Grigorij Rimski-Korsakow

Grigorij Michajłowicz Rimski-Korsakow (ros. Григо́рий Ива́н Миха́йлович Римский-Корсаков; ur. 13 grudnia^?/26 grudnia 1901 w Petersburgu, zm. 10 września 1965 tamże)^[1][2]  – rosyjski kompozytor, teoretyk muzyki i akustyk, jeden z prekursorów mikrotonowości; wnuk Nikołaja Rimskiego-Korsakowa.

W roku 1920 został przyjęty do Konserwatorium w Piotrogrodzie (od 1924 zwanym Konserwatorium Leningradzkim), gdzie razem z m.in. Dmitrijem Szostakowiczem i Jewgienijem Mrawinskim studiował kompozycję u swojego wuja – Maksimiliana Sztajnberga^[1][2] [3] oraz grę fortepianową u Leonida Nikołajewa i przedmioty teoretyczne u Siergieja Lapunowa^[2] . Pierwszą część studiów (kurs podstawowy) ukończył w 1924, drugą (kurs akademicki) w 1926^[a], po skomponowaniu swojej pierwszej i jedynej symfonii^{[1][2] [3][4]}. W 1929 ukończył aspiranturę w zakresie teorii muzyki i akustyki na podstawie pracy Ewolucija muzykalnych zwukoriadow, napisanej pod kierunkiem Borisa Asafjewa i A. Finagina w Instytucie Teatru i Muzyki w Leningradzie^[1][4].

W 1923 założył prężnie działające Koło Muzyki Ćwierćtonowej i został jego dyrektorem^[1][5]. Członkami Koła byli głównie studenci Konserwatorium z klasy Maksimiliana Sztajnberga, ale też korespondencyjnie zachodni kompozytorzy zainteresowani technikami mikrotonowymi, jak Alois Hába, Iwan Wyszniegradski, Jörg Mager, Willy von Möllendorff, Richard Stein^[2] [5]. Koło składało się z trzech sekcji: teoretycznej, kompozytorskiej i wykonawczej. Jego działalność nie uszła uwadze prasy krajowej i zagranicznej, a nawet spotkała się z życzliwym zainteresowanie ze strony kierownictwa konserwatorium, które w styczniu 1924 powierzyło ćwierćtonowcom oddzielną salę lekcyjną oraz nadające się do przestrojenia instrumenty: fisharmonię, dwa fortepiany, harfę i inne chordofony^[5]. Obok działalności kompozytorskiej i intensywnych prac teoretycznych w kierunku sformułowania spójnych podstaw systemu ćwierćtonowego, Koło prowadziło też działalność koncertową i popularyzatorską poprzez wykłady i odczyty^[2] [5], prowadzone zwykle przez Grigorija Rimskiego-Korsakowa, który stał się twarzą pierwszej awangardy rosyjskiej^[5].

Wraz z pojawieniem się w 1928 kina dźwiękowego w ZSRR, Rimski-Korsakow rozpoczął pracę w laboratoriach i w studiach Techfilm oraz Lenfilm, gdzie w latach 1929–1932 był inżynierem dźwięku^[2] [4]. W latach 1929–1932 i 1942–1946 był pracownikiem naukowym leningradzkiego Instytutu Teatru i Muzyki na Wydziałach Muzyki i Kina. Przez 33 lata (1927–1962) wykładał w leningradzkim konserwatorium akustykę muzyczną, od 1953 był tam profesorem orkiestracji^[1][4].

Był jednym z założycieli Domu-Muzeum N.A. Rimskiego-Korsakowa w Tichwinie, w 1944^[1][4].

Twórczość Rimskiego-Korsakowa była dwuwektorowa. Z jednej strony inspirował się impresjonistycznymi barwami Claude’a Debussy’ego i Aleksandra Skriabina, z drugiej – nowatorską mikrotonalnością i wykorzystywaniem pierwszych instrumentów elektronicznych. Te dwa obszary aktywności twórczej prowadził równolegle^[5][6].

Opracował własny system ćwierćtonowy i jako pierwszy sformułował teoretyczne podstawy takiego systemu, wyłożone w artykule Obosnowanije czetwiertitonowoj muzykalnoj sistiemy, opublikowanym w „De Musica” w 1925. Zaproponował nowe oznaczenia dla ćwierćtonów: literowe – oparte na systemie łacińskim z dodatkiem „t” oraz graficzne – częściowo przejęte od I. Wyszniegradskiego. Otrzymaną 24-stopniową skalę nazwał „skalą morną”. Wprowadził pojęcie 10-stopniowej nomogamy i na przykładzie skali durowej zbudował schemat tonacji, ze stopniami głównymi – (c) dit f g ait oraz pobocznymi – odpowiednio det e fis at h^[5]. Pisał na przestrojone ćwierćtonowo instrumenty akustyczne i nowo powstające instrumenty elektroniczne, jak emiriton zbudowany przez jego kuzyna Andrieja Rimskiego-Korsakowa, czy kurbelspharophon skonstruowany przez J. Magera^[2] [6]. Ćwierćtonowy system Rimskiego-Korsakowa był praktycznie wypróbowywany, dyskutowany i rozwijany w Kole Muzyki Ćwierćtonowej, lecz niestety tylko tam^[5].

Nie zachowały się jego mikrotonowe kompozycje. Koło nie prowadziło archiwum, a prywatne archiwum Rimskiego-Korsakowa spłonęło podczas oblężenia Leningradu. Z całej spuścizny kompozytora znane są tylko artykuły, utwory określane przezeń jako „proste” (czyli napisane w tradycyjnym systemie dźwiękowym) oraz listy. O ćwierćtonowości traktuje bogata korespondencja z lat 1922–1929 z I. Wyszniegradskim, zawierająca m.in. jedyny zachowany w całości ćwierćtonowy utwór Rimskiego-Korsakowowa Prelude de Georges Rimsky-Korsakov pour orchestre a cordes^[5].

Po 1929 Rimski-Korsakow stracił zainteresowanie ćwierćtonowością i skupił się głównie na akustyce muzycznej w wymiarze praktycznym (jako inżynier dźwięku) i teoretycznym (jako wykładowca akademicki)^[2] [5][6].

Skomponował symfonię, utwory kameralne i fortepianowe, około 100 pieśni na głos i fortepian do słów poetów rosyjskich, pieśni dla dzieci, opracowania rosyjskich, baszkirskich, tatarskich i koreańskich pieśni ludowych oraz muzykę teatralną i filmową^[6].

(na podstawie materiału źródłowego^[6])

(na podstawie materiału źródłowego^[6])

• Orkiestrowaja polifonija, Leningrad 1955
• Obosnowanije czetwiertitonowoj muzykalnoj sistiemy, „De musica”, Leningrad 1925
• Rasszyfrowka swietowoj stroki skriabinskogo „Promietieja”, „De musica”, Leningrad 1926
• O wysotie kombinacyonnych tonow, „De musica”, Leningrad 1927
• Akuticzeskoj obosowanuje ritma, „Muzykoznanije”, nr 4, Leningrad 1928
• Theorie und Praxis der Reintonsysteme, „Melos”, nr 7, 1928

• Joanna Miklaszewska: Rimski-Korsakow Gieorgij. W: Encyklopedia muzyczna PWM. Elżbieta Dziębowska (red.). Wyd. I. T. 8: Pe–R część biograficzna. Kraków: PWM, 2004, s. 403-404. ISBN 83-224-0837-4. (pol.).
• Detlef Gojowy: Rimsky-Korsakov. (4) Georgy Mikhaylovich Rimsky-Korsakov. W: The New Grove Dictionary of Music and Musicians, vol. R. Oxford University Press, 2004. ISBN 978-0-19-517067-2. (ang.).

• Grigorij Rimski-Korsakow – twórczość tego autora dostępna w bibliotece cyfrowej International Music Score Library Project
• Georgy Rimsky-Korsakov w bazie Discogs.com (ang.)
• Rimski-Korsakow-Museum. [w:] Russland–Aktuell [on-line]. [dostęp 2020-04-09]. (niem.).