Aleksander Margolis

Aleksander Margolis

Paweł Gart

Aleksander Margolis z synem Janem (1933)
Data i miejsce urodzenia	21 lutego 1887 Suwałki
Data i miejsce śmierci	7 grudnia 1939 Lućmierz-Las
Zawód, zajęcie	lekarz internista
Alma Mater	Uniwersytet w Strasburgu
Małżeństwo	Anna Margolis
Dzieci	Alina Margolis-Edelman
Multimedia w Wikimedia Commons

Aleksander Margolis, ps. „Paweł Gart” (ur. 21 lutego 1887 w Suwałkach, zm. 7 grudnia 1939) – polski lekarz internista i działacz społeczny żydowskiego pochodzenia.

Urodził się w Suwałkach. Studiował medycynę na Uniwersytecie w Heidelbergu i Uniwersytecie w Strasburgu. W 1911 otrzymał tytuł doktora medycyny. Następnie praktykował w Łodzi. Był ordynatorem Oddziału Chorób Zakaźnych i dyrektorem Szpitala Miejskiego na Radogoszczu. Prowadził działalność społeczną i był jednym z liderów Bundu. Był też ławnikiem łódzkiej Rady Miejskiej, kierownikiem Wydziału Zdrowia, członkiem Zarządu Polskiej Izby Lekarskiej i Sądu Lekarskiego.

W listopadzie 1939^[1] aresztowany w akcji Intelligenzaktion Litzmannstadt i osadzony w obozie przejściowym na Radogoszczu (budynek dawnej fabryki Michała Glazera)^[2]. Wraz z nim w obozie znajdował się jego przyjaciel Wincenty Tomaszewicz, dyrektor Wielospecjalistycznego Szpitala Ubezpieczalni Społecznej im. Ignacego Mościckiego w Łodzi. Margolis został rozstrzelany w grudniu 1939 r. w lesie lućmierskim k. Zgierza wraz z wieloma innymi osobami uwięzionymi podczas Intelligenzaktion Litzmannstadt. Na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w Warszawie znajduje się tablica pamiątkowa poświęcona jego osobie. Tablica upamiętniająca Aleksandra Margolisa jest również na terenie mauzoleum radogoskiego (oddział Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi)^[3].

Urodził się w rodzinie żydowskiej jako syn Izraela (lekarza pochodzącego z Sejn) i Sary.

Z małżeństwa z Anną z domu Markson (1892–1986) miał córkę Alinę (1922–2008), lekarkę i działaczkę społeczną, uczestniczkę powstania w getcie warszawskim i syna Jana (1928–1998), artystę plastyka, projektanta-wystawiennika. Jego zięciem był Marek Edelman (1919–2009). Brat Ignacy Margolis (1893–po 1939) był lekarzem okulistą, razem z żoną Klarą (zm. 1965 w Łodzi) wywieziony na Syberię, gdzie zmarł.

W 1936 mieszkał i miał gabinet w Łodzi przy ul. Przejazd (obecnie ul. J. Tuwima) 20^[4], niedługo przed wojną wyprowadził się do wilii przy ul. Mostowej (obecnie ul. Aleksandra Zelwerowicza) 34a.

• Gruźlica w Łodzi. Studium epidemiologiczno-statystyczne. Łódź 1932
• Insulina a gruźlica. Polska Gazeta Lekarska 3 (1924)
• O czynności żołądka w okresach początkowych gruźlicy. Polska Gazeta Lekarska (1927)
• O typach wydzielania żołądkowego. Polskie Archiwum medycyny wewnętrznej 3 (1925)
• Odczyn opaskowy w tyfusie plamistym i brzusznym
• W sprawie patogenezy okrągłego wrzodu żołądka. Polska Gazeta Lekarska 2 (1923)
• Śledziona a marskość wątroby. Warszawskie Czasopismo Lekarskie 11(42), s. 71–74 (1934)

W 1933 nakładem Księgarni F. Hoesicka wydał powieść Zachorowałem...

Aleksander Margolis został upamiętniony na wystawie dr Ludwiki Majewskiej pt. „Zagłada mikrokosmosu. Inteligencja w obozie w Radogoszczu 1939/40”, której wernisaż odbył się 10 października 2024 r. w Oddziale Martyrologii Radogoszcz Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi^[5].

• Rapalski Stanisław: Pierwsze dni Radogoszcza. Wspomnienie o tow. dr Aleksandrze Margolisie; maszynopis z 1955 r. w Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie, sygn. 301/3045.
• Rapalski Stanisław: Byłem w piekle. Wspomnienia z Radogoszcza. Łódź, 1969, s. 37, 53-56, 92-93, 103.
• Trębacz Michał: Aleksander Margolis (1888–1939). Lekarz, społecznik, polityk; [w:] Bohaterowie trudnych czasów. Zbiór VIII – Biblioteka „Kroniki Miasta Łodzi”. Łódź, 2013, s. 29–37.
• Słownik biograficzny lekarzy i farmaceutów – ofiar drugiej wojny światowej, s. 254–255
• Alina Margolis-Edelman: Ala z elementarza. Londyn: Aneks, 1994, s. 24. ISBN 1-897962-04-5.
• Majewska Ludwika: Powstańcy z bagażem Kraju Warty. Przyszli i byli uczestnicy Powstania Warszawskiego więzieni na Radogoszczu w Łodzi w czasie II wojny światowej, [w:] Dziś idę walczyć, Mamo…78. rocznica wybuchu Powstania Warszawskiego, red. B. Michalec, T. Skoczek, Warszawa 2022, s. 158, 162.

• Kamil Janicki: Mentor, protoplasta? Kilka słów o Aleksandrze Margolisie, teściu Marka Edelmana. histmag.org, 2009-10-03. [dostęp 2014-10-27].
• Publikacje Aleksandra Margolisa w bibliotece Polona