|
Czopowe Czopowe – wprowadzony w Polsce w drugiej połowie XV wieku podatek od wyrobu, importu oraz sprzedaży piwa, wódki, miodu i wina. Obecnie jego odpowiednikiem jest podatek akcyzowy na alkohol. Przedmiot opodatkowaniaPierwowzorem czopowego była opłata pod nazwą cyza, uchwalona w Piotrkowie w 1466 i przeznaczona wówczas na pokrycie kosztów poniesionych w czasie wojny z Zakonem Krzyżackim[1][2]. W Wielkopolsce i Małopolsce czopowe zostało uchwalone w 1479 i było podatkiem od piwa, miodu, gorzałki i wina[1], płaconym w miastach królewskich, duchownych i szlacheckich[2]. Szlachta za alkohol na własny użytek: warzone u siebie piwo, sprowadzane wino i miód z własnych pasiek nie płaciła tego podatku[3]. Zwolnienia te nadał Zygmunt I w 1511, a w 1567 Stefan Batory potwierdził, że dochody propinacyjne szlachty pochodzące z ich dóbr ziemskich są nieopodatkowane[2]. Wynikało to z ogólnych zwolnień podatkowych dla tego stanu (z wyjątkiem poradlnego). W efekcie opodatkowani czopowym byli tylko mieszczanie i karczmarze ze wsi rządowych i duchownych[4]. Jednak uniwersał poborowy z 1613 stanowił, że nawet szlachta i starostowie płacili czopowe od piwa warzonego na wyszynk w będących ich własnością domach położonych w miastach[2]. Osobnym podatkiem było szelężne płacone przez karczmarzy od zarobku na sprzedawanych trunkach. W 1766 połączono w jedną opłatę czopowe i szelężne. Nowa danina objęła wszelkie miasta i dominia, w tym wolne dotąd od czopowego dominia szlacheckie. Wynosiła ona 1/10 dochodu z propinacji[4]. W 1768 wprowadzono dodatkowo powszechny podatek od importu alkoholi zagranicznych, który płacili wszyscy (łącznie z królem) zakupujący je na własną potrzebę[4]. W latach 1773–1775 Sejm delegacyjny wprowadził[1] wpływające do budżetu Korony „czopowe krajowe”, „czopowe od likworów zagranicznych” i „składne winne” oraz wpływające do budżetu Wielkiego Księstwa Litewskiego „czopowe 10-go grosza wiejskie z karczem i szynków” i „czopowe miejskie” w Wilnie, Kownie, Mińsku, Nowogródku, Wiłkomierzu i Połocku. Czopowe zostało zniesione w Galicji w 1775 roku[5], a w zaborze pruskim i w Królestwie Polskim w pierwszej połowie XIX wieku[5] (Zygmunt Gloger wskazuje na dekret Aleksandra I z 1 lutego 1813 roku jako na akt prawny znoszący czopowe[2]). Sposób poboruPoczątkowo podatek ten pobierano od każdej beczki, skąd wzięła się jego nazwa czopowe – od czopowania napełnionych piwem beczek czopem, czyli stożkowym klinem służącym do zamykania beczki, używanym w bednarstwie. W XVI wieku, wraz ze zwiększeniem ilości produkowanego piwa, opodatkowanie zmieniono i pobierano je od całej warki. Od 1629 czopowe ściągał poborca, który w miastach i miasteczkach musiał ustanowić miejscowego czopownika z ludzi pospolitych albo rajców. Ten w obecności poborcy przysięgał przed radą miejską, że będzie podatek rzetelnie pobierać i dostawał przydanego sobie członka rady. We wsiach rządowych i duchownych nie ustanawiano czopownika, zaś poborca mógł zorganizować pobór, jak chciał[4]. W wielkich miastach pobór podatku przeprowadzały władze miejskie[2]. Czopowe puszczano także w arendę. W miastach stołecznych pobór prowadzili nie tylko urzędnicy skarbowi wojewódzcy i miejscy, ale też marszałek wielki koronny lub litewski. W Warszawie w 1650 marszałek Jerzy Lubomirski zadecydował o tym, że urzędnicy marszałka i miasta wspólnie schodzili do piwnic, taksowali i wymierzali opłatę, pieczętując beczki, po czym dopiero wolno było z nich trunek sprzedawać[1]. Połączone w 1766 czopowe i szelężne opłacały magistraty oraz dziedzice na podstawie zaprzysiężonego w grodzie dochodu z propinacji[4]. Stawki opłatJak podawał Gotfryd Lengnich, piszący w czasach Augusta II i Augusta III, piwowar płacił czopowe w wysokości 1/18 wartości trunku, a szynkarz kolejną 1/18. Podatek był podwójny dla piwowara utrzymującego własny szynk. Napoje importowane opodatkowywano innym sposobem, przy czym czasem te opłaty były podwajane[3]. W 1717 dochody z czopowego wraz z szelężnym przeznaczono na część żołdu wojsk litewskich, w łącznej kwocie 492 300 złotych[3]. Ustawa sejmowa z roku 1629 wprowadziła następujące opłaty[4]:
Wprowadzona w 1768 opłata od trunków zagranicznych miała następujące stawki za jeden garniec[4]:
Za Stanisława Augusta czopowe dostarczało 10% wpływów państwa[1]. Przypisy
Linki zewnętrzne |
