|
Charles Aznavour
Charles Aznavour, właśc. Szahnur Waghinak Aznawurian (orm. Շահնուր Վաղինակ Ազնավուրյան[1]; ur. 22 maja 1924 w Paryżu, zm. 1 października 2018 w Mouriès[2]) – francuski piosenkarz, kompozytor, autor tekstów piosenek i aktor filmowy pochodzenia ormiańskiego. Był niewysokiego wzrostu, obdarzony charakterystycznym głosem[3]. W drugiej połowie XX wieku stał się jedną z najbardziej rozpoznawalnych postaci światowej muzyki rozrywkowej. Skomponował około 1000 piosenek (w tym ok. 150 do tekstów po angielsku, 100 po włosku, 70 po hiszpańsku i 50 po niemiecku), przy czym tematem jego piosenek była na ogół miłość. Sprzedał ponad 200 milionów płyt na całym świecie[4]. Mówił i śpiewał w wielu językach: po francusku, angielsku, włosku, neapolitańsku, hiszpańsku, niemiecku, rosyjsku, portugalsku i ormiańsku. W tym ostatnim języku nagrał XVIII-wieczną pieśń poety Sajat-Nowy. Piosenka „Que c’est triste Venise” (pol. Jakże smutna jest Wenecja) została przez niego zaśpiewana w rekordowej liczbie wersji: włoskiej („Com'è triste Venezia”), hiszpańskiej („Venecia sin ti”), angielskiej („How Sad Venice Can Be”) i niemieckiej („Venedig im Grau”). Współpracował m.in. z Fredem Astaire’em, Shirley Bassey, Andreą Bocellim, José Carrerasem, Rayem Charlesem, Bingiem Crosby, Bobem Dylanem, Julio Iglesiasem, Mireille Mathieu, Luciano Pavarottim, Plácido Domingo i Sissel Kyrkjebø. Wystąpił w ponad 60 filmach. Bywał nazywany „francuskim Frankiem Sinatrą”. ŻyciorysRodzinaUrodził się 22 maja 1924 w klinice Tarnier w Paryżu jako syn ormiańskich emigrantów; ojciec, Mikajel Aznawurian, urodził się w Machaczkale, a matka, Knar Bagdassarian z domu Adapazari – w Turcji[5]. Oboje rodzice z powodu ludobójstwa Ormian musieli uciekać ze swoich krajów[6], tymczasowo zatrzymali się we Francji, gdzie urodził się im syn[7][8]. Miał starszą siostrę, Aidę[9]. Kariera artystycznaPoczątkiDorastał w rodzinie o artystycznych tradycjach – matka była aktorką i grała na fortepianie, a ojciec, pracujący w restauracjach i kawiarniach, przejawiał umiejętności wokalne i śpiewał m.in. na balach środowisk emigracyjnych[10]. W dzieciństwie uczył się grać na pianinie i skrzypcach, później grał także na kontrabasie[11]. Uczęszczał do szkoły o profilu teatralnym, a następnie do klasy obsługi radiowej marynarki handlowej w szkole TSF[12]. Zachwycony teatrem, zapragnął występów na scenie[13]. W grudniu 1933 został tancerzem teatru Petit Monde, później występował także jako aktor w lokalnych teatrach, m.in. zagrać postać Siki w spektaklu Ericha Kästnera Emil i detektywi, Henryka z Navarry w sztuce Edouarda Bourdet Margot w Teatrze Marigny, ministranta w przedstawieniu Williama Szekspira Wiele hałasu o nic w Théâtre de la Madeleine oraz jedną z ról w spektaklu Victora Margueritte Dziecko w Teatrze Odéon[14]. Poza tym grał na metalofonie w dziecięcej trupie „Cigalounettes” na koncertach Pierre’a Priora[15]. Od drugiej połowy lat 30. występował w trupach rewiowych, m.in. w rewii Henri Varna Ça c’est Marseille w Alcazar (w latach 1936–1937)[16]. Śpiewał w kabarecie Jockey, w którym wykonywał m.in. swój pierwszy autorski utwór – „Y’a des hiboux dans le beffrot” z tekstem Jacques’a Jima[17]. Zagrał też w kilku filmach[8]: La Guerre des gosses (1936) Jacquesa Daroya i Les Disparus de Saint-Agil (1938) Christiana-Jacque’a[18]. Lata 40. i 50. W wieku młodzieńczym nawiązał współpracę z Pierre’em Roche’em, z którym przez kolejne osiem lat pisał piosenki (dla siebie oraz innych wykonawców) i grał koncerty (m.in. w klubach nocnych); w repertuarze, oprócz autorskich utworów, początkowo mieli także numery Johnny’ego Hessa, Charles’a Treneta, Georges’a Ulmera i Édith Piaf[19]. Piaf w 1946 zaprosiła duet na swoje tournée po północnej Francji i Szwajcarii, a następnie po Belgii[20]. Dzięki rekomendacji artystki, w 1948 zagrali serię koncertów w Kanadzie (m.in. w klubie „Faisan Doré” w Montrealu) i USA (zawarli kontrakt na kilka tygodni występów w Café Society Down Town w Nowym Jorku)[21]. W trakcie ponad dwóch lat pobytu w Montrealu kontynuowali występowanie w duecie, m.in. grali koncerty z Rogerem Baulu[22]. W 1952 Aznavour powrócił do Francji sam, gdyż Roche pozostał w Kanadzie z nowo poślubioną żoną, Jocelyne Deslongchamps[23]. Wkrótce wrócił do grania koncertów, m.in. w klubie nocnym „Crazy Horse” i lokalu „Chez Patachou”, pisał także piosenki dla innych wykonawców[24]. Z czasem odnowił kontakt z Édith Piaf, z którą odbył trasę koncertową po Francji[25]. Rozpoczął także współpracę z Gilbertem Bécaud, z którym napisał kilka piosenek, m.in. „Viens”, „Méqué méqué”, „Terre nouvelle”, „C’est merveilleux l’amour” i „La ville”[26]. Występował m.in. w sali widowiskowej Pacra oraz w kilku kabaretach Rive Gauche[27]. Grał w przedstawieniu Trzy nutki, z którym odbył trasę koncertową po Maroku[28]. Po powrocie z trasy podpisał kontrakt gwiazdorski na występy w Moulin Rouge, następnie zaczął występować w Olympii, a później – w teatrze Alhambra[29].  Po zakończeniu kontraktów ruszył w samodzielną trasę koncertową po Francji, na której akompaniował mu Jean Leccia[30]. Recenzenci krytykowali Aznavoura za jego „przyćmiony” i ”łamiący się” głos, ale także niski wzrost (161 cm) i sposób bycia na scenie[31]. Mimo to jego piosenki z czasem coraz bardziej podobały się publiczności, dzięki czemu w drugiej połowie lat 50. Aznavour zaczął liczyć się na muzycznej scenie Francji[32][33]. W 1957 wyruszył – z braćmi Rabbath jako zespołem akompaniującym – w międzynarodową trasę koncertową, która obejmowała występy w Portugalii, Tunezji, Maroko, Algierii, Grecji, Belgii, Szwajcarii, Hiszpanii, Egipcie i Libanie[34]. W tym samym roku nawiązał współpracę z Georgesem Garvarentzem, który w kolejnych latach skomponował dla niego piosenki: „Paris au mois d’aout”, „Non je n’ai rien oublié”, „Et pourtant”, „Les plaisirs démodés” i „Ave Maria”[35]. W drugiej połowie lat 50. zagrał w kilku filmach, m.in. w dramacie psychologicznym Georges’a Frange’a Głową o mur (La tête contre les murs, 1958)[36], za występ w którym otrzymał nagrodę dla najlepszego aktora roku[8]. Lata 60.W latach 60. ugruntował swoją popularność we Francji, w Europie i na świecie. Na początku dekady wyruszył w kolejną światową trasę koncertową, w ramach której wystąpił w Hiszpanii, Francji, Szwajcarii, Belgii, Holandii i ZSRR l[37]. Przy okazji koncertów w ZSRR odwiedził ojczyznę przodków i jej stolicę[38]. W 1962 powrócił do występów w teatrze Alhambra[39]. W 1963 zagrał, przychylnie oceniony przez prasę, koncert w prestiżowej nowojorskiej Carnegie Hall, a następnie odbył trasę koncertową po USA, w którym ruszył także w następnym roku[40]. W 1964 zagrał koncert w Hali Sportowej „Wisły” w Krakowie[41]. W międzyczasie kontynuował karierę aktorską, występując m.in. w filmach: Strzelajcie do pianisty (Tirez sur le pianiste, 1961) François Truffauta, Le Passae du Rhin (1961) André Cayatte’a, Taksówka do Tobruku (Un taxi pour Tobrouk, 1961) Denysa de la Patellière’a i Le rat d’Amérique (1962) Jean-Gabriela Albicocco[42]. Po powrocie do Francji w 1965 dał serię koncertów One Man Show w Olympii i w ciągu 12 tygodni przy pełnej widowni wykonywał 30 piosenek. W tym samym roku wystąpił w musicalu Monsieur Carnaval oraz wylansował przebój „La bohême”[8]. W 1966 odbył tournée po Kanadzie i Antylach Francuskich. W tym samym roku odnotował sprzedaż przeboju „La mamma w liczbie ponad 1 mln egzemplarzy we Francji[32]. Pod koniec lat 60. ponownie zagrał serię koncertów w Olympii. W 1969 otrzymał nagrodę od Association of American Songwriters and Composers oraz medal La Médaille Vermeil w Paryżu za piosenkę „Hier encore”[8]. Lata 70.Rok 1970 rozpoczął się od koncertów w USA, w tym na Broadwayu. Na początku 1971 wrócił do Paryża i zagrał koncert w Olympii. Kilka miesięcy później we Włoszech dostał nagrodę Złotego Lwa na Festiwalu Filmowym w Wenecji za włoską wersję piosenki „Mourir d’aimer”[8]. W tym okresie urozmaicił swój repertuar oraz zainteresował się tematyką społeczną i obyczajową, i tak: w „Le temps des loups” poruszył temat przemocy w miastach, w „Mourir d’aimer” – Faits divers, a w „Comme ils disent” – homoseksualizmu. Zaczął też pisać pamiętniki, które zostały wydane w USA jako Aznavour par Aznavour. W 1972 dał kolejną serię występów w Olympii, wylansował utwór „Les plaisirs démodés” i wystawił premierowo operetkę Douchka, którą napisał wspólnie ze szwagrem, kompozytorem Georges’em Garvarentzem[8]. W 1974 odniósł sukces w Wielkiej Brytanii z singlem „She”, który dotarł do pierwszego miejsca na liście przebojów i zyskał certyfikat platynowej płyty. W 1975 napisał balladę „Ils sont tombés” dla uczczenia 60. rocznicy ludobójstwa Ormian. Pod koniec dekady wystąpił w dramacie Volkera Schlöndorffa Blaszany bębenek (Die Blechtrommel, 1979), nagrodzonym Złotą Palmą na 32. MFF w Cannes[8]. Lata 80. W 1983 zerwał współpracę z wytwórnią Barclay. Dwa lata później podpisał kontrakt z wytwórnią Trema, która obiecała wznowić jego wczesne albumy. W 1984 zagrał recital podczas 21. Międzynarodowego Festiwalu Piosenki w Sopocie[41]. W 1986 po raz pierwszy napisał scenariusz filmowy – do filmu Paula Boujenaha Yiddish Connection, w którym zagrał także jedną z głównych ról. W 1986 zasiadł w jury konkursu głównego na 39. MFF w Cannes. W 1987 odbył trasę koncertową po USA z amerykańską piosenkarką Pią Zadorą, a następnie wystąpił w paryskim Palais des Congrès i odbył tournée po Francji. W 1988 ponownie wystąpił w Palais des Congrès. Po tragicznym trzęsieniu ziemi w Armenii w 1988 zainicjował akcję charytatywną Aznavour for Armenia[43]. Następnie – razem z Georges’em Garvarentzem – napisał singiel charytatywny „Pour toi Arménie”, nagrany przez grupę kilkudziesięciu francuskich artystów, który utrzymywał się na francuskiej liście przebojów przez 18 tygodni i rozszedł się w nakładzie ponad 1 mln egzemplarzy[8]. Aznavour doczekał się własnego pomnika w Giumri[44] i placu własnego imienia w centrum Erywania. Lata 90..jpg) W 1995 został mianowany Ambasadorem i Stałym Przedstawicielem Armenii przy UNESCO. Był również członkiem organizacji charytatywnej Armenia Fund, która od 1992 przekazała ponad 150 milionów dolarów na pomoc humanitarną i rozwój infrastruktury w Armenii. 8 lutego 1997[45] otrzymał Cezara Honorowego, nagrodę przyznawaną przez francuską Akademię Sztuki i Techniki Filmowej[46]. 12 lipca tego samego roku na festiwalu w Montreux świętował 50. rocznicę swojej działalności w show-businessie. 15 września został odznaczony przez prezydenta Francji Jacques’a Chiraca orderem Legii Honorowej[8]. Lata 2000.W 2000 w plebiscycie „Times Magazine” i stacji telewizyjnej CNN został wybrany pieśniarzem stulecia[44]. W 2001 zaśpiewał „Ave Maria” podczas wizyty papieża Jana Pawła II w Armenii[44]. We wrześniu 2003 nakładem wydawnictwa Flammarion opublikował pamiętniki pt. Le temps des avants[47]. W 2004 za działalność humanitarną otrzymał tytuł „Narodowego Bohatera” Armenii, tj. najwyższe odznaczenie państwowe tego kraju.  Jesienią 2006 rozpoczął pożegnalną trasę koncertową po świecie, którą – jak zapowiadał – chciałby zakończyć w 2010. Najpierw wystąpił w USA i Kanadzie, zbierając pozytywne recenzje[8]. We wrześniu zagrał koncert w Erywaniu, gdzie wśród audytorium znaleźli się m.in. były prezydent Armenii Robert Koczarian i prezydent Francji Jacques Chirac, który wówczas składał wizytę w Armenii. Następnie, już we Francji, zainaugurował sezon kulturalny Arménie mon amie. W tym samym roku udał się w podróż na Kubę, gdzie razem z miejscowym muzykiem Chucho Valdésem nagrał album pt. Colore Ma Vie, który zaprezentował na koncercie w Moskwie w kwietniu 2007[8]. Również w 2007 zagrał koncerty w Japonii i Azji oraz wziął udział w Vieilles Charrues Festival. W drugiej połowie 2007 kontynuował występy w Paryżu, gdzie dał ponad 20 przedstawień w Palais des Congrès. Następnie udał się na tournée po Belgii, Holandii i Francji. Również w 2007 wydał album pt. Forever Cool (Capitol/EMI), na którym m.in. zaśpiewał „Everybody Loves Somebody Sometimes” w duecie z głosem Deana Martina. 18 stycznia 2008 wystąpił jako gość muzyczny w jednym z odcinków reality show Star Academy, w którym zaśpiewał swój przebój „Emmenez-moi” z Jérémy Chapronem. Od lutego 2008 pełnił funkcję ambasadora Armenii w Szwajcarii, co zaproponowano mu w związku z jego zasługami dla ojczyzny[48]. Również w lutym 2008 odbył tournée po Portugalii, a wiosną udał się w długą trasę koncertową po Ameryce Południowej (Argentyna, Brazylia, Chile i Urugwaj). Latem występował w Quebecu, a jesienią powrócił z koncertami do Ameryki Południowej. W grudniu 2008 wydał album pt. Duos, na który nagrał piosenki w duetach z zaprzyjaźnionymi artystami i przyjaciółmi, takimi jakCéline Dion, Laura Pausini, Liza Minnelli, Nana Muschuri, Carole King, Dean Martin, Paul Anka, Josh Groban, Bryan Ferry i Elton John. 5 lipca 2008 został odznaczony Orderem Kanady, a następnego dnia dał koncert na Polu Bitwy o Quebec w ramach uroczystości 400-lecia założenia miasta Quebec. 26 grudnia 2008 prezydent Armenii Serż Sarkisjan podpisał dekret o nadaniu ormiańskiego obywatelstwa Aznavourowi w uznaniu m.in. jego zasług dla narodu ormiańskiego[49].  W styczniu 2010 wraz z senegalskim piosenkarzem Youssou N’Dour i ponad 40 gwiazdami francuskiej estrady nagrał teledysk „1 geste pour Haïti chérie” w geście pomocy dla ofiar katastrofalnego trzęsienia ziemi na Haiti[50]. W maju 2014 zagrał w Erywaniu koncert z okazji swoich 90. urodzin. Wpływ na popkulturęJack Jones w 1974 nagrał album pt. Write Me a Love Song, Charlie z kompozycjami Aznavoura. Elvis Costello nagrał swoją interpretację piosenki Aznavoura „She” na ścieżkę dźwiękową do filmu Notting Hill. Covery piosenek Aznavoura nagrali także m.in.: Ray Charles („La Mamma”), Fred Astaire („Les plaisirs démodés0 w 1976) i Bing Crosby („Hier encore” w 1977). Tenor Plácido Domingo, jeden z przyjaciół i współpracowników Aznavoura, często wykonywał jego utwory (studyjny program Les bateaux sont partis z 1985, kilkakrotne wykonanie „Ave Maria” w 1994). Życie prywatne W 1946 ożenił się z Micheline Rugel Fromentin[51], z którą miał dwoje dzieci: córkę Sédę-Patricię (ur. 1947) i syna Charles’a (ur. 1952)[8]. Z pozamałżeńskiego romansu z tancerką Arlette Bordais miał syna, Patricka (1951–1976)[52]. W 1956 ożenił się z Evelyne Plessis, z którą miał syna Patricka (ur. 1956)[8]. 11 stycznia 1967 ożenił siś z Ullą Thorsell w City Hall w Las Vegas, a 12 stycznia 1968 wziął z nią ślub kościelny w kościele ormiańskim w Paryżu[53]. Mieli córkę Katię (ur. 1969) i synów: Mishę (ur. 1971) i Nicolasa (ur. 1977)[54]. Mieszkał w Saint-Sulpice niedaleko Lozanny, a w miesiącach letnich – w Mouriès w Prowansji[55]. Zmarł 1 października 2018. 5 października 2018 miał miejsce narodowy hołd dla piosenkarza na dziedzińcu Pałacu Inwalidów w Paryżu, w obecności prezydenta Francji Emmanuela Macrona i premiera Armenii Nikola Paszyniana. Dzień później, po nabożeństwie żałobnym w katedrze ormiańskiej św. Jana Baptysty w Paryżu, został pochowany na cmentarzu w Montfort-l’Amaury w rodzinnym grobie[potrzebny przypis]. Dyskografia
Filmografia
Książki
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Kontrola autorytatywna (osoba):
|
||||||||||||||||||
