Dzisna (miasto)

Dzisna
Дзісна
Herb	Flaga
Państwo	Białoruś
Obwód	witebski
Wysokość	112 m n.p.m.
Populacja (2010); • liczba ludności	; 2000
Nr kierunkowy	2152
Kod pocztowy	211950
	Położenie na mapie obwodu witebskiego Dzisna
	Położenie na mapie Białorusi Dzisna
	Położenie na mapie Polski w 1939 Dzisna
	55°33′46″N 28°13′33″E/55,562778 28,225833
	Multimedia w Wikimedia Commons

Dzisna^[2]^[3] (biał. Дзісна́, ros. Дисна́, lit. Dysna) – miasto na Białorusi, w obwodzie witebskim, w rejonie miorskim; do 1945^[4] w Polsce, w województwie wileńskim, w powiecie dziśnieńskim.

Dzisna położona jest na lewym brzegu Dźwiny, u ujścia Dzisny.

Miasto królewskie położone było w końcu XVIII wieku w województwie połockim^[5].

Liczba mieszkańców wynosi 2,0 tys. (2010)^{[potrzebny przypis]}.

Historia

W I Rzeczypospolitej

Dzisna posiada prawa miejskie od 1563 roku. Pod zaborami oraz w II Rzeczypospolitej istniał powiat dziśnieński w woj. wileńskim. Siedzibą powiatu było Głębokie.

W Dziśnie w centrum miejscowości na Dźwinie znajduje się duża wyspa nazywana „Wyspą Batorego”, gdzie stał zamek, z którego pozostał widoczny zarys wału. Zamek wzniesiony w 1563 przy przeprawie przez rzekę na rozkaz króla Zygmunta Augusta po zajęciu przez Rosjan 12 lutego Połocka w czasie wojny litewsko-rosyjskiej. W 1569 Dzisna otrzymała od Zygmunta Augusta prawa miejskie magdeburskie i herb. Ranga warowni wzrosła w czasie wojny polsko-rosyjskiej Stefana Batorego z Iwanem Groźnym, gdy odbyła się tu koncentracja armii Rzeczypospolitej.

4 sierpnia 1579 w Dziśnie hołd lenny Batoremu złożył książę Kurlandii Gotthard Kettler, po czym po przeglądzie wojska (popisie)^[6] dokonanego następnego dnia, ruszyli na Połock. W 1583 stanął tu kościół parafialny z fundacji króla Batorego, który powierzył nad nim opiekę jezuitom z Połocka. W 1630 roku ziemianin z Połocczyzny, Krzysztof Malchiwicz-Chełchowski ufundował tu klasztor franciszkanów, którzy zastąpili jezuitów sprowadzonych przez Batorego. Podczas okupacji moskiewskiej, w marcu 1661 roku ludność miasta obezwładniła moskiewską załogę, powiesiła na bramie zdrajcę burmistrza, który wcześniej poddał Rosjanom miasto i otworzyła bramy żołnierzom regimentarza litewskiego Mikołaja Judyckiego. Miasto spłonęło podczas wojny północnej w 1700 roku.

Pod zaborami

Po II rozbiorze Polski miasto znalazło się na terytorium Rosji. Do 1809 w miejscowości funkcjonował męski klasztor prawosławny, zamknięty decyzją cara Aleksandra I^[7]. W dniu 13 kwietnia 1831 w mieście Łużki w powiecie dziśnienskim ogłoszono akt przystąpienia powiatu do powstania listopadowego i powołano komitet powstańczy z Romualdem Podbipiętą z Plisy na czele. Wojskiem dowodził płk Walenty Brochocki z Głębokiego, który wraz z 3 tys. ochotników wyzwolił Dzisnę.

W II Rzeczypospolitej

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku miasto zamieszkiwało 4413 osób, 879 było wyznania rzymskokatolickiego, 780 prawosławnego, 2 ewangelickiego, 2.742 mojżeszowego a 10 staroobrzędowego. Jednocześnie 2180 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 515 białoruską, 1 niemiecką, 1.645 żydowską, 65 rosyjską, 5 małoruską a 2 litewską. Było tu 844 budynków mieszkalnych^[8]. Miejscowość należała do miejscowej parafii rzymskokatolickiej i prawosławnej. Podlegała pod Sąd Grodzki w Dziśnie i Okręgowy w Wilnie; mieścił się tu właściwy urząd pocztowy^[9].

W okresie międzywojennym w Dziśnie funkcjonowało m.in. Gimnazjum im. ks. Grzegorza Piramowicza. W 1928 roku dyrektor gimnazjum dr Tadeusz Staniewski został odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi za „zasługi w pracy społecznej i oświatowej”^[10].

Miasto przynależało administracyjnie do powiatu dzisnieńskiego województwa wileńskiego.

II wojna światowa

17 września 1939 roku grupka żołnierzy Korpusu Ochrony Pogranicza oraz polskich uczniów miejscowego gimnazjum pod dowództwem nauczyciela geografii por. rez. mgr Zygmunta Giergowicza (później zamordowany w Katyniu) podjęła się obrony miasta. Walki rozpoczęły się około 3 w nocy i trwały do około 7 rano. Po wkroczeniu NKWD miejscowi komuniści wskazywali zasłużonych Polaków do aresztowań. Wieczorem rozbito popiersie Józefa Piłsudskiego^[11].

Od 5 lipca 1941 do 4 lipca 1944 miasto było pod okupacją niemiecką; hitlerowcy założyli tu obóz zagłady. W czerwcu 1942 r. w mieście zginęło 2181 osób.

Stare fotografie:
Dzisna u schyłku XIX w.
Monaster w Dziśnie u schyłku XIX w.
Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP na pocz. XX w.
Most na Dzisieńce na pocz. XX w.
Strażnica KOP (tzw. Biały Dom) w czasach II RP
Gimnazjum w Dziśnie w czasach II RP
Szpital powiatowy i pomnik Józefa Piłsudskiego w czasach II RP

Zabytki

Wybrane zabytki:

Kościół katolicki pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia NMP z 1773 roku w stylu barokowym. Franciszkanie początkowo rezydowali w zabudowaniach drewnianych, lecz w 1773 roku wznieśli nowe, murowane budynki klasztorne i kościół. Kościół wysadzono w powietrze w 1956 roku. Nabożeństwa odprawia się w niewielkiej kaplicy dobudowanej do prezbiterium świątyni. Od 2007 roku trwa odbudowa kościoła.
Pozostałości wałów zamku króla Stefana Batorego na rzecznej wyspie.
Strażnica KOP („Biały Dom”)
Cerkiew prawosławna pw. Zmartwychwstania Pańskiego z 1870, parafialna
Cmentarz katolicki
Cmentarz żydowski
Stary szpital z XIX wieku (w ruinie)

Demografia

Urodzeni w Dziśnie

Wiaczesław Bohdanowicz – białoruski teolog prawosławny i działacz społeczny, senator I i II kadencji w II RP (1922–1930)

Z okolic Dzisny pochodzili przodkowie premiera Polski Mateusza Morawieckiego^[12]^[13].

Przypisy

↑ Численность населения по Республике Беларусь, областям и г. Минску (тысяч человек) на 1 января 2010 года. belstat.gov.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-18)]. (ros.).
↑ Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 lutego 1937 r. o ustaleniu urzędowych nazw miast (M.P. z 1937 r. nr 69, poz. 104).
↑ Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych świata. Maciej Zych (red.). Warszawa: Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej przy Głównym Geodecie Kraju, 2013, s. 32. ISBN 978-83-254-1988-2.
↑ Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej (Dz.U. z 1946 r. nr 2, poz. 5).
↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 76.
↑ W Dziśnie pokazał (hetman) Mielecki królowi całe niemal zebrane wojsko polskie, jazdę i piechotę, w pięknym szyku bojowym, podzielone na chorągiew i roty i defilujące z rozwiniętymi proporcami. Jeźdźcy mieli na sobie pancerz i hełm żelazny, a byli uzbrojeni oprócz kopii w szablę, koncerz i parę pistoletów przy siodle w olstrach; defilując sprawiali przeto taki sam huk jak piechota, której właściwą broń stanowi rusznica. Przybyła też równocześnie pod dowództwem Krzysztofa Rozdrażewskiego i Ernesta Weihera niemiecka piechota; a choć nie uzyskali pozwolenia na jawne zaciągi, wskutek czego tylko pewną ilość dorywczo zwerbowanych ochotników, był to jednak żołnierz w odwadze każdemu innemu równy, w uzbrojeniu zaś i bitności nie wiele ustępujący. Tam też nadciągnęły niektóre poczty litewskie, które się opóźniły: mianowicie 900 wyborowej jazdy Jana Chodkiewicza, kasztelana wileńskiego, ciężko podówczas złożonego chorobą, na którą też w kilka dni potem umarł, dalej poczty Jana Chlebowicza, kasztelana mińskiego i innych panów.
↑ Pawluczuk U. A.: Życie monastyczne w II Rzeczypospolitej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2007, s. 29. ISBN 978-83-7431-127-4.
↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. 7, część 2, 1924, s. 39 .
↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorjalnie im właściwych władz i urzędów oraz urządzeń komunikacyjnych, Przemyśl, Warszawa 1933, s. 394 .
↑ Monitor Polski, „{{{czasopismo}}}” (150), Warszawa, 3 lipca 1928, s. 1 .
↑ Małego wzrostu, w szmacianych butach..., Nóż w plecy. Dodatek specjalny „Rzeczpospolitej” oraz Urzędu do spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych nr 218 (8424) z 17 września 2009 roku, ISSN 0208-9130, s. 9.
↑ Прэм’ер-міністр Польшчы паведаміў, што ягоныя продкі паходзяць з-пад Дзісны (ВІДЭА), „Весткі.info” [dostęp 2018-06-15] [zarchiwizowane z adresu 2018-06-15] (ros.).
↑ Kresowe korzenie polskiego premiera, „Kresy24.pl – Wschodnia Gazeta Codzienna” [dostęp 2018-06-15] [zarchiwizowane z adresu 2018-06-15] (pol.).

Linki zewnętrzne

Dzisna (miasto), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 296 .
Dzisna. kresy.cp6.win.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-23)]. w Rzeczpospolita wirtualna, [dostęp 3008-03-12]
Dzisna. pawet.narod.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-09-29)]. w Przewodnik po Litwie i Białejrusi
Historia Żydów w Dziśnie na portalu Wirtualny Sztetl

[1] Численность населения по Республике Беларусь, областям и г. Минску (тысяч человек) на 1 января 2010 года. belstat.gov.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-18)]. (ros.).

[2] Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 lutego 1937 r. o ustaleniu urzędowych nazw miast (M.P. z 1937 r. nr 69, poz. 104).

[3] Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych świata. Maciej Zych (red.). Warszawa: Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej przy Głównym Geodecie Kraju, 2013, s. 32. ISBN 978-83-254-1988-2.

[4] Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej (Dz.U. z 1946 r. nr 2, poz. 5).

[5] Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 76.

[6] W Dziśnie pokazał (hetman) Mielecki królowi całe niemal zebrane wojsko polskie, jazdę i piechotę, w pięknym szyku bojowym, podzielone na chorągiew i roty i defilujące z rozwiniętymi proporcami. Jeźdźcy mieli na sobie pancerz i hełm żelazny, a byli uzbrojeni oprócz kopii w szablę, koncerz i parę pistoletów przy siodle w olstrach; defilując sprawiali przeto taki sam huk jak piechota, której właściwą broń stanowi rusznica. Przybyła też równocześnie pod dowództwem Krzysztofa Rozdrażewskiego i Ernesta Weihera niemiecka piechota; a choć nie uzyskali pozwolenia na jawne zaciągi, wskutek czego tylko pewną ilość dorywczo zwerbowanych ochotników, był to jednak żołnierz w odwadze każdemu innemu równy, w uzbrojeniu zaś i bitności nie wiele ustępujący. Tam też nadciągnęły niektóre poczty litewskie, które się opóźniły: mianowicie 900 wyborowej jazdy Jana Chodkiewicza, kasztelana wileńskiego, ciężko podówczas złożonego chorobą, na którą też w kilka dni potem umarł, dalej poczty Jana Chlebowicza, kasztelana mińskiego i innych panów.

[7] Pawluczuk U. A.: Życie monastyczne w II Rzeczypospolitej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2007, s. 29. ISBN 978-83-7431-127-4.

[:0222222-8] Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. 7, część 2, 1924, s. 39 .

[9] Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorjalnie im właściwych władz i urzędów oraz urządzeń komunikacyjnych, Przemyśl, Warszawa 1933, s. 394 .

[10] Monitor Polski, „{{{czasopismo}}}” (150), Warszawa, 3 lipca 1928, s. 1 .

[11] Małego wzrostu, w szmacianych butach..., Nóż w plecy. Dodatek specjalny „Rzeczpospolitej” oraz Urzędu do spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych nr 218 (8424) z 17 września 2009 roku, ISSN 0208-9130, s. 9.

[12] Прэм’ер-міністр Польшчы паведаміў, што ягоныя продкі паходзяць з-пад Дзісны (ВІДЭА), „Весткі.info” [dostęp 2018-06-15] [zarchiwizowane z adresu 2018-06-15] (ros.).

[13] Kresowe korzenie polskiego premiera, „Kresy24.pl – Wschodnia Gazeta Codzienna” [dostęp 2018-06-15] [zarchiwizowane z adresu 2018-06-15] (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]