|
Goryczka krótkołodygowa, goryczka Klusjusza, goryczka Kluzjusza[4] (Gentiana clusii Perr. & Songeon) – gatunek rośliny należący do rodziny goryczkowatych. Środkowo- i południowoeuropejska roślina górska, występuje w Alpach, Karpatach, w Chorwacji, w Czarnym Lesie. W Polsce występuje wyłącznie w Tatrach. Jest tutaj dość pospolita. Status gatunku we florze Polski: gatunek rodzimy. Gatunkowa nazwa rośliny pochodzi od francuskiego botanika oraz lekarza Charles’a de L’Écluse (Clusiusa)[5].
Morfologia
- Łodyga
- Niska, naga i nierozgałęziająca się. Osiąga wysokość 5-15 cm. Pod ziemią walcowate kłącze[6].
- Liście
- Skórzaste, lancetowate i zaostrzone, zebrane w rozetę przy samej ziemi. Zimozielone. Liście łodygowe mniejsze, nieliczne, wyrastające naprzeciwlegle[7].
- Kwiaty
- Wyrastają pojedynczo na szczycie krótkiej łodygi. Kolor kwiatów intensywnie szafirowobłekitny lub lazurowogranatowy – bardzo charakterystyczny i wybitnie ładny. Kwiat dzwonkowaty, osadzony na szczycie łodygi, pojedynczy, bardzo duży w stosunku do niewielkiego wzrostu rośliny, o długości do 6 cm. Ma krótki, zrosłodziałkowy, 5-ząbkowy, zielony kielich, dzwonkowata korona rozchyla się w górnej części 5 trójkątnymi płatkami, które są prawie tak samo długie, jak kielich, lub nawet do 1,5 raza dłuższe. Słupek pojedynczy z butelkowatą szyjką i dwułatkowym, białym znamieniem. 5 pręcików w dolnej części jest przyrośnięte nitkami do rurki korony, a ich pylniki są zrośnięte w rurkę poniżej znamienia słupka (przystosowanie zapobiegające samozapyleniu)[7][6].
- Owoc
- Dwudzielna torebka o długości do 6 cm z ciemnymi, drobnymi nasionami[5].
Biologia i ekologia
- Rozwój
- Bylina. Kwitnie od kwietnia do czerwca. Zapylana jest przez motyle, pszczoły i trzmiele, do samozapylenia dochodzi rzadko. Podczas deszczu i złej pogody kwiaty stulają się w pąk, chroniąc słupek i pręciki[6].
- Siedlisko
- Rośnie w górach, wyłącznie na podłożu wapiennym (kalcyfit), na halach, uskokach skalnych, pastwiskach, niskich torfowiskach. Preferuje stanowiska nasłonecznione. W Tatrach występuje od regla dolnego po piętro halne, na wysokościach 935–2000 m n.p.m.[6].
- Fitosocjologia
- Gatunek charakterystyczny dla klasy Seslerietea variae[8].
Zmienność
W obrębie tego gatunku oprócz podgatunku nominatywnego wyróżniono jeden podgatunek[3]:
- Gentiana clusii subsp. rochelii (A.Kern.) Halda
Kultywary:
- 'Alboviolacea' – kwiaty mają białą barwę, wewnątrz są żółte z oliwkowo-fioletowymi plamkami[9]
- 'Ametyst' – kwiaty mają białą barwę, lecz z wierzchu są różowofioletowe[9]
- 'Apricot' – kwiaty mają białą barwę, lecz są żółte wewnątrz i z wierzchu[9]
- 'Pobole' – kwiaty są duże, pękate, mają lilioworóżową barwę[9]
- 'Purple Strain' – kwiaty osadzone są na krótkich szypułkach, mają ametystowofioletową barwę, dorastają do 4–5 cm długości[9]
Zagrożenia i ochrona
W Polsce gatunek objęty ścisłą ochroną gatunkową. Zagrożeniem jest niszczenie jej przez turystów, którzy często, ze względu na jej ładne kwiaty zrywają ją przy szlakach turystycznych. Widać to na skałkach dolomitowych i wapiennych, które przy szlakach są często do wysokości 2 m ogołocone z tej rośliny. Wszystkie jej naturalne stanowiska w Polsce znajdują się w Tatrzańskim Parku Narodowym[6]. Podlega ochronie również na Słowacji.
 Zobacz też: Rośliny Tatr.Zastosowanie
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-11-30] (ang.).
- ↑ a b c Gentiana clusii Perr. & Songeon [online], The Plant List [dostęp 2016-11-11] (ang.).
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1. Brak numerów stron w książce
- ↑ a b Zbigniew Mirek: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Halina Piękoś-Mirkowa. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9. Brak numerów stron w książce
- ↑ a b c d e Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2. Brak numerów stron w książce
- ↑ a b Zofia Radwańska-Paryska: Rośliny tatrzańskie (Atlasy botaniczne). Irena Zaborowska (ilustr.). Warszawa: WSiP, 1988. ISBN 83-09-00256-4. Brak numerów stron w książce
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych. Warszawa. ISBN 83-01-14439-4. Brak numerów stron w książce
- ↑ a b c d e E. Radziul: Skalniaki. Poradnik kolekcjonera. Poznań: Zysk i S-ka, 2015, s. 276. ISBN 978-83-7785-492-1. (pol.).
Identyfikatory zewnętrzne ( takson): |
