|
Świętokrzyska Kolej Dojazdowa
Świętokrzyska Kolejka Dojazdowa – wąskotorowa linia kolejowa, dawna Jędrzejowska Kolej Dojazdowa, powstała w 1917 roku. Trasa biegnie przez część regionu Ponidzia w południowej części województwa świętokrzyskiego, z Jędrzejowa, poprzez Jasionną, Motkowice, Umianowice do Pińczowa. Istnieje także nie wykorzystywane odgałęzienie trasy w Umianowicach do Hajdaszka, Stawian Pińczowskich i Sędziejowic. Linia ŚKD krzyżuje się w okolicy wsi Wygoda z linią szerokotorową LHS, na 14,6 km biegu linii wąskotorowej od stacji Jędrzejów Wąski, a także na odcinku nieczynnym w miejscowości Przededworze koło Chmielnika. Jest to jedno z niewielu w Polsce skrzyżowań linii szerokotorowej z wąskotorową, a dodatkowo jeden z kilku nielicznych wiaduktów na trasie przebiegu linii wąskotorowej. Historia_(26294427039).jpg) Powstanie kolei wiąże się z wybuchem I wojny światowej i okupacją północnej Małopolski przez Austriaków, którzy od końca 1914 układali tu linie frontowe (Rollbahn). W lutym 1915 dla potrzeb militarnych wybudowano pierwszy odcinek polowej linii wąskotorowej od Jędrzejowa do obecnych Motkowic. W maju 1915 trwały prace przy budowie tymczasowych mostów na Nidzie, których eksploatacja odbywa się do dziś. Po ustąpieniu Rosjan znad Nidy, budowę linii kontynuowano w kierunku Hajdaszka, Sędziejowic i Chmielnika, a następnie przez Raków Opatowski do Bogorii. Odcinek ten otwarto w październiku 1916 roku, a łączna długość kolei wynosiła 85 km[1]. Linię wydłużono później na północ do Iwanisk i na południe do Staszowa[1]. W tym czasie powstały także linie Miechów - Węchadłów - Działoszyce i Kocmyrzów - Posądza oraz styczne kolejki konne. W 1917 czynne były już odcinki Kije - Pińczów - Michałów - Koniecmosty - Opatowiec oraz Staszów - Rytwiany - Pacanów/Szczucin[2]. W okresie międzywojennym sieć kolei wąskotorowych w południowej części ówczesnego województwa kieleckiego została połączona jako Jędrzejowska Kolej Dojazdowa[1]. Długość sieci maksymalnie sięgała 340 km[3]. Kursowały po niej pociągi osobowe i towarowe[1]. Kolej znajdowała się pod zarządem PKP[1]. Zmierzch kolei wąskotorowych rozpoczął się w latach 60. XX wieku, z uwagi na konkurencję ze strony transportu drogowego (ciężarówek i autobusów)[1]. Ruch pociągów towarowych został zawieszony w 1993 roku[1]. Kolej współcześnieZ uwagi na położenie szlaku w dolinie Nidy (tzw. Ponidzie), od początku lat dziewięćdziesiątych, uruchomiono najpierw pod zarządem PKP turystyczny ruch kolejowy[1]. Pociągi o nazwie „Ciuchcia Ekspres Ponidzie” jeździły na trasie Jędrzejów - Pińczów - Wiślica, jednakże po rozmyciu przez ulewne deszcze nasypu kolejowego od 1996 roku ruch do Wiślicy został wstrzymany[1]. W 2002 roku kolej została przejęta przez utworzoną w tym celu spółkę samorządową Świętokrzyska Kolejka Dojazdowa „Ciuchcia Expres Ponidzie” Sp. z o.o. utworzoną przez samorządy, na terenie których przebiegała zachowana linia: gminę Jędrzejów, gminę Pińczów, województwo świętokrzyskie, powiaty jędrzejowski i pińczowski oraz gminy Imielno i Kije[1]. Spółka ta stała się operatorem linii[4]. Kolejka dysponuje obecnie[kiedy?] trzema lokomotywami Lxd2 (z czego 2 sprawne) oraz parowozem Px48 (niesprawny, rewizja wygasła w 2007r). Od 2009 roku kolejka posiada sprawną lokomotywę Lyd1 oraz niesprawną (brak silnika) Lyd2 (w 2015 roku ustawiono ją jako pomnik obok bramy wjazdowej na stacje), obie pochodzą ze zlikwidowanej kolejki w Piotrkowie Trybunalskim. Warsztaty wykonują naprawy taboru wąskotorowego na zlecenie obsługując kolejki z całego kraju (specjalizują się w remontach układów jezdnych). Dostawy odbywają się transportem samochodowym. Odjazd pociągu odbywa się ze stacji Jędrzejów Wąski w lecie w każdą niedzielę o godzinie 10:00, zaś powrót o 18:00. Prowadzone są także pociągi specjalne i na zamówienie. W chwili obecnej nie są prowadzone pociągi towarowe, ani codzienny ruch lokalny, choć trwają rozmowy nad ich przywróceniem. Istnieje możliwość dojazdu za pośrednictwem KKA na stację kolejki w Pińczowie. Kolejkowa Komunikacja Autobusowa uruchamia specjalnie dwie linie:
Po powrocie z przejazdu kolejką na ognisko i zabawę do Umianowic, obydwa busy czekają na pasażerów w Pińczowie i o 14:30 jadą odpowiednio do Kielc i do Buska-Zdroju. Kolejka zatrudnia kilkunastu pracowników. W latach 2002–2006 spółka przyniosła ok. 700 tys. zł straty. W 2006 roku z wycieczek kolejką skorzystało ponad 15 tys. osób, a w roku poprzednim około 12 tys. osób. W 2008 roku kolej przewiozła ponad 21 tysięcy osób (odprawiono 142 pary pociągów)[5]. W 2014 roku w rozkładzie pojawił się przystanek "Wygoda" wybudowany przez właściciela kompleksu wypoczynkowego "Sielsko na Wygodzie" Pod koniec 2014 roku na stacji Pińczów rozebrano 2 bocznice oraz rozjazdy od strony Wiślicy. Prace te miały związek z budową ronda. W 2015 zamontowano rozjazdy skracając tory stacyjne. .jpg) Przyszłość kolejkiObecnie[kiedy?] trwają rozmowy nad przyszłością kolejki. Rozważane jest m.in. skorzystanie z dofinansowania unijnego, wniosek i dofinansowanie z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, zmiana formuły prawnej na muzeum i eksploatacja wyłącznie odcinka Jędrzejów - Stawy. W 2003 r. został przywrócony przejazd w Hajdaszku, w październiku 2007 miała miejsce odbudowa mostu udrażniająca szlak do stacji stycznej z torem normalnym w Stawianach Pińczowskich, gdzie znajduje się zapadnia transporterowa i ładownie. W 2008 osiągnięto Sędziejowice. Z inicjatywy Zespołu Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych podjęto prace nad wznowieniem kursowania pociągów na 2,5 km szlaku Hajdaszek – Umianowice. Realizacja tego zamierzenia odbywać się będzie w ramach projektu „Stacja Hajdaszek – Kolejowy Skansen”, finansowanego ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego. Całkowita wartość projektu wynosi 3 497 851,20 zł, w tym środki z RPO w wysokości 2 061 919,48 zł. Realizacja przedsięwzięcia obejmie adaptację zabytkowego budynku dworca z 1924, rozbudowę stacji o perony i zadaszenie, remont toru do Umianowic oraz zakup lokomotywy spalinowej z wagonami pasażerskimi oraz drezynami rowerowymi i miała pierwotnie zakończyć się w 2019 (obecnie zakończenie realizacji projektu planowane jest na rok 2020). Odtworzone zostaną sala dworcowa z poczekalnią, kasą biletową oraz pokój naczelnika stacji. W budynku przewidziano nadto salę edukacyjno-konferencyjną, salę restauracyjną zwaną zgodnie z tradycją Gospodą dla Żołnierzy (na wzór funkcjonującej w latach międzywojennych stołówki dla przejeżdżających żołnierzy) wraz zapleczem gastronomicznym i gabinetem jej kierowniczki w l. 20 XX w. Janiny Żelisławskiej, apartament hrabiny Karoliny Lanckorońskiej (historyka sztuki, spadkobierczyni okolicznych dóbr). _(38039568432).jpg) W holu głównym ustawiona będzie kolejowa makieta Ponidzia z modelami dworców i pociągów[6]. Pociągi osobowe przez Hajdaszek przestały kursować w latach 80., a towarowe w 1993 roku[7][8]. Planowane było także rozszerzenie szlaku w stronę Wiślicy do zniszczonego mostu w Skrzypiowie. Rozważano także zwiększenie ilości przystanków o stacje: centrum Jędrzejowa, Piaski, Borki, Wygoda, Holendry, Ptasznik, Suchowola, Podlesie, Wierzbie, Rudki, Kamienna Góra, Pągowiec, Skowronno Górne i Dolne, Kopernia, Pińczów naprzeciw dworca PKS, Skrzypiów, Wojsławice, Rudawa i Biskupice. Dnia 11 września 2009 roku Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego na wniosek właściciela (Polskie Koleje Państwowe) wydał jednak decyzję o wykreśleniu z rejestru zabytków odcinków od stacji Pińczów do stacji Wiślica w Koniecmostach oraz od stacji Sędziejowice do stacji Raków Opatowski wraz z obiektami inżynieryjnymi[9]. W ten sposób przekreślona została możliwość reaktywacji kolejki na dalszych odcinkach, a na miejscu fragmentu trasy kolei z Pińczowa do Wiślicy zbudowano obwodnicę drogową[3]. W 2016 z usług kolejki skorzystało 16 tys. pasażerów[10]. W sezonie 2020 roku nie uruchomiono ruchu kolei z uwagi na zły stan torowiska i taboru, wiążący się z trudną sytuacją finansową i poszukiwaniem nowej formuły funkcjonowania[11]. Spółka Świętokrzyska Kolejka Dojazdowa „Ciuchcia Expres Ponidzie” została następnie postawiona w stan likwidacji, lecz w październiku 2020 roku kolej została przejęta przez samorząd województwa i włączona w struktury wojewódzkiej jednostki Zespołu Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych w Kielcach[12]. Z uwagi na konieczność remontów i poszukiwanie finansowania, w 2021 roku kolejka nadal nie funkcjonowała[12]. W 2022 roku wznowiono przewozy na 9-kilometrowej trasie Jędrzejów - Jasionna[1]. W 2024 roku kursowała już z Jędrzejowa do Motkowic (17 km), natomiast podróż do Umianowic i Pińczowa była nadal niemożliwa z powodu złego stanu mostów na Nidzie[1]. W Umianowicach przy odnowionej stacji kolejki powstał Ośrodek Edukacji Przyrodniczej[1]. Kolej otrzymała nazwę: „Świętokrzyskiej Kolejka Wąskotorowa Ciuchcia Ponidzie”[1]. W październiku 2024 roku zostały zawarte umowy z wykonawcami na rewitalizację kolei ze środków z rządowego funduszu „Polski Ład”, obejmującą modernizację i remont szlaku od Pińczowa do Umianowic oraz od Motkowic do mostu kolejowego na Nidzie[1]. Uruchomienie ruchu na tych dwóch odcinkach przewidywano na 2026 rok[1]. W dalszej kolejności przewidywana jest odbudowa mostów na Nidzie i jej rozlewiskach i przywrócenie w 2027 roku przejazdów na pełnej trasie Jędrzejów - Pińczów (30 km), z wykorzystaniem dofinansowania z funduszy unijnych[1]. Wydarzenia z historii kolejkiHistoryczne
Bieżące
Trasa przejazduStan obecnyLinia czynna
Linie planowane do przywrócenia do ruchu
Linie historyczneWęzeł UmianowiceTrasa kolejki zaczynała się przy stacji normalnotorowej Jędrzejów i biegła do Umianowic:
W Umianowicach było rozwidlenie linii na kierunku do Cudzynowic i Bogorii:
Węzeł BogoriaW Bogorii trasa kolejki rozwidlała się i biegła w kierunkach na Szczucin i Koprzywnicę oraz Iwaniska:
Węzeł CudzynowiceW Cudzynowicach trasa kolejki rozwidlała się i biegła w kierunkach na Kocmyrzów i Charsznicę:
Przed przekuciem linii z toru 600 na 750 mm istniało także połączenie Hajdaszek – Pińczów. Zobacz teżPrzypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
.jpg)
