a ògni mòddo comùn a tòsto a totalitæ de tære a nòrd di Apenìn^[11].

'N'âtra caraterìstica a l'é a flesción intèrna, con gràddi diferénti de apofónia, pi-â determinaçión do génere e do nùmero di nómmi ò da persónn-a e do ténpo inti vèrbi. Pe de ciù, prezénpio into forlivéize, e "e" e-e "ò" no vêgnan mâi ripetûe inta mæxima pòula, mànco inti nómmi: co-o câxo coiôzo do cardinâ Giuseppe Bofondi e do sò cognómme che, a Forlì, o l'êa dîto Bafondi, vegnìndo scîto a sta manêa chi ascì. Defæti, tra e esprescioìn popolâri ghe n'é stæte de quélle cómme A-n so miga Bafondi! ò U-s créd d'ësar Bafondi!^[12].

Confìn vèrso ponénte

A ponénte da Romàgna l'é parlòu o dialétto bolognéize, ch'o fà pàrte da léngoa emiliànn-a. In particolâ, o confìn co-a zöna do bolognéize o l'é marcòu da-o sciùmme Silâro, ch'o scórre inta provìnsa de Bològna: a ponénte do sciùmme (Castéllo Sàn Pê Tèrme) l'é defæti parlòu o bolognéize méntre a levànte (Toscanélla) gh'é o romagnòllo. A léngoa emiliànn-a a l'é pe cóntra difûza inte l'intrêgo teritöio de l'Emìlia-Romàgna a ponénte do sciùmme Silâro, arivàndo scìnn-a-a provìnsa de Piaxénsa.

Confìn vèrso nòrd

Vèrso nòrd, o confìn lengoìstico o l'é marcòu da-o sciùmme Rêno, ch'o ségna o pasàggio da-o romagnòllo a-o dialétto feraréize. A ògni mòddo, o romagnòllo o l'é parlòu inte quàrche pàize de la do Rêno ascì e, in particolâ, a:

• Fîlo e Longastrìn, dôe localitæ in sciô confìn tra a provìnsa de Ravénn-a e quélla de Ferâra, dónde l'é parlòu tùtte dôe e léngoe.
• Anîta, colònia de Alfonsìnn-e into teritöio feraréize.

Confìn vèrso sùd

Vèrso sùd, o romagnòllo o l'é parlòu inta provìnsa de Rìmini intrêga, ch'a conprénde da-o seténbre do 2009 tùtta a valàdda Marécchia, inclûza a sò pàrte ciù èrta ch'a l'à cangiòu de provìnsa a-i 15 de agósto de quéllo ànno, pasàndo da quélla de Pézaro-Urbìn a quélla riminéize. De fêua de l'Emìlia-Romàgna o romagnòllo o l'é parlòu, inta sò variànte locâle, inta naçión de Sàn Marìn ascì.

Gh'é pöi o dialétto gàllo-picén, dîto "metòuro-pizourìn" ascì, prezénte inta pàrte setentrionâle de Màrche^[3] e ch'o gh'à de somegiànse co-o romagnòllo. In particolâ o dialétto pezaréize-urbinâte o l'é bén scìmile a-o romagnòllo da média e de l'èrta Valcónca, pàrte da región stòrica do Montefèltro. Inta provìnsa de Pézaro-Urbìn gh'é defæti 'n parlâ ch'o gh'à in comùn co-o romagnòllo a matrîce gàlica e bizantìnn-a, ma co-în'infloénsa ciù contegnûa da segónda in favô da coscì dîta "còcina cèltica", derivâ da l'antîga popolaçión di Gàlli Senoìn ch'a stâva inta zöna e ch'a gh'é restâ dòppo a coquìsta romànn-a ascì. A ògni mòddo gh'é di stùddi che sostêgna l'apartenénsa do gàllo-picén a-o romagnòllo in sènso stréito, ma a sò poxiçión a no l'é goæi ciæa^{[4][5][6][7][8]}. Ancón ciù a sùd, o gàllo-picén parlòu d'in gîo a Senigàlia e do Cònero o l'é de lóngo ciù diferénte da-o romagnòllo, pigiàndo de manimàn di træti ciù scìmili a quélli di dialétti italién de mêzo.

A sùd-òvest gh'é pe cóntra a región da Romàgna toscànn-a, ch'a conprénde di teritöi in sce tùtti doî i lâti da crénn-a di Apenìn. Da-o pónto de vìsta aministratîvo, ancheu a l'é formâ da sôlo tréi comùn, dæto chò-u rèsto di pàixi chi-â fórman l'é pasòu into 2009 a-a provìnsa de Forlì, che són:

• Marâdi: pàize da valàdda do Lamón dónde l'é parlòu o romagnòllo con de infloénse toscànn-e^[13].
• Palasêu: pàize da valàdda do Sénio dónde l'é parlòu o romagnòllo con de infloénse toscànn-e.
• Firensêua: pàize da valàdda do Santèrno dónde l'é parlòu sorviatùtto o toscàn. Gh'é però de fraçioìn ancón de léngoa romagnòlla, inte 'na variànte conosciûa cómme balzeròtto, co-a sò prezénsa ch'a l'è atestâ scìnn-a-o bórgo de Sàn Pelegrìn.

Pe de ciù, inte l'èrta Valmarécchia gh'é dôe ecsclâve do comùn de Badîa Tadàrda, sàiva a dî quélle de Cà Rafæ e de Sànta Sofîa Marécchia, che pertànto fàn pàrte da provìnsa d'Arésso e dónde l'é parlòu 'n dialétto pægio a quéllo de Penàbili.

Pasàndo pe-e Màrche gh'é de infloénse romagnòlle che són arivæ scìnn-a çèrti dialétti de l'èrta valàdda do Téive ascì, spécce quélli de Sansepólcro e, inte 'n mòddo ancón ciù marcòu, da Çitæ de Castéllo. Sti træti chi són, in particolâ, quélli da degeminaçión de çèrte consonànte (ségge palatâli che labiâli e nazâli) e a palatizaçión da "a" tònic ianta scìlaba lìbera che, into câxo do parlâ de Sansepólcro, a l'arîva scìnn-a arvîse inte 'na "è" cómme, prezénpio chène pe dî "càn".

O romagnòllo o gh'à de diferénse particolæ inta costruçión de frâze. Tra ste chi a poêmo aregordâ:

• Vèrbi
  • A diferénsa ciù marcâ a l'é quélla de frâze cómme A jò arvanzè un quël da fê, "m'é restâ 'na cösa da fâ", ò A n' ò armast un bajöch, "no m'é restòu 'na palànca", dond'o vèrbo o l'é dêuviòu inte 'n mòddo tranxitîvo. Gh'é di outoî ch'àn portòu st'ûzo chi inte sò òpere scrîte ascì, cómme prezénpio l'Alfredo Oriani (1852-1909), scibén che inte ediçioìn ciù nêuve di sò conponiménti, publicæ dòppo a prìmma goæra mondiâle, l'ûzo tranxitîvo o l'é stæto cangiòu con quéllo intranxitîvo.
  • Gh'é di vèrbi intranxitîvi che pêuan pigiâ a fórma riflesîva, inte 'n mòddo in pitìn ciù ànpio do lìgure, dond'a l'é limitâ sôlo a-i coscì dîti riflesîvi indirètti. Prezénpio inte frâze con "andâse" (mè a m vëgh a ca, mi vàggo a câza; a m sò andé a lët al nóv, són anæto a dormî a-e nêuv'ôe), "dimagrîse" (a m sò smagrê, són dimagrîo) ò "rincréscise" (u m s'agriva d fê ste lavór, me rincrésce de fâ sto travàggio chi)^[14].
• A congiuçión aversatîva "ma", ch'a l'é pægia inte tùtta a penîzoa, in Romàgna e into bolognéize a l'é mo, co-în'etimologîa diferénte vegnìndo da-o latìn modu(m). Prezénpio Mo 's' a dit?, "Ma cöse ti dîxi?" e U-n toca a me, mo a te!, "No pertócca a mi, ma a ti!".
• A prepoxiçión d, "de", depoî a-e vocâle a l'é scrîta pe convençión con l'apòstrofo, prezénpio d'istê, "de stæ". Pe cóntra, depoî a pìggia a fórma ad, prezénpio ad nöt, "de néutte". A prepoxiçión in depoî a l'artìcolo a pìggia a fórma inta: prezénpio int la ca, "inta câza", ò int è zil, "into çê". Inte 'n mòddo scìmile a se fórma a prepoxiçión ins, "in sce": Ins la têvla, "in sciâ töa". Gh'é pöi a prepoxiçión dri, ch'a veu dî "vixìn"; prezénpio dri (a) ca, "da-arénte a-a câza". Se cangiâ inte dri da a veu pe cóntra dî "derê", prezénpio dri da ca, "derê a câza"^[15].

A prìmma prezénsa inte 'n'òpera leterâia do romagnòllo a l'é quélla inte 'n sonétto do Bernardino Catti, de Ravénn-a, stanpòu into 1502 e scrîto mêzo in toscàn e mêzo in romagnòllo. Da meitæ do Çinqueçénto gh'é a Commedia Nuova... molto diletevole e ridiculosa do Piero Francesco da Faenza, publicâ a Firénse. A Commedia Nuova a l'é 'n tèsto tiatrâle, imitaçión de l'Òrfêo do Poliçiàn, ch'a l'à cómme protagonìsta o tìpico vilàn da-o conportaménto grébano ch'o contràsta co-a rafinatéssa di âtri personàggi, nòbili e leteræ. Pertànto o vilàn o l'é stæto caraterizòu da 'n parlâ bén bén sgréusso, bazòu in sciô dialétto faetìn e pìn de pòule do gàtto, ch'o se destàcca da-o parlâ solénne di âtri personàggi. Da-a fìn do sécolo XVI gh'é o prìmmo poêma scrîto in romagnòllo: E Pvlon matt. Cantlena aroica (ö sæ "O Poulón màtto"). Quésto poêmo o l'é, a-o mêno inta sò prìmma pàrte, de tîpo eròico-còmico, scrîto in sciô modèllo de l'Òrlando furiôzo da 'n outô sénsa nómme ch'o vegnîva da Sàn Vitô de Cezénn-a, fòscia 'n Fantaguzzi. Di XII cànti in òtâve toscànn-e che formâvan o poêma n'é però sopravisciûo sôlo i prìmmi tréi e 'na pàrte do quàrto, pe 'n totâle de 231 òtâve ò 1.848 vèrsci^{[n. 5]}.

Do 1626 l'é La finta schiauetta do Francesco Moderati, riminéize, ch'a l'à cómme sò protagonìsta 'n âtro personàggio de nómme Poulón e che quésta vòtta o s'esprìmme into parlâ de Rìmini, scibén chi-â comédia a l'é anbientâ a Rómma. Gh'é pöi a Batistonata, o frottola, do Lodovico Gabbusio, scrîta d'in gîo a-o 1636 pò-u ténpo de carlevâ. A-o 1710 remónta tréi sonétti scrîti da-o pàreco de Sàn Nicàndro, pàize vixìn a Ravénn-a, præ Giandomenico Michilesi, méntre da meitæ do sécolo gh'é e poêxîe do cónte Ippolito Gamba Ghiselli, de Ravénn-a, e i sonétti de l'abòu e agrònomo riminéize Giovanni Antonio Battarra.

Tra i poêti in léngoa romagnòlla, o prìmmo a-avéi 'na çèrta nòmina o l'é stæto o præve Pietro Santoni de Fusignàn, outô de cansoìn conpòste vèrso a fìn do sécolo XVIII, a l'época sôlo manoscrîte, e méistro, da-o 1764 a-o 1766, do Vincenzo Monti, ch'o gh'é restòu amîgo pe tùtta a vìtta o ch'o l'à scrîto 'n sonétto in romagnòllo lê ascì^{[n. 6]}. Quàrche decénio dòppo o Jacopo Landoni (1772-1855) de Ravénn-a o l'à scrîto quàttro sonétti into sò parlâ, firmàndose «Pirett Tignazza, canonich d'la Piaza».

O Michele Placucci, de Forlì, o l'à scrîto e publicòu into 1818 o sàzzo Usi e pregiudizj dei contadini della Romagna, òpera ch'a l'é consciderâ cómme o prìmmo stùdio de folclôre inta penîzoa. Scibén chi-â l'é scrîta in toscàn, inte st'òpera chi o Placucci o gh'à mìsso 'n'arecugéita de mòddi dî in romagnòllo ascì, raxón pi-â quæ o sò sàzzo o l'é dêuviòu pe studiâ l'evoluçión da léngoa romagnòlla di popolén. De arecugéite de mòddi de dî ghe n'é pöi stæte de âtre bén inportànti a-a fìn do sécolo XX, da-o gràn valô lengoìstico in qualitæ de testimoniànse e aregòrdi de ùrtime generaçioìn de romagnòlli de léngoa moæ.

Pi-â letiatûa, spartîi pe parlâ, inta prìmma meitæ do Nêuveçénto se peu aregordâ e òpere elencæ chi de sótta:

• da-e pàrte de Ravénn-a l'Olindo Guerrini, co-i sò Sonetti romagnoli che són stæti publicæ pòstumi da-o fìggio, e o Francesco Talanti, tùtti doî de Sàn Bèrto, o Lino Guerra de Lûgo e o Nettore Neri de Barbiàn.
• da-e pàrte de Forlì, de l'Aldo Spallicci de Bertinöo, outô ségge de poêxîe che de vèrsci de cante romagnòlle.
• da-e pàrte de Cezénn-a, i scrîti do Cino Pedrelli, co-a sò arecugéita La cumetta do 1949.
• da-e pàrte de Rìmini, in particolâ de Sàn Cleménte, o Giustiniano Villa, avoxòu outô de zirudelle.
• da-e pàrte de Ìmola, o Luigi Orsini.

Inta segónda pàrte do sécolo, a partî da-i ànni Setànta, gh'é stæto 'n moménto de gràn svilùppo da poêxîa in léngoa romagnòlla, spécce co-i vàrri outoî che vêgnan da Santarcangiòu e da-i pàixi d'in gîo. In particolâ, sta stagioìn poêtica chi a s'é avèrta co-a publicaçión de l'arecugéita I Bu do Tonino Guerra, publicâ da Rizzoli into 1972, ch'a l'à òtegnûo 'n gràn sucésso inte 'n perîodo quand'o l'êa ancón conplicòu pe-i poêti romagnòlli trovâ di editoî che publichéssan i sò conponiménti^[16]. Coscì, gh'é fîto stæto a publicaçión de l'òpera do Nino Pedretti Al vòusi, scritô de Santarcangiòu lê ascì, e de Al progni sérbi do ravenéize Tolmino Baldassari, tùtte dôe stanpæ into 1975. Inte l'ànno dòppo gh'é stæto o debù do Raffaello Baldini, de Santarcangiòu, con E' solitèri^{[n. 7]}, e a publicaçión de La pazinzia do Walter Galli, de Cezénn-a. Into 1980 l'é stæto publicòu o prìmmo scrîto da Giuliana Rocchi, La vóita d'una dona e, l'ànno dòppo, La mórta e e' cazadòur, debù do Gianni Fucci. A quéllo perîodo remóntan e prìmme òpere do Giovanni Nadiani e do Nevio Spadoni ascì.

Nòtte a-o tèsto

1. ↑ Provìnse de Forlì-Cezénn-a, Rìmini, Ravénn-a e pàrte de quélle de Ferâra de Bològna (d'in gîo a Ìmola).
2. ↑ Dialétto gàllo-picén inta ciù pàrte da provìnsa de Pézaro e Urbìn e inta pàrte de quélla de Ancónn-a (o d'in gîo a Senigàllia), clasificaçión che però a l'é contestâ.
3. ↑ Comùn de Firensêua, Marâdi, Palasêu in sciô Sénio e l'ecsclâve de Cà Rafè e de Sànta Sofîa Marécchia, into comùn de Badîa Tedàrba.
4. ↑ Inclûze e çitæ de Faénsa e de Ìmola
5. ↑ Quéllo ch'o restâva de l'òpera a l'êa ancón conservòu sôlo cómme manoscrîto, co-in cóbia do Sèteçénto ch'a l'é stæta acatâ insémmi a di âtri papê da-a Bibliotêca Malatestiànn-a de Cezénn-a into 1872. Coscì, E Pvlon matt o l'é stæto publicòu pi-â prìmma vòtta into 1887 da-o Giuseppe Gaspare Bagli, con l'editô Zanichelli de Bològna (chi gh'é 'na versción digitalizâ).
6. ↑ Segóndo quànte afermòu da-o Santi Muratori, con sto conponiménto chi che ancheu o l'é conservòu inti Institûti Colturâli e Artìstichi de Forlì.
7. ↑ O Baldini o l'à goâgnòu into 1988 o prémmio Viaréggio pi-â poêxîa con Furistìr, "Forèsti", e, into 1995, o prémmio Bagutta, con Ad nota, "De néutte".

Nòtte bibliogràfiche

• Incubator a contêgne un tèst in sce Wikipedia in Romagnòllo
• Wikipedia a gh'à 'n'ediçión in Emiliàn-Romagnòllo (eml.wikipedia.org)

• (IT) Dialetti romagnoli online, in sce dialettiromagnoli.it. URL consultòu o 18 màrso 2023.
• (IT) Il dialetto romagnolo in linea, in sce dialettoromagnolo.it. URL consultòu o 18 màrso 2023 (archiviòu da l'url òriginâle o 24 seténbre 2015).
• (IT) Modernità e memoria: uno sguardo sulla poesia del secondo novecento in Romagna, in sce sites.google.com. URL consultòu o 18 màrso 2023.
• (IT) Romagna slang: in rumagnôl u s dis, in sce youtube.com. URL consultòu o 18 màrso 2023.
• (IT) Lombardia Digital Archive (con materiâle in romagnòllo ascì), in sce aess.regione.lombardia.it. URL consultòu o 18 màrso 2023.