Cuando los combes luchaban

Cuando los combes luchaban (pol. Gdy walczył lud Komba^[1]) – powieść autorstwa Leoncia Evity Enoya opublikowana w 1953^[2].

Składa się z jedenastu rozdziałów, jest relatywnie krótka, ma 101 stron. Została zilustrowana przez autora^[3]. Osnuta jest wokół tradycji ludu Komba będącego częścią grupy etnicznej Ndowé. Jej akcja, osadzona w ostatnich latach XIX stulecia^[4], toczy się na terenach wciąż nie w pełni kontrolowanych przez hiszpański rząd kolonialny^[5]. Opowiada o losach bohaterów walczącym z tajnym stowarzyszeniem ludzi leopardów, terroryzującym zamieszkiwane przez Fangów wioski Ndyebengo i Bolondo^[6].

Wydana nakładem Instytutu Studiów Afrykańskich (Instituto de Estudios Africanos, IDEA), w Madrycie^[7], z podtytułem novela de costumbres de la Guinea Ecuatorial^[8], jest uznawana za pierwszą powieść w historii literatury gwinejskiej^[9]. Powstała w warunkach ostrej cenzury, przekazuje pozytywny obraz panowania hiszpańskiego. Paradoksalnie rzadko przyjmuje perspektywę Afrykańczyków^[10], nazywając ich nierozsądnymi, dzikimi czy opornymi w nauce^[11]. W momencie swego powstania pozytywnie przyjęta przez krytykę, była ukazywana jako dowód sukcesu kolonialnego systemu edukacji^[12]. Później wzbudzała mieszane odczucia, określano ją mianem kolonialnej^[13] oraz asymilacjonistycznej^[14] czy nawet dziecinnej^[15]. Z drugiej strony zwracano też uwagę, że, w warunkach bardzo ograniczonej wolności słowa, jako pierwsza zdołała dać głos i przestrzeń rodzimej, gwinejskiej perspektywie. Niektórzy z kolei dopatrują się w niej zawoalowanej krytyki stosunków kolonialnych^[16][17] oraz próby przechowania miejscowej tradycji ustnej^[18].

Jej fragment zamieszczony został we wpływowej Antología de la literatura guineana (1984), opracowanej przez Donata Ndongo-Bidyogo^[19]. Doczekała się też wznowień, w tym w 1996^[20][21] i 2016^[22]. Wydania pierwsze i drugie poprzedzone zostały wstępem pióra Carlosa Gonzáleza Echegaraya^[23]. Wydanie trzecie zawiera natomiast przedmowę autorstwa Augusto Iyangi Pendiego^[24]. Do wydania drugiego i trzeciego dołączone zostały także teksty krytyczne, odpowiednio Donata Ndongo-Bidyogo i José Ramóna Trujillo^[25].