Arbitraż (prawo)

Arbitraż (z fr. arbitrage 'sąd rozjemczy' od łac. arbiter 'świadek; rozjemca')^[1] – metoda rozwiązywania sporów prawnych bez udziału sądu powszechnego, w której kompetencje takiego sądu powierza się bezstronnemu specjaliście.

Do zalet arbitrażu należy to, że:

• zazwyczaj jego koszty są niższe niż opłaty sądowe w przypadku postępowania przed sądem państwowym (adiudykacja),
• postępowanie arbitrażowe jest też na ogół szybsze niż postępowania przed sądem państwowym (adiudykacja),
• istnieje w nim również możliwość, jeśli strony tak ze sobą uzgodnią, wydania wyroku w oparciu o zasady słuszności (tzw. orzekania ex aequo et bono),
• orzeczenie sądu arbitrażowego jest z reguły ostateczne – jeśli regulamin tego sądu lub strony nie przewidziały możliwości odwołania się od niego do jakiegoś innego sądu arbitrażowego – i tylko w wyjątkowych sytuacjach można je później próbować wzruszyć w postępowaniu przed sądem państwowym,
• możliwość wybrania na arbitra specjalisty w danej dziedzinie^[2].

Do wad arbitrażu należy to, że:

• strony mogą nie darzyć arbitrów zaufaniem - mogą nie wierzyć zarówno w ich uczciwość, neutralność, bezstronność i ogólną sprawność intelektualną, jak i w samą znajomość przez nich obowiązującego prawa lub ich zdolność do wymierzania sprawiedliwości.
• jedna strona może się też nie zgadzać na wybór na arbitra (arbitrów) osoby (osób), na obranie której (których) nastaje druga strona i vice versa^[3].

Może mieć charakter ad hoc, instytucjonalny oraz administrowany. W arbitrażu ad hoc zazwyczaj każda ze stron sporu wybiera własnego arbitra (lub arbitrów), a ci następnie powołują arbitra przewodniczącego. Tak wybrany skład rozstrzyga spór w oparciu o uzgodnione wcześniej zasady.

Aby spór mógł być rozstrzygnięty przez arbitraż, strony stosunku prawnego muszą na to wyrazić zgodę w formie zawarcia umowy o arbitraż lub klauzuli w umowie łączącej strony, zwanych zapisem na sąd polubowny.

Instytucjami na płaszczyźnie międzynarodowej zajmującymi się arbitrażem handlowym są Międzynarodowy Sąd Arbitrażowy (International Court of Arbitration ICC) w Paryżu, Amerykańskie Stowarzyszenie Arbitrażowe (American Arbitration Association), Londyński Sąd Arbitrażu Międzynarodowego w Londynie (London Court of International Arbitration), Centrum Arbitrażowe Austriackiej Izby Gospodarczej w Wiedniu (Internationales Schiedsgericht der Wirtschaftskammer Österreich), Instytut Arbitrażowy Sztokholmskiej Izby Handlowej w Sztokholmie (The Arbitration Institute of the Stockholm Chamber of Commerce), Niemiecki Instytut Sądownictwa Polubownego (Deutsche Institution für Schiedsgerichtsbarkeit e.v.), czy też Międzynarodowy Sportowy Sąd Arbitrażowy w Lozannie, Sąd Arbitrażowy Służb w Bartoszycach.^[4]

Arbitraż instytucjonalny oraz administrowany funkcjonuje w oparciu o profesjonalną organizację zajmującą się arbitrażem. Przykładami stałych Sądów Polubownych w Polsce są Sąd Arbitrażowy^[5] przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie (największa tego typu instytucja arbitrażowa w Polsce 300 – 500 spraw rocznie)^[6], Sąd Arbitrażowy przy Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych ”Lewiatan”^[7], Sąd Arbitrażowy przy Regionalnej Izbie Gospodarczej w Katowicach^[8], Sąd Arbitrażowy przy Małopolskiej Izbie Rzemiosła i Przedsiębiorczości w Krakowie^[9], Gospodarczy Sąd Arbitrażowy w Poznaniu przy Wielkopolskiej Izbie Budownictwa^[10], Sąd Arbitrażowy przy Wielkopolskiej Izbie Przemysłowo- Handlowej w Poznaniu^[11], Podkarpacki Stały Sąd Polubowny-Arbitrażowy w Rzeszowie^[12], Sąd Arbitrażowy przy Nowotomyskiej Izbie Gospodarczej w Nowym Tomyślu^[12], Międzynarodowy Sąd Arbitrażowy we Wrocławiu^[13], Sąd Arbitrażowy przy Izbie Bawełny w Gdyni^[14], Sąd Arbitrażowy przy Stowarzyszeniu Inżynierów Doradców i Rzeczoznawców w Warszawie^[15], Sąd Arbitrażowy Służb w Bartoszycach^[16], Sąd Arbitrażowy Ludów Tubylczych (SALT) w Rudach.

• Arbitraż międzynarodowy
• Sąd polubowny
• Pozasądowe tryby rozwiązywania sporów