|
Święta Ruś  Święta Ruś (ros. Святая Русь) – religijno-filozoficzna koncepcja, funkcjonująca na przestrzeni wieków w Rosji, w mniejszym stopniu na Białorusi i Ukrainie. Zawiera wyobrażenie państwa, w którym w doskonałej harmonii funkcjonują Rosyjski Kościół Prawosławny oraz naród[1]. W ocenie polskiego teologa prawosławnego Marka Ławreszuka
FunkcjonowanieW Rosji carskiejHasło Świętej Rusi pojawiło się na sztandarach z czasów powstania Minina i Pożarskiego. Haftowano na nich hasło „Boże, zachowaj Świętą Ruś”[3]. Koncepcja ta utrwalała się w miarę wzrostu przywiązania do prawosławia wśród ludności ziem rosyjskich dotkniętych anarchią okresu wielkiej smuty[4]. Mit Świętej Rusi był mitem założycielskim dynastii Romanowów. Dynastii tej przypisywano zjednoczenie wszystkich ziem ruskich oraz obronę prawosławia przed zewnętrznym wrogiem[5]. Do czasów Piotra I mit był jednym z czynników państwotwórczych i unifikujących społeczeństwo wokół panującej dynastii. Pozostawał przy tym w wyraźnym związku z koncepcją Moskwy – Trzeciego Rzymu oraz wiary w przechowanie na ziemiach ruskich prawosławia w nieskażonej postaci[6]. Znaczącym elementem mitu było przekonanie o prześladowaniu Rusi przez „wilczych Lachów”, „brudnych Żydów” oraz „pogańskich Litwinów”[7]. W XIX w. doszło do utożsamienia Świętej Rusi z współczesną Rosją carską (choć już w XVII w. Świętą Ruś definiowano jako wszystkie ziemie znajdujące się pod władzą carów razem z ich mieszkańcami[4]), która zaczęła być przedstawiana jako strażniczka prawdziwego chrześcijaństwa i sprawiedliwego ustroju społecznego[1], czy wręcz jedyne chrześcijańskie państwo świata, ostoja „Kościoła walczącego i pielgrzymującego”[2]. Koncepcja taka narodziła się w kręgu słowianofilów, lecz około połowy XIX wieku stała się oficjalną ideologią państwową[1]. Silnie popierał ją car Mikołaj I, który w swojej polityce dążył do zatarcia różnic kulturowych i wyznaniowych między narodami Imperium, skupiając je wokół haseł prawosławia, samodzierżawia i ludowości. W ten sposób odbudowana miała zostać dawna Święta Ruś[8]. Polityka ta realizowana była we wszystkich sferach działalności carskiej administracji, w tym w finansowanej przez państwo kulturze (promocja stylu bizantyjsko-rosyjskiego)[8]. Koncepcję Świętej Rusi rozwijała część hierarchii rosyjskiej w XIX i XX stuleciu, dochodząc do wniosków, iż jedynie władza cara-samodzierżawcy jest zgodna z doktryną prawosławia[2]. „Dowód teologiczny” potwierdzający tę tezę przedstawił hierarcha Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego poza granicami Rosji Serafin (Sobolew). Jego twierdzenia M. Ławreszuk poddaje zdecydowanej krytyce[2]. Ideologię Świętej Rusi w szczególny sposób kultywował ostatni car Rosji – Mikołaj II oraz jego żona Aleksandra Fiodorowna. Władca wierzył, iż pod jego rządami utracona Święta Ruś odrodziła się, czego dowodem miało być dokonanie w tym okresie szeregu kanonizacji rosyjskich świętych (m.in. mnichów Serafina z Sarowa, Kukszy Pieczerskiego, Pitirima Tambowskiego, Teodozjusza Czernihowskiego, metropolity tobolskiego Jana, biskupa biełgorodzkiego Joazafa, mniszki Eufrozyny Połockiej, księżnej Anny Kaszyńskiej oraz patriarchy moskiewskiego i całej Rusi Hermogena[9]. Podczas wojny domowej w Rosji hasła odbudowy Świętej Rusi i bronienia jej przed bolszewikami, których przedstawiano jako siłę diabelską, przewijały się w propagandzie i retoryce dowódców białych, a dla generałów skupionych wokół adm. Aleksandra Kołczaka stanowiły kluczowy element ich politycznej filozofii[10]. Ruch moskalofilskiIdeologia Świętej Rusi odgrywała znaczącą rolę w ruchu galicyjskich moskalofilów. Moskalofile postrzegali Słowiańszczyznę Wschodnią jako całość, zjednoczoną wspólnym językiem (staroruski, następnie język rosyjski – białoruski i ukraiński uważano za jego dialekty) i religią prawosławną. Przywrócenie jedności Słowian, zaburzonej ich zdaniem przez niesprzyjające wydarzenia historyczne, było celem działalności rusofilów. Zjednoczenie to miało dokonać się pod egidą Rosji, która w ich ocenie zachowywała tradycje świętoruskie[11], czy wręcz sama była Świętą Rusią[12]. Po upadku ZSRRHasło budowy Świętej Rusi powróciło w retoryce rosyjskich ugrupowań nacjonalistycznych końca XX wieku i początku XXI stulecia. Zdaniem Michała Soski wyraża ono ich dążenie do budowy silnego i potężnego na arenie międzynarodowej państwa oraz posiadania przez nie szczególnej misji dziejowej[13], wiarę w rosyjski mesjanizm[14]. W specyficznym znaczeniu określenia Święta Ruś używa Lew Gumilow, dla którego stanowi ono synonim superetnosu, cywilizacji euroazjatyckiej. W ujęciu tym prawosławie odgrywa przede wszystkim rolę polityczną, w drugim rzędzie duchową[15].  Pojęciem Świętej Rusi wielokrotnie posługiwał się jako metropolita smoleński i kaliningradzki, a następnie patriarcha moskiewski i całej Rusi Cyryl (Gundiajew). Twierdził on, iż współcześnie Świętą Ruś tworzą wspólnie państwa Rosja, Białoruś i Ukraina, co stanowi również podstawę dla nietworzenia na terenie dwóch ostatnich wymienionych krajów autokefalicznych Kościołów prawosławnych[16]. W czasie wizyty na Ukrainie z okazji 1020. rocznicy chrztu Rusi Kijowskiej metropolita Cyryl stwierdził w publicznym wystąpieniu, iż:
Analogiczny pogląd o kulturowej jedności trzech krajów wschodniosłowiańskich reprezentuje część hierarchii Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego[17]. W 2012 metropolita wołokołamski Hilarion, przewodniczący Wydziału Zewnętrznych Stosunków Cerkiewnych Patriarchatu Moskiewskiego stwierdził, że „zbieranie (ros. sobiranije) Świętej Rusi” jest jednym z podstawowych zadań Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego[18]. W innym wystąpieniu patriarcha Cyryl zaliczył do Świętej Rusi także Mołdawię, twierdząc, że Święta Ruś jest pojęciem duchowym, nie zaś politycznym, językowym lub etnicznym, może zatem obejmować kraj niesłowiański[19]. W kulturzeOd XVII w. w rosyjskiej kulturze ludowej pojawiają się utwory (np. pieśni), w których kluczowym motywem jest temat Świętej Rusi[5]. Zobacz teżPrzypisy
|
