Pelargonium

Pelargonium
Taxonomische indeling
Rijk: Plantae (Planten) Stam: Embryophyta (Landplanten) Klasse: Spermatopsida (Zaadplanten) Clade: Bedektzadigen Clade: 'nieuwe' Tweezaadlobbigen Clade: Rosiden Orde: Geraniales Familie: Geraniaceae (Ooievaarsbekfamilie)
Geslacht
Pelargonium L'Hér. ex Aiton (1789)
Afbeeldingen op Wikimedia Commons
Pelargonium op Wikispecies
Portaal    Biologie

Pelargonium (afgeleid van πελαργός ofwel pelargos, Oudgrieks voor ooievaar), in de omgangstaal "geranium" genoemd, is een geslacht uit de familie Geraniaceae. Tot dit geslacht behoren 220 tot 280 soorten, waarvan de meeste soorten oorspronkelijk in Namibië en Zuid-Afrika voorkomen. Er komen ook soorten voor in tropisch Afrika, Voor-Azië, Australië en op sommige eilanden in de Indische Oceaan.^[1]

Nota bene: Pelargonium onderscheidt zich van het ook in Europa voorkomende geslacht Geranium (de echte geraniums) door de zygomorf en de bloemopbouw. Wilde Pelargonium-soorten bezitten twee bovenste bloembladeren, die zich door een andere kleur of patroon onderscheiden van de drie onderste bloembladeren.

De meeste soorten zijn vaste planten, waarbij de stengels van oudere planten zich verhouten. Er bestaan tevens eenjarige soorten. Het geslacht bevat ook succulenten, die water opslaan in stengels en wortels. De soorten komen in verschillende gebieden voor zoals de waterkant, de droge woestijn in Namibië, rotsachtige berggebieden en duinen bij de kust.

De planten die in Europa in plantenbakken worden gehouden zijn hybriden van soorten uit de Kaapstreek van Zuid-Afrika. Het gaat daarbij vooral om cultivars ontstaan uit Pelargonium peltatum (hangende Pelargonium) en Pelargonium zonale en Pelargonium inquinans zoals Pelargonium ×hortorum (staande Pelargonium).

Na selectie zijn zes belangrijke groepen Pelargonium ontstaan, die van belang zijn voor de plantenhandel:

• Pelargonium zonale-hybriden, die bijna ronde bladeren hebben. Tot deze groep behoren de meeste rechtopgroeiende soorten..
• Pelargonium peltatum-hybriden, foxe pelargoniin tegenstelling tot de Zonale-hybriden met gladde, wasachtige bladeren en (half)hangende stengels
• Franse pelargoniums, die als kamerplant worden gehouden, stammen overwegend van P. cucullatum en P. grandiflorum af.
• Unique-pelargonium
• Angel-pelargonium
• Geurpelargonium, bijvoorbeeld P. odoratissimum, die voor een deel van kweek afkomstig is. Er 'zijn echter ook wilde soorten in cultuur zoals Pelargonium graveolens, de rozenpelargonium (ook wel citroenpelargonium). In (sub)tropische gebieden worden enkele soorten op grote schaal verbouwd voor de productie van etherische oliën.

De invoer van de eerste Zuid-Afrikaanse soorten in Europa vond al aan het begin van de zeventiende eeuw plaats. Bijna tweehonderd jaar waren ze een van de belangrijkste plantengroepen in de oranjerieën bij kasteeltuinen. Voor een deel herbergden de verzamelingen honderden soorten. Vandaag de dag behoren pelargoniums tot de belangrijkste planten in de sierteelt.

De zonale- en peltatum-hybriden zijn algemeen bekend. Door selectie zijn er binnen deze groepen vele honderden vormen ontstaan, die zich in bloemen en bladeren onderscheiden. Ze behoren tot de belangrijkste planten, die in plantenbakken worden gehouden. In Hillscheid in Westerwald in Duitsland heeft de firma Pelargonien-Fischer (wereldwijd een van de grootste kwekers van Pelargonium) een Pelargonium-museum, waar circa 170 botanische soorten zijn te bezichtigen.

Een bepaalde soort is de hanggeranium. De bekendste is de Oostenrijkse hanggeranium een rijkbloeiende plant die veel in bakken aan gevels van Oostenrijkse huizen en hotels te zien is.

Een extract uit de wortels van Pelargonium sidoides (EPS 7630) is in Nederland, België en een aantal andere Europese landen als geneesmiddel geregistreerd conform de Europese richtlijn traditionele kruidengeneesmiddelen (Umckaloabo). Dit extract blijkt de symptomen van acute verkoudheid te kunnen verminderen.^{[2] [3] [4]}

Uit vele soorten geurpelargonium worden ook etherische oliën geëxtraheerd. De soorten bevatten verschillende stoffen die worden gewonnen door stoomdestillatie. Pelargonium graveolens is met zijn kenmerkende rozenachtige geur de bekendste soort, die voor dit doel wordt gebruikt: de rozengeur in het blad is sterker dan die van echte rozen. De geur wordt veel gebruikt in parfums voor mannen.

In de bladeren van planten van dit geslacht komt nonaanzuur voor. Dit wordt gebruikt bij de productie van smeermiddelen, alkydharsen en weekmakers en als een relatief milieuvriendelijk herbicide.

• Pelargonium × riversdalense R.Knuth

Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Pelargonium op Wikimedia Commons.