Херодот

Херодот
Ἡρόδοτος
Римска копија (2 век) од грчка биста на Херодот од првата половина на 4ти век п.н.е
Роден(а)	ок. 484 BC Халикарнас, Персија
Починал(а)	ок. 425 BC (околу 60) Турии, Голема Грција или Пела, Македонија
Занимање	историчар
Значајни дела	Историја
Родители	Ликс (татко) Дриот (мајка)
Роднини	Теодор (брат) Панијасис (вујко или братучед)

Херодот од Халикарнас (484 п.н.е. - 425 п.н.е.) ― антички грчки историчар^[1] кој се смета за татко на историјата.

Според античките преданија, Херодот е роден во Халикарнас, грчка колонија на малоазиското крајбрежје. Бил во сродство со познатиот епски поет Панијасис, со кој и учествувал во буната против халикарнаскиот тиранин Лигамид. Поради тоа Херодот бил прогонет и морал да отиде со неговото семејство во прогонство на островот Самос. Тука веројатно останал подолго време, бидејќи добро го познавал островот и неговата историја. После симнувањето на Лигамид од власт, Херодот се вратил во родното место, но колку останал во неа не се знае најточно. Се претпоставува дека меѓу враќањето во Халикарнас и заминувањето во Туриј ги презел неговите познати големи патувања и дека останал во Атина која му станала и негов втор дом. Во Атина ги добил најважните податоци за своето дело за Грчко-персиските војни. Со политиката на Перикле ги освоил срцата на многу луѓе и во Атина се здобил со многу угледни пријатели. Пријателството со Перикле најверојатно било причина за Херодот да се придружи кон атинските колонисти кои во 444 ― 443 п.н.е на иницијатива на Перикле отишле во јужна Италија за на местото на разгорениот Сибарис да основат нов град кој го нарекле Туриј. Тука Херодот живеејќи во мир, се посветил во пишувањето на својата историја, преку која сакал да ја прослави Атина како спасителка на Грција и да ги истакне заслугите кои тој град ги стекнал во борбата за ослободување на цела Грција од персиска власт.

За времето на смртта на Херодот нема поточни податоци, па поради тоа тоа време приближно се одредува врз основа на податоци од неговото дело, каде можеме да видиме дека ја доживеал Пелопонеската војна (441 п.н.е.), но не знае за сицилијскиот пораз (415―413 п.н.е.). По тоа се заклучува дека умрел меѓу 430 и 424г. п.н.е. Како место на неговата смрт се споменуваат Атина, Туриј и Пела во Македонија, сепак најверојатно е дека починал во Туриј. Според Суда, Херодот бил погребан во македонска Пела и во агората во Туриј.^[2]

Современите научници главно се потпираат на пишувањата на Херодот за некакви веродостојни информации за неговиот живот ^[3] дополнети со антички, но сепак многу подоцнежни извори, како што е византиската Суда, енциклопедија од 11 век, која веројатно ги преземала своите информации од традиционалните извештаи.

Современите извештаи за неговиот живот обично^[2][3] го тврдат следново: Херодот е роден во Халикарнас околу 485 година п.н.е. Нема причина да не се верува на информациите на Суда за неговото семејство: дека тие биле влијателни и дека тој бил син на Ликс и Драјо, и брат на Теодор, и дека тој бил во роднински врски со Пањасис - епски поет на тоа време.

Градот во тоа време се наоѓал во рамките на Персиската империја, така што Херодот бил персиски поданик ^[4][5] и можеби младиот Херодот слушнал извештаи на локалните очевидци за настаните во империјата и за персиските подготовки за инвазијата на Грција, вклучувајќи ги и движењата на локалната флота под команда на Артемисија I од Карија.

Како што се наведува, епскиот поет Пањасис - роднина на Херодот - учествувал во неуспешно востание. Херодот изразува наклонетост кон островот Самос (III, 39–60), и ова е показател дека тој можеби живеел таму во својата младост. Значи, можно е неговото семејство да било вклучено во востание против Лигдамис, што довело до период на прогонство на Самос.

Херодот ги напишал своите Истории на јонски дијалект, но сепак тој е роден во Халикарнас, што било доријанска населба. Според Суда, Херодот го научил јонскиот дијалект како момче кое живеело на островот Самос, на кое со своето семејство избегал од угнетувањата на Лигдамис, тиранин на Халикарнас и внук на Артемисија.

Судата исто така нè известува дека Херодот подоцна се вратил дома за да го предводи бунтот што на крајот го симнал тиранинот. Поради неодамнешните откритија на натписи во Халикарнас, датирани од времето на Херодот, сега знаеме дека јонскиот дијалект се користел во Халикарнас во некои официјални документи, затоа нема потреба да се претпоставува (како Суда ) дека тој сигурно го научил дијалектот на друго место.^[3] Понатаму, Судата е единствениот извор што го имаме за улогата на Херодот како херојски ослободител на неговото родно место.

Во тоа време, речиси никој не ги запишувал историските настани. Единствен исклучок биле натписите на спомениците во кои се величале некои славни постигнувања. Затоа, Херодот морал да ги темели своите записи на информациите што ги добивал преку своите набљудувања, преку усните преданија и преку изјавите на некои очевидци. Херодот многу патувал за да собере информации за своите записи. Тој пораснал во грчката колонија Халикарнас (денешен Бодрум, јужна Турција) и ја пропатувал речиси цела Грција.^[6]

Херодот многу патувал за да собере информации за своите записи

Херодот отишол на север до Црното Море и Скитија, на подрачјето на сегашна Украина, и на југ до Палестина и Горен Египет. На исток, се чини дека стигнал до Вавилон и, пред крајот на својот живот, веројатно бил во една грчка колонија што се наоѓала на подрачјето на денешна јужна Италија. Секаде каде што одел, Херодот ги набљудувал настаните и ги распрашувал луѓето. Тој ги запишувал информациите од најверодостојните извори.

Како што открива самиот Херодот, Халикарнас, иако е доријански град, остварувал блиски односи со доријанските соседи и помогнал да започне грчката трговија со Египет (II,178). Според очевидците, Херодот патувал во Египет во соработка со Атињаните, веројатно некаде по 454 г. п.н.е. или евентуално порано, откако атинската флота го помогнала востанието против персиската власт во 460–454 г. п.н.е. Веројатно следувал Тир, а потоа по Еуфрат до Вавилон. Од некоја причина, веројатно поврзан со локалната политика, тој подоцна станал непопуларен во Халикарнас, а некаде околу 447 г. п.н.е., се преселил во Периклејска Атина - град на чиј народ и демократски институции отворено им се восхитува (V, 78) Атина била исто така местото каде што ја запознал локалната топографија (VI,137; VIII, 52–55), како и водечките граѓани како што се Алкмаонидите, клан чијашто историја често се одликува со неговото пишување.

Според Евсевиј^[7] и Плутарх,^[8] на Херодот му била доделена парична награда од атинското собрание како признание за неговата работа. Можно е тој неуспешно да поднел барање за атинско државјанство, ретка чест по 451 година п.н.е., за што биле потребни два одделни гласа од присутното собрание.

Во 443 година п.н.е. или кратко време потоа, тој мигрирал во Туриум како дел од колонија спонзорирана од Атина. Аристотел се повикува на верзија на „Историите“ напишана од „Херодот Туриум“, а некои пасуси во „Историите“ се толкуваат како доказ дека тој пишувал за јужна Италија од лично искуство таму (IV, 15,99; VI, 127). Интимното познавање на некои настани во првите години од Пелопонеската војна (VI, 91; VII, 133, 233; IX, 73) укажуваат на тоа дека тој можеби се вратил во Атина, во кој случај е можно тој да починал таму при епидемија на чума. Можеби тој починал во Македонија, откако го добил покровителството на судот таму; или на друго место, тој починал во Туриум. Во Историите нема ништо со што може да се датира подоцна од 430 година п.н.е. со каква било сигурност и генерално се претпоставува дека тој починал не долго потоа, можеби пред неговата шеесетта година.

Единственото дело што го знаеме за Херодот се вика Истории ou Истражување, од грчки Ἱστορία - буквално "истражување", Од ἵστωρ ",оној што знае. Првиот пасус објавува:

Херодот тврди дека се натпреварува со епскиот поет Хомер, предлагајќи да се одбележат комеморациите на машките подвизи (алузија на Илијадата ). Сепак, за разлика од аедот, Херодот нема намера да опишува далечни настани, како што е Тројанската војна, туку многу неодамнешни настани, особено персиските војни. Од гледна точка на јазикот, Херодот го напишал своето дело на јонски дијалект, јонски понекогаш вештачки (и вештачки реконструиран од уредниците) измешан со епски архаизми имитирани од Хомер.

Херодот решил да ги запише причините за војните што ги воделе Грците, а особено причините за походите на Персијците во 490 и 480 год. пр. н.е. Вториот поход се одвивал кога Херодот бил сѐ уште дете. Во своите записи, Херодот вклучил и опсежни информации за секој народ кој бил освоен од Персијците.^[6]

Херодот веројатно своите истражувања ги кажувал преку усни рецитации пред публика. Маринкола во својот вовед за „Историите“ пишува дека постојат одредени препознатливи дела во раните книги на делото на Херодот, кои можат да бидат означени како „усни изведби“. Интелектуалната матрица на 5-ти век, сугерира Маринкола, опфаќала многу усни претстави во кои филозофите драматично би рецитирале такви монтирани дела од нивната работа. Идејата била да се критикуваат претходните аргументи на една тема и нагласено и ентузијастички да се вметнат своите со цел да се придобие публиката.

Во времето на Херодот било вообичаено авторите да ги „објавуваат“ своите дела рецитирајќи ги на популарните фестивали. Според Лукијан, Херодот ја завршил својата завршена работа директно од Анадолија на Олимписките игри и им ги прочитал сите Истории на собраните гледачи на едно седење, при што добил радосен аплауз на крајот од истиот.^[2] Според многу поразличен извештај на антички граматичар,^[9] Херодот одбил да започне да го чита неговиот труд на фестивалот во Олимпија сè додека облаците не му понудат малку сенка - до кога собранието се распрснало. Оттука произлегува изреката „Херодот и неговата сенка“ за опис некој што пропушта прилика со задоцнување.

Херодот е многу прецизен во опишувањето на одредени споменици. Дава многу индикации (понекогаш многу прецизни) за големината на таквата територија, за таквото море или река или за богатството на таквите луѓе. На пример, за Скитија, вели тој:

"(101). Значи, бидејќи Скитија формира плато кое граничи со морето од две страни, нејзините копнени и морски граници имаат иста должина; од Истрос до Бористен, потребни се десет дена пешачење, а уште десет од Бористен до езерото Меотид; за да одите од морето кон внатрешноста до земјата Меланхени кои се наоѓаат на северот на Скитија, потребни се дваесет дена пешачење. Сега проценувам дека дневната прошетка претставува двесте стадиони: на оваа сметка, Скитија мора да има четири илјади стадиони во обем, и исто толку длабоко, од морето до внатрешноста. Ова се димензиите на оваа земја^[10]

Исто така, дава понекогаш многу прецизни описи на техниките што се користат во посетените земји. Така, еден археолошки наод го потврди описот што тој го дава за изработката на барисот, товарен брод што се користи на Нил^[11]

Одредени описи на спомениците, дадени од Херодот, овозможија да се состави познатата листа на седумте светски чуда, како што е големата пирамида во Египет.

Херодот, преку многуте патувања, можел да открие (или да слушне за) многу народи. Описот на нивниот физички изглед, на нивниот начин на облекување, на водење војна, на нивните обичаи, верувања и начин на живот го прави неговото истражување драгоцен антички антрополошки извор. Херодот зборува за народи во Мала Азија, Лидијците, Персијците, Медијците, Асирците, Вавилонците и Масагетите (книга I), Египќаните (книга II), Индијанците, Арапите, Етиопијците (книга III), Скитите и Либијците (книга IV) и конечно на Тракијците (Книга V). Останатите книги главно се посветени на приказната за војните против Персијците. Делата на Херодот се множински и ако тој се смета за „татко на историјата“, тој исто така може да ја побара титулата татко на антропологијата.

Еве три извадоци од Историите во кои Херодот ги опишува обичаите на Персијците, Скитите и Индијците:

• “(131). Персијците ги имаат следниве обичаи: тие не ги воздигнуваат статуите, храмовите или олтарот на боговите и ги нарекуваат будали оние што ги подигнуваат; мислам дека тие никогаш не им припишувале човечка форма на своите богови, како што тоа го прават Грците. Вообичаено е да му принесуваат жртви на Зевс на врвот на највисоките планини - тие го даваат името на Зевс на целата небесна површина. Тие сè уште жртвуваат на Сонцето, Месечината, Земјата, Огнот, водата и ветровите: тие се единствените богови на кои секогаш им се жртвувале; но тие научија од Асирците и Арапите да се жртвуваат и на Небесната Афродита: последниот се вика меѓу Асирците Милита, кај Арапите Алијат, кај Персијците Митра„^[12]

• "(68) Кога ќе се разболи скитскиот крал, тој ги повикува тројцата најпознати гатачи, кои ги изведуваат своите оралии на начинот како што реков. Општо, тие најавуваат дека тој и тој - граѓанин што го назначуваат - се заколнал во кралското домаќинство. Веднаш е уапсен човекот кого гатачите го прогласиле за виновен за лажно сведочење; тој е донесен кај нив и тие му кажуваат дека лажно се заколнал во кралското домаќинство, што предизвикало болест на кралот. Човекот негира, ја тврди својата невиност и протестира со најголема енергија. Пред неговите негирања, кралот повикува други гатачи, во двоен број. Ако новодојдените, исто така, го набедат човекот на лажно сведочење, неговата глава е отсечена и неговиот имот се распределува со ждрепка меѓу првите гатачи. Ако втората консултација е во негова корист, се повикуваат други гатачи: ако мнозинството го прогласи за невин, правило е тогаш да се уништат првите гатачи.^[13]

• "(98). Индија има голем број на народи кои не зборуваат на ист јазик; некои се номадски, други не се; некои живеат во мочуриштата на реката и јадат сирова риба што одат да ја уловат во чамци направени од трска..

Местото на Херодот во историјата и неговото значење може да се разберат според традициите во кои тој работел. Неговото дело е најраната грчка проза што преживеала недопрена. Сепак, Дионисиј од Халикарнас, книжевен критичар на августански Рим, навел седум претходници на Херодот, опишувајќи ги нивните дела како едноставни, неукрасени извештаи за нивните и за другите градови и луѓе, грчки или странски, вклучително и популарни легенди, понекогаш мелодрамски и наивни, често шармантни - сите одлики што можат да се најдат во делото на самиот Херодот.

Современите историчари сметаат дека хронологијата е несигурна, но според античкиот извештај, овие претходници биле Дионисиј Милетски, Харон од Лампсакус, Хеланик од Лезбос, Ксантус од Лидија и, од сите најдобро потврдени, Хекатеј од Милет. Од нив, преживеале само фрагменти од делата на Хекатеј, а автентичноста на овие е дискутабилна ^[3] но тие даваат увид во видот на традицијата во рамките на која Херодот ги напишал своите Истории.

Поради многуте чудни приказни и народните приказни што ги објавил, неговите критичари го означиле како „Таткото на лагите“.^[3][14] Дури и неговите современици наоѓале причина да се потсмеваат на неговото достигнување. Всушност, еден модерен научник ^[2] се прашувал дали Херодот го напуштил својот дом во грчка Анадолија, мигрирајќи на запад кон Атина и пошироко, затоа што неговите сонародници се потсмевале на неговата работа, околност што е наведена во епитафот, за кој се вели дека бил посветен на Херодот на едно од неговите три претпоставени места каде умрел, Турија.

Неговите записи во врска со земјите што ги посетил и настаните кои ги видел со свои очи во поголем дел се сметаат за точни. Освен тоа, неговите описи за обичаите кои не им биле познати на Грците, како што биле царските погребни обичаи во Скитија или обичајот на Египќаните да ги мумифицираат мртвите, прилично се совпаѓаат со откритијата на археолозите. Се вели дека многуте информации кои ги запишал Херодот во врска со Египет се „позначајни од сѐ друго што било запишано во древни времиња за таа земја“.

Сепак, тој честопати немал друг избор освен да се потпре на непотврдени сведоштва. Исто така, многу луѓе во негово време биле убедени дека паганските богови имаат влијание врз случувањата на Земјата. Затоа, современите историчари не се согласуваат со некои работи кои ги има запишано.

„Херодот“ на Ризницата ?

Викицитат има збирка цитати поврзани со:

Херодот

Викиизвор има оригинални дела од или за: Херодот

Викиизворот на грчки има изворна содржина поврзана со оваа статија:

Ἡρόδοτος

• Mendelsohn, Daniel (28 April 2008). „Arms and the Man“. The New Yorker. Посетено на 27 April 2008.
• Дела од {{{name}}} на проектот „Гутенберг“
• The History of Herodotus, vol. 1 на Проектот „Гутенберг“ (translation by George Campbell Macaulay, 1852–1915)
• The History of Herodotus, vol. 2 на Проектот „Гутенберг“
• Дела од или за Херодот на Семрежниот архив
• Дела од Херодот на LibriVox (аудиокниги во јавна сопственост)
• The History of Herodotus, at The Internet Classics Archive (translation by George Rawlinson).
• Parallel Greek and English text of the History of Herodotus at the Internet Sacred Text Archive
• Excerpts of Sélincourt's translation
• Herodotus Histories on the Perseus Project
• The Histories of Herodotus Архивирано на 11 април 2021 г., A.D. Godley translation with footnotes („Direct link to PDF“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 2018-10-03. Посетено на 2021-04-18. (14 MB))