|
Dubnica Kurpiowska
Dubnica Kurpiowska – kolonia wsi Wołyńce w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie sokólskim, w gminie Kuźnica[3][4]. HistoriaPrzed rozbiorami Rzeczypospolitej Obojga Narodów obszar Dubnicy znajdował się w granicach Wielkiego Księstwa Litewskiego. W XVI w. odnotowano nazwy Dubnica Wielka, Dubnica Mała[5]. W Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich wydanym w 1900 Dubnica została opisana jako przysiółek wsi Chorościany wraz z fermą, uroczyskiem i obrębem leśnym. Na początku XX w. Dubnica należała do gminy Hrebnica w powiecie sokólskim guberni grodzieńskiej[6]. Nazwa miejsca w języku białoruskim (także w miejscowym tzw. języku prostym) oznacza stary las dębowy[7]. Folwark należał do Rosjan. Został sprzedany na mocy instrukcji z 1865 jako jeden z 19 folwarków dawnych dóbr stołowych polskiego króla[8]. 12 maja 1871 gubernialny leśniczy sprzedał radcy stanu Jewgrafowi Nikanorowiczowi Kurłowowi państwowy rewir leśny – dubnicką daczę o powierzchni ponad 280 ha. Po śmierci Kurłowa majątek Dubnica odziedziczył jego najstarszy syn Jewgienij. Tak jak ojciec nie osiadł w majątku i nie prowadził go, ale czerpał z niego zyski. W 1905 majątek Dubnica obejmowało 150 ha zarośli i nieużytków oraz 109 ha lasów. Od 1905 Jewgienij Kurłow wyprzedawał grunty. Największa transakcja została przeprowadzona w 1906: ok. 209 ha majątku Dubnica wykupiła piętnastoosobowa spółka włościańska. W 1914 Kurłow sprzedał pozostały majątek (57 ha) mieszczance Aleksandrze Iwanownie Romańczuk[9]. W latach 1914–1918 w pobliżu fortów grodzieńskich w północno-wschodniej części gminy Kuźnica wycięto ponad 1000 ha drzewostanu[10]. Obszar ten nazywano Dzikimi Polami. Ludność z sąsiednich wsi (Wołyńce, Kuścińce i Zajzdra) wypasała tu konie i bydło[11]. Włościanie np. ze wsi Saczkowce liczyli, że władze państwowe sprzedadzą im użytkowany od dawna dubnicki las na dogodnych warunkach. Nie osiągnąwszy tego celu, wielokrotnie składali podania do starostwa w Sokółce i do posłów, np. z BBWR[9]. W 1918 Dubnicę jako majątek pocierkiewny (las dubnicki należał w większości do męskiego monasteru Świętych Borysa i Gleba w Grodnie) został przejęty przez Skarb Państwa. Włączono go do Nadleśnictwa Czarnowieś. Okoliczni mieszkańcy planowali wykupić grunty, które dotąd eksploatowali. W 1929 w Powiatowym Urzędzie Ziemskim w Sokółce złożono wniosek o parcelację majątku państwowego „uroczysko Dubnica”. Należało wówczas do gmin Nowy Dwór i Kuźnica. Parcelacji poddano ponad 360 ha gruntów. W 1930 27 osób z gmin Kuźnica, Nowy Dwór i Suchowola zawnioskowało o zakup rozparcelowanego obszaru. Niektórzy z nich powoływali się na służbę wojskową w czasie wojny polsko-bolszewickiej. Jednak Urząd Ziemski w Białymstoku, powołując się na art. 51 ustawy z 28 grudnia 1925, udostępnił 29 parcel (z wyłączeniem jednej do użytku wspólnego) na sprzedaż włościanom z przeludnionej Kurpiowszczyzny[12]. Oferowano po 2 ha ziemi[7][10]. Wartość majątku Dubnica obniżono o 35% (ok. 440 zł za 1 ha), tłumacząc to poleśnym charakterem obszaru, który, zanim zostanie zasiedlony, musi być wykarczowany, należy usunąć kamienie i wykonać orkę. Nabywcy działek mieli wpłacić 10% zadatku. Kwotę zakupu rozłożono na raty na 41 lat. Na transport materiałów budowlanych koleją kurpiowskim osadnikom przyznano pożyczkę. Władze wojewódzkie planowały zapewnić osadnikom narzędzia do zrobienia studziennych rur betonowych, pustaki i dachówki, jak również pomoc doświadczonych betoniarzy[9]. Z oferty skorzystali osadnicy z powiatu ostrołęckiego, ze wsi: Pianki, Podgórne, Szablaki Puszczańskie, Pupkowizna, Kulowce, Krusza, Popiołki Puszczańskie, Kuzie, Gawrychy, Niedźwiedź, Wyk. Nosili typowo kurpiowskie nazwiska jak Zyśk i Bączek[13]. Ziemię na sprzedaż wyznaczono w trójkącie między miejscowościami Grodno, Kuźnica i Nowy Dwór. W latach 1931–1932 osadnicy z Kurpiowszczyzny założyli w Dubnicy kilkadziesiąt gospodarstw. Finalnie powstało 86 domostw[10]. Zabudowania przewieziono z Kurpi, transportując rozłożone na elementy budynki ze stacji kolejki wąskotorowej w Łysych do stacji w Łomży, a następnie koleją normalnotorową do stacji w Kuźnicy[7]. Dotychczasowi mieszkańcy okolic obawiali się osadników, powołując się na teksty Aleksandra Połujańskiego o mściwych i dzikich Kurpiach dostępne w miejscowej bibliotece. Obawy okazały się bezpodstawne[11]. Nowa wieś otrzymała nazwę Dubnicy Kurpiowskiej z powodu osadnictwa kurpiowskiego[14]. Na zimę Kurpie wracali w rodzinne strony, z wiosną przyjeżdżali na nowe gospodarstwa, by się urządzić[13]. Dotacje z Państwowego Banku Rolnego pozwalały na budowę drewnianych domów (2 pokoje, kuchnia, składzik)[13][15]. Jednak ta pomoc nie wpłynęła na zwiększenie zamożności osadników, którzy przez wiele lat doświadczali biedy. Brakowało m.in. wody, mimo że wykonano studnie (aż do 70 m głębokości)[15]. Według spisu powszechnego z 1921 w Dubnicy (wówczas w gminie Nowy Dwór) był folwark, w kolonii zaś mieszkały 62 osoby: 26 mężczyzn i 36 kobiet (47 rzymskich katolików i 15 prawosławnych), wszyscy narodowości polskiej. Istniało wówczas 9 budynków mieszkalnych[16]. W 1933, gdy gminy wiejskie podzielono na gromady, Dubnica Kurpiowska znalazła się w gminie Nowy Dwór[17]. W 1936 dokonano parcelacji reszty majątku Dubnica o powierzchni ok. 85 ha, przeprowadzając upełnorolnienie karłowatych gospodarstw w Saczkowcach i Kulowcach w gminie Kuźnica. Stworzono 33 działek o powierzchni 1–4 ha dla małorolnych gospodarzy (niemal wszyscy byli rzymskimi katolikami) oraz parcelę o powierzchni ok. 2 ha z przeznaczeniem na szkołę. Przeprowadzona w międzywojniu sprzedaż i parcelacja pocerkiewnego majątku Dubnica najpierw osadnikom z Kurpi Zielonych, a potem włościanom katolikom z okolicy, miała na celu zwiększenie odsetka osadników polskich na niekorzyść prawosławnej mniejszości białoruskiej i była efektem polityki państwa polskiego[9]. Do 1937 powstała czteroklasowa szkoła, przy której mieszkał nauczyciel. Większość osadników miała zbudowane domy i uprawiała rolę. Do wsi sprowadzono kowala, który założył kuźnię. Funkcjonowała prywatna spółdzielnia umożliwiająca zakup artykułów spożywczych. Wieś należała do parafii św. Jana Chrzciciela w Nowym Dworze[13]. Taka jest współczesna przynależność parafialna osady[18]. W okresie II wojny światowej mieszkańcy wsi byli wywożeni do obozu karnego w Sokółce, aresztu w Nowym Dworze, karnych obozów pracy oraz Auschwitz-Birkenau. Podczas okupacji niemieckiej przesiedlano ludność m.in. do majątku Krzysztoforowo. Niemcy nakazali wysiedlić wsie sąsiadujące z lasami, a domy rozebrać. Zarządzenie nie zostało w pełni zrealizowane, dlatego powracający do domów po wycofaniu się Niemców i wkroczeniu Armii Czerwonej ludzie mieli gdzie mieszkać[13]. W czasie wojny we wsi ukrywał się Szepsel Alpern[19]. W latach 1944–1948 mieszkańcy byli wywożeni na Sybir[10]. W 1944 wieś została włączona do ZSRR[17]. W 1948 część wsi Dubnica wróciła do Polski. Zmiany granic wpłynęły na dezintegrację osadników i wyludnienie wsi[10] oraz utratę statusu gromady, jaki posiadała od 1933 (włączono ją do gromady Chworościany)[20]. Mieszkańcy zostali zmuszeni do wyjazdu na Ziemie Odzyskane jako repatrianci zza Buga. Wyjazdy zorganizowano w 1946[13]. Do dziś w Dubnicy pozostały ruiny obór z głazów i kamienia. Istnieje tu 6 domów, połowa jest zamieszkała, ale ludzie zameldowani w Wołyńcach[10]. Administracyjnie jest to kolonia wsi Wołyńce[17]. Jesienią 1954 weszła w skład nowo utworzonej gromady Wołyńce[21], a po jej zniesieniu 1 stycznia 1958 do gromady Kuźnica[22]. Od 1973, na skutek zerwania naturalnych powiązań komunikacyjnych z gminą Nowy Dwór, miejscowość włączono do gminy Kuźnica[23]. W latach 1975–1998 kolonia administracyjnie należała do województwa białostockiego. Nazwa miejscowościSkorowidz z 1924[16], jak też oficjalne spisy miejscowości z lat 1962[24] i 1967[25] podają nazwę Dubnica. Przymiotnik Kurpiowska pojawił w urzędowym wykazie nazw dopiero w 1980[26]. Zmiany nazwy dokonano z naruszeniem prawa, tj. bez zasięgnięcia opinii mieszkańców i ogłoszenia decyzji w „Monitorze Polskim”. Nazwa nie jest zwyczajowa, a przeniesiona z odgórnego projektu kolonizacyjnego uroczyska Dubnica. Pisarz Józef Rybiński pochodzący z niedalekiej katolickiej wsi Saczkowce napisał: Od niepamiętnych czasów Puszcza Dubnicka była nasza. (...) nie jakichś tam Kurpiów, których jeszcze tu nie ma, jeszcze ich nie widzieliśmy, a już tę naszą Dubnicę „Kurpiowską” w rządowych papierach nazywają[11]. Przymiotniki typu śląski, kaszubski, mazurski, mazowiecki, warmiński itp. używane w nazewnictwie miejscowości mają informować, że dana wieś leży na obszarze regionu o takiej nazwie. Tymczasem z Dubnicy do skraju Puszczy Zielonej jest około 100 km. Ponadto w Polsce nie ma żadnej innej miejscowości z przymiotnikiem Kurpiowski w nazwie. Wątpliwe jest także, czy zaledwie kilkunastoletni epizod osadniczy można w skali pięciuset lat aż tak w nazwie uprzywilejowywać. Możliwe, że w wykazie z 1980[26] na Dubnicę Kurpiowską przemianowano grunty dawnej kolonii i folwarku Dubnica w gm. Nowy Dwór lub Dubnicy Małej w gm. Kuźnica (wymienionych w spisie z 1921[16]), czyli nie grunty późniejszej powstałej na uroczysku Dubnica nowej wsi, zamieszkiwanej przez jakiś czas przez Kurpiów. W odniesieniu do tej ostatniej Józef Rybiński zapisał: Dziś porasta tam prawie pięćdziesięcioletni las. Półwiekowa Puszcza... Dubnicka, a nie Kurpiowska. Współcześnie mieszkańcy wsi pytani o to, gdzie była Dubnica Kurpiowska, wskazują las za granicznym drutem kolczastym, nie swoje (4 zamieszkane z 6 istniejących) domy. Wątpliwości co do zasadności obecnej nazwy przedstawia Jarosław Janowicz[27]. Zapewne wątpliwości nazewnicze spowodowały włączenie nazwy Dubnica Kurpiowska do 62 nazw przewidzianych do weryfikacji w 2009 przez Komisję Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych[28]. Nie powrócono do nazwy Dubnica, gdyż komisja nie przekazała władzom gminy argumentacji[29]. Zgodnie z ustawą o kształcie nazewnictwa ostatecznie decyduje komisja[30]. W praktyce w opisanym przypadku zadziałały mechanizmy z weryfikacji w 1995. Podnoszono wówczas, że inicjatorzy weryfikacji powołują się na tradycje Wielkiego Księstwa Litewskiego, choć proponowane zmiany w ogromnej większości dotyczą przywrócenia nazw miejscowości w brzmieniu białoruskojęzycznym[31]. Nie wyjaśniano, że Wielkie Księstwo Litewskie było osobnym państwem, z językiem ruskim jako (jedynym) urzędowym niemal do roku 1700. Wspomniany Józef Rybiński pisze o miejscowej toponimii: Asakowa Hara [góra] to najwyższe wzniesienie nie tylko nad Puszczą Dubnicką, ale i nad całą naszą okolicą (...). Pozostały nazwy: Giełogiery, Krapiwny Dół, Bierozowy Łuh, Monastyrskie Błota, Bahon, Stary Nadzieł i Nowy Nadzieł, Dubnicki Łuh (łuh – podmokła łąka) i inne[11]. Nazewnictwo Dubnica Kurpiowska wiązać się może z konkurencyjnym wobec lokalnej tożsamości opartej o język prosty[32][33] projektem włączenia wsi ze wschodniej Białostocczyzny do tożsamości kurpiowsko-podlaskiej. Umieszczenie nazwy Dubnica Kurpiowska w oficjalnym spisie nazw dopiero w 1980 wiąże się z pararelnym zjawiskiem upodlasiania całej Białostocczyzny[27]. Kryzys migracyjnyZ powodu pogranicznego położenia kolonia jest miejscem migracji w związku z kryzysem migracyjnym na granicy Polski z Białorusią[34][35]. PozostałościPrzy drodze ze wsi Kuścińce do Dubnicy umieszczono głaz upamiętniający granicę między Polską a ZSRR. Na tablicy znajduje się inskrypcja o treści: W tym miejscu w latach 1944–48 przebiegała narzucona przez aliantów granica między Polską a ZSRS. 15–16 maja 1948 roku w Zielone Świątki nastąpiło niewielkie przesunięcie granicy na wschód. W Gminie Kuźnica do macierzy powróciły wsie: Nowodziel. Tołcze, Szymaki, Klimówka, Dubnica. Niestety 19 miejscowości z naszej wspólnoty parafialno-gminnej oraz Kresy Wschodnie pozostały poza Polską[36]. Poniżej wymieniono nazwisko mieszkańca Dubnicy Faustyna Zyska. W maju 1948 został uprowadzony z własnego gospodarstwa przez sowieckich żołnierzy i zamordowany w Rosji[37][38]. Głaz jest punktem na Szlaku Pamięci Narodowej „Granica 1944–1948”[36]. W Dubnicy stoi też krzyż upamiętniający osadnictwo kurpiowskie, który został ustawiony w 1931[13][37]. Przypisy
|
||||||||||||||||||||||||||||||
