Anton Łuckiewicz

Anton Łuckiewicz

Data i miejsce urodzenia	29 stycznia 1884 Szawle, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	23 marca 1942 okolice Saratowa, ZSRR
Premier Białoruskiej Republiki Ludowej
Okres	od 1918 do 1919
Następca	Arkadź Smolicz Wacłau Łastouski (rozłam)
Multimedia w Wikimedia Commons

Antoni Łuckiewicz (biał. Антон Іванавіч Луцкевіч^[1]; ur. 29 stycznia 1884 w Szawlach, zm. 23 marca 1942 koło Saratowa) – białoruski działacz narodowy, krytyk literacki i publicysta, premier i minister spraw zagranicznych Białoruskiej Republiki Ludowej 1918–1919.

Pochodził ze szlacheckiego rodu, był synem Jana Bolesława Łuckiewicza h. Nowina, naczelnika w powstaniu styczniowym, brat Iwan również zaangażowany był w białoruskie odrodzenie narodowe. W 1902 roku ukończył gimnazjum w Mińsku, po czym studiował na Wydziale Matematyczno-Fizycznym Uniwersytetu w Petersburgu, później prawo w Dorpacie.

W 1903 roku przystąpił do Hramady, rok później został aresztowany przez władze carskie za rozpowszechnianie białoruskiej literatury politycznej, wypuszczony bez prawa wyjazdu z Mińska. Po dwóch latach znalazł się w Wilnie, gdzie wszedł w skład redakcji „Naszej Doli” i „Naszej Niwy”.

Po wejściu do Wilna wojsk niemieckich w 1915 roku działał w Białoruskim Towarzystwie Pomocy Ofiarom Wojny, dalej prowadząc działalność narodową i polityczną^[2]. W latach 1915–1918 stał na czele Białoruskiego Komitetu Ludowego, który koordynował działania białoruskich ugrupowań politycznych, społecznych i zawodowych^[3]. Wydawał gazetę „Homan”. Był inicjatorem powstania w marcu 1918 roku Białoruskiej Republiki Ludowej, w której został premierem i ministrem spraw zagranicznych. Wszedł w konflikt z władzami polskimi, został na krótko aresztowany w Warszawie. W 1921 roku stanął na czele Białoruskiego Komitetu Narodowego w Wilnie, wypowiadał się za federalnym modelem ustroju Rzeczypospolitej – po klęsce idei białoruskiej państwowości był gotów pójść na kompromis z władzami w Warszawie.

Przeszedł z katolicyzmu na kalwinizm, wielkie nadzieje wiązał z utworzeniem białoruskiego narodowego kościoła. Pomagał dla Dziekuć-Maleja w jego pracy nad przekładem Nowego Testamentu, jako redaktor. W rzeczywistości był ateistą^[4].

Po śmierci brata w 1919 roku kierował Muzeum Białoruskim im. Iwana Łuckiewicza w Wilnie. Dalej współpracował z białoruską socjaldemokracją, za co został aresztowany w 1927 roku. Po wyjściu z aresztu pracował w Gimnazjum Białoruskim w Wilnie, z którego zwolniono go w 1931 roku. W latach 1933–1939 jego publicystyki nie można było drukować w gazetach na terenie RP. 30 września 1939 roku aresztowany przez NKWD w Wilnie i przesłany do Mińska, gdzie skazano go na 8 lat więzienia. Rehabilitowany przez władze Białoruskiej SRR dopiero w 1989 roku^[2].

Jego synem był Lawon Łuckiewicz, wileński działacz białoruski.

Podobizny Antona i Iwana Łuckiewiczów widnieją na awersie Krzyża Odrodzenia Białorusi – odznaczenia ustanowionego i nadawanego przez Zjednoczony Gabinet Przejściowy Białorusi.

• Biełorusy, Wilno 1909
• Naszy piesniary: litaraturna-sacyjalnyja narysy, Wilno 1918
• Ekanamičnaja ewalucyja i biełaruski ruch, Wilno 1918
• Polskaja akupacyja na Biełarusi, Wilno 1920
• Puciawodnyja idei biełaruskaje litaratury, Wilno 1921
• Wilnia u biełaruskaj litaratury, Wilno 1925
• Za dwaccać piać hadou (1903–1928): Uspaminy ab pracy pierszych biełaruskich palit. arhanizacyj, Wilno 1928 (ponowne wydanie w Mińsku w 1991 roku)
• Adbitaje życcio, Wilno 1929
• Janka Kupała jak prarok adradżennia, Wilno 1933

• Жизнь и деятельность Ивана и Антона Луцкевичей, Национальный исторический музей Республики Беларусь.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі ў 6 тамах, Т. 1, А–Беліца, red. М. В. Біч i in., Мінск 1993. ISBN 5-85700-074-2. ISBN 5-85700-073-4.

• Anton Łuckiewicz – publikacje w bibliotece Polona