Iwan Pawłowski (duchowny)

Iwan Danyłowicz Pawłowski (ur. 28 kwietnia^?/10 maja 1890 w Sosnowce, zm. 1937) – ukraiński duchowny prawosławny. Ostatni zwierzchnik autokefalicznego Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego działającego w ZSRR, sprawujący urząd w latach 1930–1936. Aresztowany, skazany na śmierć i stracony w toku masowych represji wymierzonych w duchowieństwo prawosławne.

Ukończył seminarium duchowne w Kijowie. Podczas nauki związał się z ukraińskim ruchem narodowym. W 1914 r. przyjął święcenia kapłańskie i został skierowany do objęcia parafii w Łebedynie. Następnie przeniesiony do parafii w Łyp’jance. W obydwu parafiach głosił kazania w języku ukraińskim, w tym też języku, zamiast tradycyjnego cerkiewnosłowiańskiego, czytał Ewangelię^[1].

Po rewolucji lutowej w 1917 roku opublikował cykl artykułów, w których wzywał do utworzenia autokefalicznej Cerkwi ukraińskiej, która oddzieliłaby się od Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego^[1].

Ukraiński Autokefaliczny Kościół Prawosławny został utworzony na soborze duchowieństwa i świeckich w Kijowie w 1921 r.^[2] Na początku 1922 r. Iwan Pawłowski, bez składania ślubów mniszych i zmiany imienia, został wyświęcony na biskupa w Ukraińskiej Cerkwi Autokefalicznej (nieuznawanej za kanoniczną przez żaden lokalny Kościół prawosławny^[2]). W grudniu 1922 r. był biskupem tejże Cerkwi działającym w regionie czernihowskim. Opiekował się również świątyniami uznającymi jurysdykcję Cerkwi Autokefalicznej w regionach niżyńskim i głuchowskim^[1].

Władze radzieckie zgodziły się na stworzenie Ukraińskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego^[2], ale już kilka lat później zaczęły ograniczać jego działalność i prześladować biskupów^[3]. W 1926 r. biskup Iwan Pawłowski został aresztowany i razem z innymi zatrzymanymi hierarchami Cerkwi wywieziono go do Charkowa. Po zwolnieniu z aresztu musiał zobowiązać się do pozostawania w Charkowie. 1 grudnia 1926 r. został biskupem charkowskim w jurysdykcji Cerkwi Autokefalicznej^[1]. W 1927 r. powierzono mu również obowiązki przedstawiciela Kościoła w kontaktach z rządem i organem cenzorskim^[1].

W styczniu 1930 r. również pod naciskiem GPU Kościół podjął decyzję o samolikwidacji (biskup Iwan Pawłowski brał udział w soborze, który podejmował tę decyzję^[1]). Ogłosił również wymuszoną samokrytykę, określając się mianem organizacji kontrrewolucyjnej, z działaczami nacjonalistycznymi na najważniejszych stanowiskach. Cerkiew „przyznała się” ponadto do współdziałania ze Związkiem Wyzwolenia Ukrainy, fikcyjną ukraińską organizacją antyradziecką, a w rzeczywistości mistyfikacją radzieckich służb specjalnych^[4]. Duchowni Kościoła mieli nadal służyć w parafiach, jednak w rzeczywistości krótko po zjeździe zaczęły się ich aresztowania^[4].

W grudniu 1930 r. z inspiracji władz odbył się zjazd duchowieństwa, który potępił działalność Cerkwi Autokefalicznej, a następnie ogłosił powstanie Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego. Zgadzając się na ten zjazd, władze radzieckie zamierzały dowieść, że w ZSRR panuje wolność religijna^[5]. Biskup Iwan Pawłowski był w grupie inicjatywnej tworzącej nową strukturę kościelną. Podczas zjazdu, który ogłosił jej utworzenie, został wybrany na zwierzchnika nowego Kościoła z tytułem metropolity charkowskiego i całej Ukrainy. Do maja 1934 r. służył w cerkwi św. Jana Chrzciciela w Charkowie. Po przeniesieniu stolicy Ukraińskiej SRR do Kijowa jego katedrą została cerkiew Zaśnięcia Matki Bożej Pyrohoszczy na kijowskim Padole^[1]. Już w grudniu 1934 r. władze zakazały mu służyć w tej świątyni. Soborem katedralnym Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego stała się inna cerkiew na Padole – cerkiew św. Mikołaja Prytyska, w której metropolita służył do czerwca 1935 r. Następnie i ona została zamknięta, a duchowny otrzymał zakaz publicznego sprawowania kultu^[1]. W 1936 r. Ukraiński Kościół Prawosławny został całkowicie zniszczony^[5].

W maju 1936 r. został aresztowany w Biełgorodzie^[1]. W tym i następnym roku NKWD dokonało masowych aresztowań duchowieństwa prawosławnego obydwu działających na Ukrainie jurysdykcji – zarówno duchownych opowiadających się za autokefalią Cerkwi ukraińskiej, jak i uznających zwierzchność Egzarchatu Ukraińskiego Patriarchatu Moskiewskiego. Zamknięte zostały również niemal wszystkie czynne jeszcze cerkwie^[6].

4 grudnia 1937 r. Iwan Pawłowski został uznany za winnego nawoływania do wystąpienia Ukrainy z ZSRR oraz sugerowania, jakoby władza radziecka miała szybko upaść^[1]. Zaliczono go również do nieistniejącej w rzeczywistości „faszystowskiej organizacji cerkiewnej”, którą mieli tworzyć biskupi Ukraińskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego na czele z jego pierwszym zwierzchnikiem Wasylem Łypkowskim^[7]. Został skazany na śmierć i rozstrzelany^[1].

Całkowicie zrehabilitowany^[1].