Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Claviceps, Clavicipitaceae, Hypocreales, Hypocreomycetidae, Sordariomycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten opisał w 1823 r. Elias Fries nadając mu nazwę Sphaera purpurea, do rodzaju Claviceps przeniósł go Louis René Tulasne w 1853 r[1].
Przetrwalniki buławinki czerwonej o nazwie sporysz przy sprzyjającej pogodzie kiełkują w glebie i wyrastają z nich nitkowate twory zakończone czerwoną główką o średnicy 2–3 mm. Są to podkładki z butelkowatymi perytecjami, w których powstają zarodniki płciowe – askospory. W okresie kwitnienia askospory są wyrzucane z worków. Rozwijają się dalej jeśli trafią na znamiona słupków roślin (głównie zbóż i traw) dokonując ich infekcji pierwotnej. Na znamieniu słupka askospory kiełkują nie tworząc przycistki, lecz wraz z łagiewką pyłkową wrastają do zalążni[3]. Wewnątrz słupka rozrasta się grzybnia buławinki wypełniając go całkowicie splecioną masą strzępek tworzących bezpłciowo zarodniki konidialne. Z kłosów porażonej rośliny wydzielany jest jednocześnie słodki sok przywabiający owady, które przenoszą konidia i rozprzestrzeniają grzyba. Konidia dokonują infekcji wtórnych[4]. Ich wytwarzanie trwa około 2 tygodni. Po tym czasie ustaje wydzielanie słodkiego nektaru z kwiatów i grzybnia zaczyna tworzyć przetrwalniki (sporysz). Mają kształt długich, purpurowoczarnych rożków i zachowują żywotność przez okres do 3 lat. Mogą zimować w ziemi wraz z resztkami pożniwnymi, lub dostać się do niej wraz z materiałem siewnym[3].
Znaczenie
Grzyb ten jest pasożytem, sprawcą choroby zwanej sporyszem zbóż i traw. W przeszłości zakażenia zbóż buławinką czerwoną były przyczyną znacznych strat ekonomicznych i zatruć. Obecnie choroba ta wyrządza szkody głównie w uprawie żyta heterozyjnego[3].
Sporysz zawiera wiele alkaloidów – ergotaminę, ergometrynę, ergozynę i inne[3][5]. Dawniej był uznawany za roślinę leczniczą (grzyby wówczas zaliczano do roślin) i używano go do usunięcia zatrzymanego łożyska, do tamowania krwotoków z dróg rodnych[5], leczenia nowotworów (np. guza włóknistego macicy)[5] oraz do usuwania ciąży[6][5].
Sporysz jest wykorzystywany do produkcji niektórych leków. W tym celu wyhodowano szczepy buławinki czerwonej charakteryzujące się zawartością dużej ilości alkaloidów w sporyszu[3]. Opracowano też szereg półsyntetycznych pochodnych o bardziej wybiórczym działaniu na receptory, np. dihydroergotaminę[5].
Albert Hofmann wyizolował ze sporyszu związki chemiczne (kwas lizergowy[5]) do produkcji LSD[7].
↑ abcdeSelimS.KryczyńskiSelimS., ZbigniewZ.WeberZbigniewZ. (red.), Fitopatologia. Choroby roślin uprawnych, t. 2, Poznań: PWRiL, 2011, s. 272, 273, ISBN 978-83-09-01077-7.
↑AlicjaA.SzwejkowskaAlicjaA., JerzyJ.SzwejkowskiJerzyJ. (red.), Słownik botaniczny, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1996, s. 76, ISBN 83-214-0140-6.
↑AnnaA.TrojanowskaAnnaA., O leczniczym użyciu grzybów w XIX wieku, „Analecta”, 20 (10/2), 2001, s. 11–127.
↑MerlinM.SheldrakeMerlinM., Strzępki życia. O tym, jak grzyby tworzą nasz świat, zmieniają nasz umysł i kształtują naszą przyszłość, Insignis Media, s. 148, ISBN 978-83-67710-51-0.
