Czarcikęs łąkowy

Czarcikęs łąkowy
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	szczeciowce
Rodzina	przewiertniowate
Rodzaj	czarcikęs
Gatunek	czarcikęs łąkowy
	Nazwa systematyczna
	Succisa pratensis Moench; Methodus 489. 1794
	Multimedia w Wikimedia Commons

Czarcikęs łąkowy (Succisa pratensis) – gatunek rośliny należący w zależności od ujęcia do rodziny przewiertniowatych Caprifoliaceae lub szczeciowatych Dipsacaceae. Występuje jako gatunek rodzimy w znacznej części Europy (bez jej południowych krańców), w północno-zachodniej Afryce (Tunezja, Algieria) oraz w zachodniej Azji (Azja Mniejsza, Kaukaz, Kazachstan i Syberia). Jako gatunek introdukowany rośnie w północno-wschodniej części Ameryki Północnej^[3]. W Polsce jest rozpowszechniony, tylko na zachodzie i północy lokalnie bywa rzadki^[4].

Morfologia

Łodyga: Wzniesiona, rozgałęziająca się, o wysokości 15–50 (80) cm. Dołem jest naga, górą przylegająco owłosiona. Pod ziemią roślina posiada krótkie, ucięte kłącze.
Liście: Ulistnienie nakrzyżległe. Liście eliptyczne lub jajowatolancetowate, dość grube, całobrzegie lub słabo piłkowane. Dolne mają nasadę zwężającą się w ogonek, górne są siedzące.
Kwiaty: Kwiatostan typu koszyczek, z początku półkulisty, potem bardziej płaski, 2–3 cm średnicy. Korona kwiatu niebieskofioletowa. Przysadki w postaci wąskolancetowatych plewinek. Kielich kwiatów zwieńczony jest 5 długimi ośćmi. Prócz niego występuje miseczkowaty, czterokanciasty, szorstko owłosiony kieliszek o 4 jajowatych ząbkach. Korona o długości 4–7 mm jest owłosiona. Kwiaty środkowe tej samej wielkości, co brzeżne. Wewnątrz kwiatów dwukrotny słupek i 4 pręciki.
Owoce: Ośmiożebrowe, silnie, szczecinkowato owłosione owoce pozorne (niełupki zrośnięte z kielichem i kieliszkiem) o długości 4–5 mm. Na szczycie z wzniesionymi łatkami kieliszka i 5 czarniawymi szczecinkami o długości 2 mm^[5].
Gatunek podobny: Czarcikęsik Kluka Succisella inflexa ma kieliszek i owoce nagie, kielich (i owoce) bez wieńczących je, czarniawych szczecin^[5].

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Roślina miododajna, o przedprątnych kwiatach, kwitnie od lipca do września^[6]. Rośnie na wilgotnych łąkach, torfowiskach, obrzeżach lasów. Występuje na słabo kwaśnych i wilgotnych glebach. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla All. Molinion caeruleae i Ass. Junco-Molinietum (opt.)^[7]. Jest rośliną żywicielską chronionego motyla przeplatki aurinii^[8].

Systematyka

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG III z 2009)

Należy do rodzaju Succisa Haller, rodziny szczeciowatych Dipsacaceae, która wraz z siostrzaną rodziną kozłkowatych Valerianaceae stanowią jedną z linii rozwojowych w obrębie rzędu szczeciowców Dipsacales w grupie euasterids II wchodzącej w skład kladu astrowych (asterids) należącego do dwuliściennych właściwych (eudicots).

Pozycja rodzaju w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne, podgromada Magnoliophytina, klasa Rosopsida, podklasa dereniowe, nadrząd Dipsacanae, rząd szczeciowce, rodzina szczeciowate, rodzaj czarcikęs Moench^[9].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-29] (ang.).
↑ ^a ^b Succisa pratensis Moench, [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-06-17] .
↑ Adam Zając, Maria Zając: Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 542. ISBN 83-915161-1-3.
↑ ^a ^b AdamA. Jasiewicz AdamA., Rodzina:Dipsacaceae, Szczeciowate, [w:] BogumiłB. Pawłowski, AdamA. Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych, t. XIII, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972, s. 14-15 .
↑ Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Marcin Sielezniew, Izabela Dziekańska, Motyle dzienne, wyd. Multico, Warszawa 2010, s. 248.
↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Succisa. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-03-09]. (ang.).

Bibliografia

Jakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP, 1986. ISBN 83-02-00607-6.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-29] (ang.).

[powo-3] Succisa pratensis Moench, [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-06-17] .

[4] Adam Zając, Maria Zając: Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 542. ISBN 83-915161-1-3.

[flora-5] AdamA. Jasiewicz AdamA., Rodzina:Dipsacaceae, Szczeciowate, [w:] BogumiłB. Pawłowski, AdamA. Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych, t. XIII, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972, s. 14-15 .

[6] Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.

[7] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[8] Marcin Sielezniew, Izabela Dziekańska, Motyle dzienne, wyd. Multico, Warszawa 2010, s. 248.

[9] Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Succisa. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-03-09]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]