Delfinek

Delfinek
	Stenella
	J.E. Gray, 1866
	; Delfinek wysmukły (S. attenuata)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	parzystokopytne
Podrząd	Whippomorpha
Infrarząd	walenie
Parvordo	zębowce
Nadrodzina	Delphinoidea
Rodzina	delfinowate
Podrodzina	Delphininae
Rodzaj	delfinek
	Typ nomenklatoryczny
	Steno attenuatus J.E. Gray, 1846
Synonimy
	Clymene J.E. Gray, 1864; Euphrosyne J.E. Gray, 1866; Micropia J. E. Gray, 1868; Clymenia: J.E. Gray, 1868; Prodelphinus Gervais, 1880; Fretidelphis Iredale & Troughton, 1934;
	Clymene J.E. Gray, 1864; Euphrosyne J.E. Gray, 1866; Micropia J. E. Gray, 1868; Clymenia: J.E. Gray, 1868; Prodelphinus Gervais, 1880; Fretidelphis Iredale & Troughton, 1934;
Gatunki
	6 gatunków (w tym 1 wymarły) – zobacz opis w tekście
	6 gatunków (w tym 1 wymarły) – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Delfinek^[7] (Stenella) – rodzaj wodnych ssaków z podrodziny Delphininae w obrębie rodziny delfinowatych (Delphinidae).

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki występujące we wszystkich oceanach świata^[8]^[9]^[10].

Morfologia

Długość ciała dorosłych osobników 138–280 cm, noworodków 50–120 cm; masa ciała dorosłych osobników 63–156 kg, noworodków 5–15 kg^[9]^[11].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1866 roku angielski zoolog John Edward Gray w artykule poświęconym delfinom ze zbiorów Muzeum Brytyjskiego^[1]. Gatunkiem typowym jest (oznaczenie monotypowe) delfinek wysmukły (S. attenuata). Wcześniejsza nazwa – Clymene – którą opublikował w 1864 roku również Gray, okazała się młodszym homonimem rodzaju wieloszczetów opisanego w 1807 roku.

Etymologia

Clymene (Clymenia): w mitologii greckiej Klimene (gr. Κλυμενη Klymenē, łac. Clymene) była jedna z okeanid, córką Okeanosa i Tetydy^[12]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Delphinus euphrosyne J.E. Gray, 1846 (= Delphinus coeruleo-albus Meyen, 1833).
Stenella: rodzaj Steno J.E. Gray, 1846 (steno); łac. przyrostek zdrabniający -ella^[13].
Euphrosyne: w mitologii greckiej Eufrozyna (gr. Ευφροσυνη Euphrosunē) była jedną z trzech Charyt, która przewodniczyła urokowi i blaskowi życia^[14]. Gatunek typowy (absolutna tautonimia): Delphinus euphrosyne J.E. Gray, 1846 (= Delphinus coeruleo-albus Meyen, 1833).
Micropia: epitet gatunkowy Delphinus microps J.E. Gray, 1846; gr. μικρος mikros ‘mały’; ωψ ōps, ωπος ōpos ‘wygląd, oblicze’^[15]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Delphinus stenorhynchus J.E. Gray, 1866 (= Delphinus longirostris J.E. Gray, 1828).
Prodelphinus: łac. pro ‘przed’; rodzaj Delphinus Linnaeus, 1758^[16].
Fretidelphis: łac. fretum, freti ‘cieśnina’^[17]; gr. δελφις delphis, δελφινος delphinos ‘delfin’^[18]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Delphinus roseiventris J.A. Wagner, 1846 (= Delphinus longirostris J.E. Gray, 1828).

Podział systematyczny

Stenella jest parafiletyczna w stosunku do Delphinus, Tursiops i Lagenodelphis, co sugeruje konieczność dokładnej analizy tego kladu^[8]. Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki^[19]^[11]^[8]:

Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa^[7]	Podgatunki^[9]^[8]^[11]	Rozmieszczenie geograficzne^[9]^[8]^[11]	Podstawowe wymiary^[9]^[11]^[f]	Status IUCN^[20]
Stenella frontalis	(G. Cuvier, 1829)	delfinek plamisty	gatunek monotypowy	tropikalne i umiarkowane wody przybrzeżne i oceaniczne Oceanu Spokojnego (od około 50° szerokości geograficznej północnej do około 25° szerokości geograficznej południowej)	DC: 190–230 cm MC: 110–143 kg	LC
Stenella attenuata	(J.E. Gray, 1846)	delfinek wysmukły	2 podgatunki	pantropikalny we wszystkich oceanach i pół-zamkniętych morzach (od około 40° szerokości geograficznej północnej do około 40° szerokości geograficznej południowej), z wyłączeniem Morza Śródziemnego	DC: 160–260 cm MC: do 119 kg	LC
Stenella coeruleoalba	(Meyen, 1833)	delfinek pręgoboki	gatunek monotypowy	tropikalne do ciepłych wód umiarkowanych (od około 50° szerokości geograficznej północnej do 40° szerokości geograficznej południowej) w Oceanie Indyjskim, Spokojnym i Atlantyckim oraz morzach; zabłąkane osobniki w Morzu Czerwony i Zatoki Perskiej	DC: 216–255 cm MC: 130–156 kg	LC
Stenella clymene	(J.E. Gray, 1850)	delfinek nadobny	gatunek monotypowy	tropikalne i subtropikalne wody Oceanu Atlantyckiego, w tym Karaiby i Zatoka Meksykańska	DC: do 197 cm MC: do 90 kg	LC
Stenella longirostris	(J.E. Gray, 1828)	delfinek długoszczęki	4 podgatunki	wody tropikalne w Oceanie Atlantyckim, Indyjskim i Spokojnym	DC: 129–280 cm MC: do 80 kg	LC

Kategorie IUCN: LC – gatunek najmniejszej troski.

Opisano również neogeński gatunek wymarły^[21]:

Stenella rayi Whitmore & Kaltenbach, 2008

Uwagi

↑ Młodszy homonim Clymene Oken, 1807 (Polychaeta).
↑ Młodszy homonim Euphrosyne Meigen, 1800 (Diptera).
↑ Nieuzadniona poprawka Clymene J.E. Gray, 1864.
↑ Nowa nazwa dla Clymene J.E. Gray, 1864.
↑ Nomen nudum.
↑ DC – długość ciała; MC – masa ciała

Przypisy

↑ ^a ^b Gray 1866 ↓, s. 213.
↑ J.E. Gray. On the Cetacea which have been observed in the seas surrounding the British Islands. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1864, s. 237, 1864. (ang.).
↑ Gray 1866 ↓, s. 214.
↑ ^a ^b J.E. Gray: Synopsis of the species of whales and dolphins in the collection of the British Museum. London: B. Quaritch, 1868, s. 6. (ang.).
↑ P. Gervais: Genre Prodelphinus. W: M. Van Beneden & P. Gervais: Ostéographie des cétacés vivants et fossiles, comprenant la description et l’iconographie du squelette et du système dentaire de ces animaux, ainsi que des documents relatifs à leur histoire naturelle. Paris: A. Bertrand, 1880, s. 604. (fr.).
↑ T. Iredale & E.L.G. Troughton. A check-list of the Mammals recorded from Australia. „The Australian Museum Memoir”. 6, s. 65, 1934. (ang.).
↑ ^a ^b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 189. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 298–300. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e J. Wang, K. Riehl & S. Dungan: Family Delphinidae (Ocean Dolphins). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 4: Sea Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2014, s. 509. ISBN 978-84-96553-93-4. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (red. red.): Genus Stenella. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-04-04]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 582. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 192.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 644.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 278.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 422.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 568.
↑ Jaeger 1959 ↓, s. 105.
↑ Jaeger 1959 ↓, s. 78.
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-09-08]. (ang.).
↑ Taxonomy: Stenella – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-09-08]. (ang.).
↑ F.C. Whitmore Jr. & J.A. Kaltenbach. Neogene Cetacea of the Lee Creek Phosphate Mine, North Carolina. „Virginia Museum of Natural History Special Publication”. 14, s. 223, 2008. (ang.).

Bibliografia

J.E. Gray. Notes on the skulls of dolphins, or bottlenose whales, in the British Museum. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1866, s. 211-216, 1866. (ang.).
T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 1–316. (ang.).

[2] Młodszy homonim Clymene Oken, 1807 (Polychaeta).

[4] Młodszy homonim Euphrosyne Meigen, 1800 (Diptera).

[7] Nieuzadniona poprawka Clymene J.E. Gray, 1864.

[8] Nowa nazwa dla Clymene J.E. Gray, 1864.

[10] Nomen nudum.

[25] DC – długość ciała; MC – masa ciała

[CITEREFGray1866[https://biodiversitylibrary.org/item/90954#page/283/mode/1up_213]-1] Gray 1866 ↓, s. 213.

[Gray1864-3] J.E. Gray. On the Cetacea which have been observed in the seas surrounding the British Islands. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1864, s. 237, 1864. (ang.).

[CITEREFGray1866[https://biodiversitylibrary.org/item/90954#page/284/mode/1up_214]-5] Gray 1866 ↓, s. 214.

[Gray1868-6] J.E. Gray: Synopsis of the species of whales and dolphins in the collection of the British Museum. London: B. Quaritch, 1868, s. 6. (ang.).

[Gervais-9] P. Gervais: Genre Prodelphinus. W: M. Van Beneden & P. Gervais: Ostéographie des cétacés vivants et fossiles, comprenant la description et l’iconographie du squelette et du système dentaire de ces animaux, ainsi que des documents relatifs à leur histoire naturelle. Paris: A. Bertrand, 1880, s. 604. (fr.).

[Iredale&Troughton-11] T. Iredale & E.L.G. Troughton. A check-list of the Mammals recorded from Australia. „The Australian Museum Memoir”. 6, s. 65, 1934. (ang.).

[Cichocki&inni-12] Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 189. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-13] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 298–300. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).

[Wang&inni-14] J. Wang, K. Riehl & S. Dungan: Family Delphinidae (Ocean Dolphins). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 4: Sea Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2014, s. 509. ISBN 978-84-96553-93-4. (ang.).

[Wilson&Reeder-15] D.E. Wilson & D.M. Reeder (red. red.): Genus Stenella. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-04-04]. (ang.).

[amw-16] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 582. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27791939_192]-17] Palmer 1904 ↓, s. 192.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27792391_644]-18] Palmer 1904 ↓, s. 644.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27792025_278]-19] Palmer 1904 ↓, s. 278.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27792169_422]-20] Palmer 1904 ↓, s. 422.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27792315_568]-21] Palmer 1904 ↓, s. 568.

[CITEREFJaeger1959[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=wu.89043220607&seq=145_105]-22] Jaeger 1959 ↓, s. 105.

[CITEREFJaeger1959[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=wu.89043220607&seq=118_78]-23] Jaeger 1959 ↓, s. 78.

[mdd-24] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-09-08]. (ang.).

[26] Taxonomy: Stenella – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-09-08]. (ang.).

[Whitmore&Kaltenbach-27] F.C. Whitmore Jr. & J.A. Kaltenbach. Neogene Cetacea of the Lee Creek Phosphate Mine, North Carolina. „Virginia Museum of Natural History Special Publication”. 14, s. 223, 2008. (ang.).

[1]

[a]

[2]

[b]

[3]

[4]

[c]

[d]

[5]

[e]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[f]

[20]

[21]