Pochodził z rodziny Słuszkiewiczów z Sanoka, trudniącej się rzeźnictwem i masarstwem. Jego rodzicami byli Franciszek (1875–1944, nauczyciel) i Seweryna z domu Solon (zm. 1904 w wieku 23 lat)[2]. Po śmierci matki ojciec ożenił się po raz drugi. Od strony ojca jego dziadkiem był Michał (1848–1936, m.in. radny i burmistrz miasta), a wujami Edmund (1895–1980) i Maksymilian (1884–1940). Miał siostrę Janinę (1903–1998, zamężna z Czesławem Rytarowskim). Jego kuzynem był Wiesław Nowotarski (1910–1940).
Urodził się 6 listopada 1901 w Jarosławiu, gdzie jego ojciec był profesorem gimnazjalnym, przeniesionym w połowie 1905 do gimnazjum w Bochni[3]. Tam Eugeniusz Słuszkiewicz ukończył szkołę ludową, a w latach 1911–1919 uczęszczał do tamtejszego gimnazjum, kierowanego przez ojca[4], w którym zdał egzamin dojrzałości.
Studiował językoznawstwo słowiańskie i indoeuropejskie, filologię klasyczną i germańską, początkowo na Uniwersytecie Jagiellońskim od 1919 do 1921, później skierowany przez prof. Jana Rozwadowskiego od 1921 na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, gdzie był uczniem prof. Andrzeja Gawrońskiego[5][6], jeszcze jako student w 1922 został jego młodszym asystentem w Katedrze Językoznawstwa Porównawczego i Filologii Indyjskiej UJK. W tym czasie studiował językoznawstwo i filologię staroindyjską oraz filologię staroormiańską. Następnie został pracownikiem naukowym na tej uczelni. W 1924 uzyskał stopień doktorafilozofii na podstawie pracy z zakresu indologii, dotyczącej Bhodźy pt. Campurāmāyaṇa do samej Rāmāyaṇy. W 1925 otrzymał zagraniczne stypendium naukowe na Sorbonie w Paryżu[7] i studiował tam w latach 1925–1927 językoznawstwo indoeuropejskie (wraz z nim edukowała się tam jego siostra Janina). Po powrocie na uniwersytet do Lwowa w 1927 ponownie został młodszym asystentem, lecz w Katedrze Filologii Indyjskiej i Językoznawstwa Indoeuropejskiego, od 1929 był lektorem sanskrytu, w 1932 został współpracownikiem Komisji Orientalistycznej Polskiej Akademii Umiejętności, a od 1936 był starszym asystentem w Zakładzie Językoznawstwa Indoeuropejskiego na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie[8]. 21 października 1938 uzyskał habilitację na Uniwersytecie Jagiellońskim (praca pt. Przyczynki do badań nad dziejami redakcyj Rāmāyaṇy u boku Heleny Willmanowej-Grabowskiej). 21 grudnia 1938 został docentem filologii indyjskiej[9]. W 1939 Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego nadało mu tytuł docenta na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Publikował w „Ilustrowanym Kuryerze Codziennym”[10].
Po wybuchu II wojny światowej funkcjonował na powołanym wówczas Uniwersytecie Iwana Franki we Lwowie od stycznia 1940 do lipca 1941 jako docent językoznawstwa ogólnego. Po ataku Niemiec na ZSRR i zamknięciu uniwersytetu stracił posadę, później dorywczo pracował jako tłumacz. Pracował w utworzonej w listopadzie 1941 filii krakowskiego Instytutu Niemieckich Prac na Wschodzie na stanowisku starszego asystenta Zakładu Językoznawstwa Indoeuropejskiego[11], a w ramach lwowskiego tajnego nauczania prowadził lektorat języka indyjskiego i był egzaminatorem z języka tureckiego na tajnym Studium Dyplomatycznym przy Wydziale Prawa UJK[12][13]. Następnie pracował ponownie w reaktywowanym od sierpnia 1944 Uniwersytecie Iwana Franki we Lwowie po ponownym zajęciu Lwowa przez wojska sowieckie; jeszcze w grudniu 1944 Eugeniusz Słuszkiewicz był pracownikiem naukowym zatrudnionym w Katedrze Językoznawstwa Ogólnego[14].
Był autorem prac z zakresu językoznawstwa, filologii, kultury, historii Indii[21]. Opisywał m.in. definicję hinduizmu. Zajmował się także kulturą[22][23], literaturą ormiańską i staroormiańską, a także etiopską. Był recenzentem polskich przekładów z literatury indyjskiej. Od 1959 był w komitecie redakcyjnym „Rocznika Orientalistycznego”. Od 1930 był współpracownikiem Komisji Orientalistycznej Polskiej Akademii Umiejętności. Od 1960 był członkiem Komitetu Orientalistycznego Polskiej Akademii Nauk oraz członkiem Rady Naukowej Orientalistyki PAN, od 1970 członkiem Komisji Naukowej Przy zarządzie głównym Polskiego Towarzystwa Orientalistycznego. Był członkiem zespołu rzeczoznawców naukowych Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej dla Pracowników Nauki i Zespołu Rzeczoznawców Filologii Orientalnej. Należał do Polskiego Towarzystwo Językoznawczego od 1924[24] (podczas walnego zgromadzenia PTJ 2 kwietnia 1979 w Krakowie przez aklamację przyznano mu tytuł członka honorowego Towarzystwa[25]), Polskiego Towarzystwa Filozoficznego (od 1946 do 1951 wiceprezes oddziału PTF w Toruniu), Polskiego Towarzystwa Orientalistycznego od 1925, Towarzystwa Naukowego w Toruniu od 1946. Publikował w pismach „Problemy”, „Drogista”. „Poradnik Językowy”, „Język Polski”. Na łamach tych periodyków dokonywał objaśnień etymologicznych słów w języku polskim, w swoich szczegółowych wywodach objaśniając ich pochodzenie (np. andrut, szponder, plant, kumpel, harnaś, naleśnik, sztama, bikiniarz, repasaż, hokus-pokus, stoper, cinkciarz, wodery, taras, framuga, Słowianie[26]. Był recenzentem Słownika wyrazów obcych PWN, wydanego w 1978[27]. Publikował także artykuły dotyczące poprawności języka[28][29]. W tym kontekście w 1980 tak określił swoją działalność w tym zakresie[30]:
Jestem, nie chwaląc się, znany od dawna jako wróg i tępiciel barbaryzmów, co niektórych wręcz oburza, mirabile dictu, jako rzekomo hamowanie «rozwoju» języka, i czemu zawdzięczam zaszczycenie mnie przydomkiem «żelazna miotła» przez pewnego uczonego zajmującego się także Wschodem, w szczególności Indiami.
Pełnił funkcję delegata na kongresy orientalistyczne w Delhi w 1956 i 1964. W 1956 brał udział w obchodach 2500. rocznicy urodzin Buddy w Indiach. Był m.in. promotorem pracy doktorskiej Tatiany Rutkowskiej w 1968[32]. W wydanej ku jego czci w 1974 księdze pamiątkowej artykuły wspomnieniowe opublikowało 37 naukowców z całego świata. Do tego czasu bibliografia jego prac liczyła 263 pozycje[33]. 10 maja 1975 został Członkiem Honorowym Polskiego Towarzystwa Orientalistycznego[34]. W 1982 Komitet Nauk Orientalistycznych PAN pośmiertnie zorganizował sesję poświęconą Eugeniuszowi Słuszkiewiczowi[35]. Jego spuścizna została przekazana na rzecz Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu[36].
Jego żoną była Maria, z domu Rytarowska (ślub w 1933), doktor filozofii[37], również pracownik naukowy na uniwersytetach[38][39], dyrektor gimnazjum przy klasztorze benedyktynek we Lwowie (1933–1936)[40]. Mieli troje dzieci: Krystynę (ur. 1934), Andrzeja (ur. 1936) i Zofię (ur. 1939). Podczas II wojny światowej żona wraz z dziećmi zamieszkiwała w Sanoku.
Początki dramatu indyjskiego a sprawa wpływów greckich: z wstępem, uwagami i streszczeniem francuskim E. Słuszkiewicz (1946, współautor: Andrzej Gawroński; franc. Les origines du théâtre indien et la question de l'influence grecque; 1965 ang. The beginnings of Indian drama and the problem of Greek influence)
Zarys dziejów religii (1986, autor podrozdziałów: Religie Indii w: Część I. Religie Azji, Australii, Afryki i Ameryki oraz Buddyzm pierwotny w: Część III. Religie uniwersalistyczne )
Z powrotem na Ziemię. Spór o pochodzenie cywilizacji ludzkich (2001, współautorzy: Daniel Artymowski, Jacek Lech, Andrzej Niwiński, Andrzej Reiche, Andrzej K. Wróblewski i Mariusz Ziółkowski)[48]
Indian Philosophy (wyd. pol. Filozofia indyjska, 1958, autor: Sarvepalli RĀDHĀ-KṚISHṆAN (Sir), przedmowę do wydania polskiego napisał autor, sowo wstępne napisał oraz dodatkowe przypisy i terminologię opracował Eugeniusz Słuszkiewicz, przełożyła Zofia Wrzeszcz)
Andrzej Gawroński (W czterdziestolecie zgonu) (1969, w: Szkice z dziejów polskiej orientalistyki (Praca zbiorowa pod redakcją Jana Reychmana))[49]
Orędzia Króla Asioki (1964, przełożyła i Komentarzem Opatrzyła Jadwiga Makowiecka. Przedmowa: Humayun Kabir. Wstęp: Giovanni Pugliese Carratelli. Redakcja Wydania Polskiego: Eugeniusz Słuszkiewicz)
Indie: od początku dziejów do podboju muzułmańskiego (1964, autor: Arthur Llewellyn Basham, przełożył Zygmunt Kubiak, wstęp: Eugeniusz Słuszkiewicz)
Armenia – kolebka cywilizacji (1975, autor: David Marshall Lang, przełożył: Tadeusz Szafar, konsultacja naukowa i posłowie: Eugeniusz Słuszkiewicz)
Literatura przedmiotowa
Anantapāraṁ kila śabdaśāstram ... Księga pamiątkowa ku czci Eugeniusza Słuszkiewicza (1974, redagował komitet pod przewodnictwem Jana Reychmana; ang. A commemorative book in honour of Eugeniusz Sluszkiewicz)
Eugeniusz Słuszkiewicz – najwybitniejszy armenista polski (1901–1981) (1991, autor: Edward Tryjarski, w: Literatura ormiańska. (Prace z zakresu historii literatury ormiańskiej))
Przypisy
↑JerzyJ.MaciejewskiJerzyJ., Eugeniusz Słuszkiewicz (1901–1981), językoznawca i orientalista, profesor UMK, [w:] Toruńscy twórcy nauki i kultury (1945–1985), Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, s. 287-288 [dostęp 2024-10-15].
Edward Zając: Szkice z dziejów Sanoka. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 1998. ISBN 83-909787-0-9. Brak numerów stron w książce
Edward Zając: Sanockie biografie. Sanok: Oficyna Wydawnicza Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 2009, s. 99, 100-104. ISBN 978-83-61043-09-6.
