4 Pułk Dragonów Kresowych

4 pułk dragonów kresowych – oddział jazdy dywizyjnej Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej okresu wojny polsko-bolszewickiej.

Wiosną 1918 przy szwadronie instrukcyjnym szwoleżerów Armii Polskiej we Francji stacjonującym w Alenęon, sformowany został 1 szwadron 1 grupy 1 pułku szwoleżerów. W maju nowo sformowany szwadron wyruszył na front w składzie 1 Dywizji Strzelców do Szampanii^[1].
W połowie grudnia 1918 w obozie Santa Maria la Brun powstał 2 szwadron 1 grupy. W marcu 1919 przewieziony został do Vauvilliers we Francji, gdzie dołączył do 1 pułku szwoleżerów. We Włoszech powstał również 3. i 4 szwadron 2 grupy 1 pułku szwoleżerów. Wiosną oddziały Błękitnej Armii przybyły do Polski wzięły udział w walkach o niepodległość, a latem Grupy zostały przeformowane w dywizjony^[1].

Rozkazem Ministerstwa Spraw Wojskowych z 17 czerwca 1919, z luźnych szwadronów poprzydzielanych do oddziałów piechoty jako kawaleria dywizyjna, utworzone zostały cztery pułki dragonów: 1. w Lublinie, 2. w Pińczowie, 3. w Tarnowie i 4 pułk dragonów kresowych^[2]. Pułki posiadały różną liczbę dywizjonów i szwadronów. 4 pułk miał dwa dywizjony. Etat szwadronu polowego pułku dragonów wynosił: 5 oficerów, 1 podchorąży, 23 podoficerów i 140 szeregowych. Koni wierzchowych 146, taborowych 14, jedna kuchnia polowa i 6 wozów. Pluton ciężkich karabinów maszynowych przy dywizjonie dragonów miał 2 ckm-y. Każdy dyon posiadał też swojego lekarza. Pułk nie miał osobnej komisji gospodarczej. Dowództwo pułku obsługiwane było przez komisję gospodarczą dowództwa frontu na którym działały jego dywizjony^[2].

Jesienią 1919 zreorganizowano jazdę dywizyjną. W miejsce istniejących pułków dragonów sformowano cztery pułki strzelców konnych. Dowództwa pułków strzelców konnych sprawowały tylko funkcje inspekcyjne, nie dowódcze.

We wrześniu dowództwo 4 pułku dragonów przeformowano w dowództwo 4 pułku strzelców konnych. Jesienią powstał też jego III i IV dywizjon. Dywizjony te powstały na bazie 1. i 2 grupy szwadronów 3 pułku szwoleżerów, które to zostały sformowane w lutym i marcu 1919 we Francji. Z kolei nadwyżki szwadronu instrukcyjnego szwoleżerów zebrane w Brzeżanach posłużyły do sformowania szwadronu zapasowego 4 psk, który we wrześniu 1919 rozmieszczono w Hruszowie nieopodal Lubaczowa^[3].
Poza zmianą nazwy, przemianowanie na pułk strzelców konnych to nie pociągnęło za sobą żadnych zmian organicznych wewnątrz pułków. Dawni dragoni przestali jednak nosić zielone patki na kołnierzach. W międzyczasie pułki rozrosły się do czterech dyonów i posiadały nominalnie po 8 szwadronów i szwadron zapasowy. W drugiej połowie 1920 wyszły nowe etaty wojenne pułków strzelców konnych. Według tych etatów, w skład pułku wchodziły trzy dywizjony z numeracją I–III, oraz szwadron zapasowy. Dywizjon składał się z dowództwa dyonu, plutonu ckm na taczankach i dwóch szwadronów z wewnętrzną numeracją pułkową 1–6^[4]. Szwadron zapasowy dzielił się na dowództwo ze sztabem i sekcją łączności, oraz oddziały: rekrutów, ozdrowieńców, ujeżdżania koni i karabinów maszynowych^[4].

Poszczególne dywizjony 4 pułku strzelców konnych prowadziły działania jako jazda dywizyjna przydzielona do poszczególnych dywizji piechoty. I dywizjon walczył w ramach 13 Dywizji Piechoty, II dywizjon w składzie 11 Dywizji Piechoty, III dywizjon w składzie 5 Dywizji Piechoty, a IV dywizjon stanowił jazdę organiczną 12 Dywizji Piechoty^[3].

W październiku 1920 I dywizjon wszedł w skład sformowanego w Hrubieszowie nowego 2 pułku strzelców konnych. Pozostałe dywizjony zostały włączone w skład nowego 6 pułku strzelców konnych tworzonego w Hruszowie. Dotychczasowy III dywizjon został przeformowany na I/6 psk, a dotychczasowy IV dywizjon otrzymał numer III.

 Osobne artykuły: 6 Pułk Strzelców Konnych (II RP) i 2 Pułk Strzelców Konnych (II RP).

W grudniu 1920 nastąpiła redukcja wojennych dywizjonów do rozmiarów szwadronów. W październiku 1921, z nadwyżek II dywizjonu sformowano szwadron, który przekazano do nowo formowanego 10 pułku strzelców konnych w Łańcucie.

 Osobny artykuł: 10 Pułk Strzelców Konnych (II RP).

Pierwszy skład^[5]

• dowództwo pułku
• pododdziały 1 pułku szwoleżerów „Błękitnej Armii”
• pododdziały 2 pułk szwoleżerów „Błękitnej Armii”

• Jerzy Grobicki. Zarys historyczny organizacji kwalerji dywizyjnej w latach 1918–1921. „Przegląd Kawaleryjski”. 6 (16), listopad–grudzień 1926. Warszawa: Departament II Kawalerii MSWojsk.. 
• Szymon Kucharski, Juliusz Tym: 6 pułk strzelców konnych. T. 24. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2019, seria: Wielka Księga Kawalerii Polskiej 1918–1939. Odznaki kawalerii. ISBN 978-83-8164-151-7.
• Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.