Breve regnum erigitur

Breve regnum erigitur – incipit najstarszej znanej piosenki żakowskiej, powstałej w języku łacińskim wśród uczniów krakowskich. Została ona zapisana wraz z notacją muzyczną na karcie 181 verso rękopisu przez nieznanego kopistę w XV wieku^[1][2].

Utwór opowiada o zwyczaju panującym wśród XV-wiecznych żaków krakowskich, którzy corocznie, w dniach 15–22 października, porzucali obowiązki, aby oddawać się hucznej zabawie. Dochodziło wówczas do odwrócenia hierarchii społecznej – uczniowie przejmowali władzę w szkole, wybierając między sobą króla i dwór. Następnie zabawa przenosiła się na ulice, przejmowano we władanie miasto. Zwyczaj ten był znany także i w innych państwach średniowiecznej Europy (w Niemczech, Czechach, a przede wszystkim we Francji – jako kontynuacja rzymskich saturnaliów)^[3].

W łacińskim tekście piosenki żaków krakowskich charakterystyczny jest żal i zaduma nad faktem, że zabawa ta nie będzie trwać wiecznie^[1]. W pierwszej zwrotce występuje nawiązanie do motywu obracającego się koła bogini Fortuny: Sublimatum deprimitur / Et depressum elabitur / Transmutato tempore, co dosłownie oznacza: W zmieniającym się czasie to, co wyniosłe, jest strącane w dół, a to, co nisko położone, doznaje wyniesienia w górę^[2]. Utwór zbudowany jest z pięciu strof czterowersowych.

Rękopis piosenki przechowywany jest w Bibliotece Narodowej w Warszawie^[2] (w tzw. zbiorze Kras 52). O odkryciu tekstu pierwszy doniósł w 1973 Henryk Kowalewicz w „Pamiętniku Literackim”, w artykule Średniowieczna poezja polskich żaków. Piosenkę na język polski przełożył Zygmunt Kubiak.

Oryginalny tekst łaciński^[4]:

• Karnawalizacja
• Juwenalia

• Maciej Włodarski: Średniowieczna poezja łacińska w Polsce. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2007. ISBN 978-83-04-04605-4. Brak numerów stron w książce
• Teresa Michałowska: Średniowiecze. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002. ISBN 83-01-13842-4. Brak numerów stron w książce