|
Eugen Bolz
Eugen Anton Bolz (ur. 15 grudnia 1881 w Rottenburgu, zm. 23 stycznia 1945 w Berlinie) – niemiecki prawnik, polityk katolickiej partii Centrum (niem. Deutsche Zentrumspartei), poseł do Reichstagu (1912–1918, 1920–1933), w 1919–1920 członek Zgromadzenia Narodowego (niem. Weimarer Nationalversammlung), członek wirtemberskiego Landtagu (1913–1933), minister sprawiedliwości (1919–1924), minister spraw wewnętrznych (1924–1933), a także prezydent Landu Wirtembergia (1928–1933). Opozycjonista, aktywnie zaangażowany w antynazistowską działalność konspiracyjną, m.in. w przypadku powodzenia zamachu z 20 lipca 1944 na Adolfa Hitlera, miał objąć stanowisko ministerialne w strukturach nowego rządu Carla Friedricha Goerdelera. Aresztowany, skazany na śmierć przez nazistowski Trybunał Ludowy (niem. Volksgerichtshof), stracony w więzieniu Plötzensee. ŻyciorysEugen Bolz dorastał w rodzinie o silnych tradycjach katolickich. Był dwunastym dzieckiem Josepha Bolza (1832–1899), prowadzącego w Rottenburgu sklep z artykułami kolonialnymi, i jego żony Marii Theresii z d. Huber (1841–1918)[1][2]. Po zdaniu matury w Stuttgarcie, podjął studia prawnicze w Tybindze, studiował po jednym semestrze w Bonn i Berlinie. W okresie nauki wstąpił do korporacji akademickiej AV Guestfalia, wchodzącej w skład katolickiego związku korporacji akademickich Cartellverband[3]. W 1905 złożył egzamin państwowy i rozpoczął pracę w Sądzie Rejonowym (niem. Amtsgericht) w Rottenburgu, odbył również praktykę w Sądzie Krajowym w Ravensburgu. Po złożeniu drugiego egzaminu państwowego w 1909, pracował w prokuraturze w Ulm. W 1911, po wielomiesięcznym pobycie w Berlinie, objął stanowisko asesora w prokuraturze w Stuttgarcie[4]. Wcześnie wstąpił do młodzieżówki katolickiej partii Centrum, tzw. Windthorstbund[1] – organizacji młodzieżowej nazwanej imieniem Ludwiga Windthorsta[5], a następnie do partii Centrum, z ramienia której zasiadał w Reichstagu (1912–1918, 1920–1933) oraz w Landtagu Wirtembergii (1913–1933)[6]. Podczas I wojny światowej Bolz przebywał na froncie zachodnim, a także pracował w urzędzie ds. odszkodowań (niem. Reichsentschädigungsamt) w Brukseli[1]. W 1919–1920 był członkiem Zgromadzenia Narodowego (niem. Weimarer Nationalversammlung)[6]. W 1919, po śmierci Johannesa von Kienego (1852–1919), został ministrem sprawiedliwości w Wirtembergii – w rządzie Wilhelma Blosa (SPD)[1], a pięć lat później ministrem spraw wewnętrznych[6]. W 1920 poślubił Marię Hoeness (1882–1948)[4], z którą miał jedną córkę Mechtild[1]. Bolz reprezentował w polityce filozofię chrześcijańską:
Prezydent Wirtembergii W 1928 Bolz został wybrany na prezydenta Landu Wirtembergii przez koalicję centro-prawicową, zastępując na tym stanowisku Wilhelma Bazille’a[8]. Stanął na czele koalicji rządzącej, współtworzonej przez Bürgerpartei – regionalną partię Niemieckiej Narodowej Partii Ludowej (niem. Deutschnationale Volkspartei, DNVP) i Bauernbund. W 1930 koalicja została poszerzona o przedstawicieli Niemieckiej Partii Ludowej (niem. Deutsche Volkspartei, DVP) i Niemieckiej Partii Demokratycznej (niem. Deutsche Demokratische Partei, DDP)[1]. Popierał politykę kanclerza Heinricha Brüninga. Po dojściu do władzy Adolfa Hitlera Brüning szukał parlamentarnego porozumienia z NSDAP. Bolz wraz z Friedrichem Dessauerem, Thomasem Esserem i Josephem Joosem negocjował porozumienie z parlamentarzystami NSDAP w kwestii programu gospodarczego. Posłowie Centrum głosowali za kandydaturą Hermanna Göringa na prezydenta Reichstagu[9]. Jako prezydent Wirtembergii przyczynił się do elektryfikacji kraju. Był jednym z założycieli krajowego instytutu kredytowego – Württembergische Landeskreditanstalt. W okresie wielkiego kryzysu prowadził politykę oszczędności, kładąc nacisk na obniżanie kosztów funkcjonowania państwa. W tym kontekście rozważał nawet połączenie Wirtembergii z sąsiadującą Badenią, jednak wysoki dług publiczny Badenii uniemożliwił te plany[1]. Bolz wcześnie rozpoznał zagrożenia związane z politycznym kursem Hitlera i NSDAP. 12 lutego 1933 przed reprezentantami partii Centrum ze Szwabii skrytykował politykę Hitlera, stwierdzając, że naziści promują:
Eugen Bolz i jego rząd odmówili wprowadzenia w życie w Wirtembergii tzw. Reichstagsbrandverordnung[11] – dekretu „O ochronie narodu i państwa” (niem. Verordnung zum Schutz von Volk und Staat)[12], który został podpisany przez prezydenta Rzeszy Paula von Hindenburga w trybie art. 48[c] konstytucji Republiki Weimarskiej (regulującego tzw. stany nadzwyczajne) 28 lutego 1933 – po pożarze Reichstagu w nocy z 27 na 28 lutego 1933. Dekret ten, wydany tydzień przed przedterminowymi wyborami do Reichstagu, zawieszał „czasowo” podstawowe prawa obywatelskie zawarte w konstytucji[d] Republiki Weimarskiej z 1919 (niem. Die Verfassung des Deutschen Reiches lub też Weimarer Reichsverfassung), m.in. tajemnicę korespondencji, wolność zgromadzeń, nietykalność osobistą obywateli i ich mieszkań, dopuszczał tzw. „areszt prewencyjny”, czyli internowanie bez nakazu sądowego przez policję (i policję pomocniczą) i wolność publikacji. Co najważniejsze – zawieszał również możliwość sądowej kontroli decyzji administracyjnych podjętych w jego trybie (brak możliwości odwołania się do sądu). W wyborach 5 marca 1933 NSDAP uzyskała 43,9% głosów, co zapewniło jej 288 z 647 miejsc w Reichstagu. Koalicyjna Niemiecka Narodowa Partia Ludowa (niem. Deutschnationale Volkspartei, DNVP) uzyskała 8% głosów. Socjaldemokratyczna Partia Niemiec (niem. Sozialdemokratische Partei Deutschlands, SPD) uzyskało 18,3%, Komunistyczna Partia Niemiec (niem. Kommunistische Partei Deutschlands, KPD), pomimo zmasowanego terroru – 12,5%, Centrum – 11,2%. Hitler liczył na samodzielną, bezwzględną większość dla NSDAP, tymczasem tylko nieznaczną większość bezwzględną uzyskała koalicja rządowa NSDAP i DNVP. Frekwencja wyborcza była rekordowa w historii Republiki Weimarskiej i wynosiła 88,8% uprawnionych do głosowania. Również w Wirtembergii frekwencja była bardzo wysoka – ok. 86%, a NSDAP zanotowała wzrost poparcia z 26,5% w listopadzie 1932 do 42%, co było zasługą agresywnej kampanii wyborczej prowadzonej przy użyciu państwowego radia[11]. Poparcie dla partii Centrum spadło z 20% do 17%, pomimo zanotowanego wzrostu absolutnej liczby głosów[11]. Trzy dni po wyborach, rząd Rzeszy, na mocy dekretu „O ochronie narodu i państwa” (niem. Verordnung zum Schutz von Volk und Staat) wprowadził w Wirtembergii premiera komisarycznego – Dietricha von Jagowa, posła NSDAP do Reichstagu i szefa wirtemberskiej SA. 11 marca 1933 Bolza na stanowisku prezydenta zastąpił Gauleiter Wilhelm Murr, którego kandydaturę poparły NSDAP, DNVP i Bauernbund[13]. Pod naciskiem członków frakcji Centrum w Reichstagu[1] Bolz zagłosował za przyjęciem tzw. Ermächtigungsgesetz – ustawy upoważniającej (Ustawy o pełnomocnictwach), której oficjalna nazwa to: Ustawa o usunięciu zagrożenia narodu i państwa (niem. Gesetz zur Behebung der Not von Volk und Reich)[14]. Wobec Centrum Hitler zastosował mieszankę werbalnych gołosłownych obietnic (zachowania praworządności i oszczędnego korzystania przez rząd z ustawowych uprawnień) i szantażu masowymi represjami policyjnymi i terrorem SA, a także możliwością wybuchu wojny domowej w przypadku nieuchwalenia ustawy. Pomimo braku gwarancji na piśmie, politycy Centrum, w tym Heinrich Brüning, Joseph Ersing i prałat Ludwig Kaas, zgodzili się poprzeć ustawę Ermachtigungsgesetz i wraz z całym klubem Centrum głosowali za jej przyjęciem w Reichstagu. Ustawa nadawała rządowi Rzeszy prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy bez udziału parlamentu. Po przeniesieniu prałata Ludwiga Kassa do Rzymu Bolz znalazł się w zarządzie partii Centrum, lecz odmówił przyjęcia stanowiska jej przewodniczącego[4]. W czerwcu 1933 Bolz został aresztowany i wiele tygodni spędził w więzieniu w twierdzy Hohenasperg (niem. Festung Hohenasperg)[15], gdzie przebywali więźniowie polityczni związani z partiami i organizacjami katolickimi, socjaldemokratycznymi i komunistycznymi. Działalność konspiracyjnaPo wyjściu z więzienia Bolz znalazł schronienie w opactwie w Beuron. Po wykluczeniu z życia politycznego żył z renty urzędniczej[16]. Pracował jako doradca podatkowy opactwa i doradzał w kwestiach prawnych katolickiej organizacji charytatywnej Caritas[16]. Planował podjęcie dalszych studiów na politechnice w Stuttgarcie, lecz zostało mu to zabronione. Na własną rękę studiował zagadnienia ekonomiczne i kwestie społeczne, m.in. czytając encykliki papieskie. Wyniki swoich przemyśleń zawarł w tekście pt. „Akcja katolicka i polityka” (niem. Katholische Aktion und Politik). W tym okresie Bolz spotykał się regularnie w stuttgarckim lokalu Der Europäische Hof z przyjaciółmi, m.in. z politykami chrześcijańskimi Josefem Andrem, Josefem Beyerlem, Josephem Ersingem, Wilhelmem Simpfendörferem, Feliksem Walterem i Gebhardem Müllerem. W 1941 kontakt z Bolzem nawiązał Carl Friedrich Goerdeler, który przekazywał mu informacje na temat działalności konspiracyjnej w kręgach Wehrmachtu[4]. Bolz rozpoczął regularne spotkania w Goerdelerem i pozostawał w bliskim kontakcie z kręgiem jego zaufanych współpracowników. W maju 1944 zadeklarował, w przypadku powodzenia zamachu na Adolfa Hitlera, gotowość objęcia stanowiska ministra w przyszłym rządzie. Goerdeler przewidział dla niego tekę ministra edukacji[1]. Sam jednak odrzucał opcję przejęcia władzy siłą[1].  Po nieudanym zamachu z 20 lipca 1944 Bolz został aresztowany 12 sierpnia 1944 wskutek donosu do Gestapo[4]. W areszcie poddano go torturom i głodzono[1]. 21 grudnia 1944 Trybunał Ludowy (niem. Volksgerichtshof) skazał go na śmierć. Wyrok uzasadniono:
Próby uzyskania aktu łaski u Hitlera i interwencje u nuncjusza apostolskiego w Niemczech Cesare Orsenigo nie powiodły się[4]. Bolz został stracony 23 stycznia 1945 w więzieniu Plötzensee wraz z Helmutem Jamesem von Moltke, Theodorem Haubachem, Franzem Sperrem, Nikolausem Grossem i Erwinem Planckiem[18]. Upamiętnienie
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Literatura dodatkowa
Linki zewnętrzne
|
||||||||
