Był synem Heleny z domu Ambroziewicz i Franciszka Mączki, który jako kilkunastoletni chłopak wziął udział w powstaniu styczniowym. Miał brata Władysława (ur. 1890, także legionista, potem oficer Wojska Polskiego), który został mężem Marii Iwańczyk (jej siostrą była Anna, po mężu Przystasz, matka Zbigniewa, Mieczysława i Danuty Przystaszów)[1][2].
W 1913 został członkiem Związku Strzeleckiego. W 1914 został chrzestnym ojcem Mieczysława Przystasza[1][2]. Po wybuchu I wojny światowej w sierpniu 1914 wstąpił do Legionów Polskich i został przydzielony do 2 szwadronu jazdy Legionów, dowodzonym przez Zbigniewa Dunin-Wąsowicza. Służył w nim do września 1914. W momencie wyjazdu na front pluton, w którym służył Mączka został przeniesiony do Komendy Legionów, stanowiąc jej pluton sztabowy. W plutonie tym Józef Mączka przeszedł cały szlak legionowy. Brał udział w kampaniach karpackich i bukowińskiej. 23 sierpnia 1915 awansował do stopnia chorążego kawalerii a 1 listopada 1916 został awansowany do stopnia podporucznika. Po kryzysie przysięgowym służył w Polskim Korpusie Posiłkowym. Od 1 stycznia 1917 był żołnierzem w 2 pułku ułanów Legionów Polskich, uzyskując awans do stopnia porucznika.
Józef Mączka był również znanym, najwybitniejszym poetą legionowym. W 1917 wydał tomik poezji „Starym szlakiem”, który miał jeszcze trzy wydania w okresie międzywojennym. Znanymi wierszami jego autorstwa, nauczanymi i deklamowanymi przez uczniów gimnazjalnych były m.in. Starym szlakiem, Przysięga, Droga Legionów, Ułańskie czako, Kiedyś, Rotmistrzowej sławie (poświęcony dowódcy szarży pod Rokitną, którym był rtm. Zbigniew Dunin-Wąsowicz)[7]. Po upadku PRL opublikowano antologię wierszy legionowych z licznymi wierszami Mączki[8] („Wstań Polsko moja” (red. Kajtoch J.), PAIR MYJAKPRESS, Sandomierz 1997, ISBN 83-86436-41-7), a w 2009 r. wznowiono tom jego poezji z 1917, zamieszczając też w nim sześć nigdy wcześniej nie drukowanych utworów Mączki[8] („Starym szlakiem i inne wiersze”, Universitas, Kraków 2009, ISBN 978-83-242-0869-2, wyd. elektroniczne: ISBN 978-83-242-1010-7).
Na Wigilię 1914 roku Józef Mączka skomponował kolędę dla Komendy Legionów:
W dzień Bożego Narodzenia
W dzień Bożego Narodzenia
Radość wszelkiego stworzenia,
Dziś w Legionach wielkie święto:
Ofensywę rozpoczęto,
Rozpoczęto.
Pan jenerał[9] przodem jedzie,
Do ataku sam nas wiedzie,
A Zagórski[10] robi plany,
Już trzy noce niewyspany,
Niewyspany.
Jakubowski[11] mu pomaga,
(W sztabie wielka to powaga),
A Wyrostek[12] i Dzwonkowski[13]
Też niemało mają troski,
Mają troski.
Merwin[14], co był redaktorem,
Teraz już żołnierza wzorem:
W kąt nożyce i gazety,
Jeździ z nami na wedety,
Na wedety.
Pułkownika Wiszka[15] głowa
Wszystkich nas tu cudem chowa:
Gdyby nie on ― już by cała
Polska głodem przymierała,
Przymierała.
Pan Krasicki[16] ułan chwacki
Zamaszysty i junacki,
I Brzeziński[17] rotmistrz klawy
Do szablicy i zabawy.
Durski z buzią jak panienka
Żadnej bitwy się nie lęka,
I Łepkowski chociaż młody
Rżnie do ognia jak do wody.
Już Drewnowski z drutów zwojem
Jedzie z całym swym konwojem,
Gdy tam w linii coś się psuje
On wnet wszystko podrutuje.
Migurskiego telefony
Sieją strach na wszystkie strony
A Grzybowski wszystkim znany
Wiezie list do ukochanej.
Panie Jezu, Dziecię Małe,
Dajże nam zwycięstwo, chwałę,
Niech w żołnierskiej tej kolędzie
Chwała Tobie wieczna będzie,
Wieczna będzie
Odniesienia
W połowie 1938 Bolesław Lewicki uzyskał tytuł naukowy doktora filozofii na podstawie pracy pt. Poeta i Legiony, dotyczącej twórczości Józefa Mączki[18].
W 1958 ukazała się publikacja pt. Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888-1958, do której władze cenzorskie PRL odrzuciły artykuł autorstwa Józefa Stachowicza o Józefie Mączce[19].
W 2018 roku folk rockowy zespół Łubu Dubu z Głogowa Małopolskiego nagrał płytę pod tytułem Mączka, na której znajdują się utwory z wierszami Józefa Mączki[20].
↑Jedno ze źródeł podało dzień śmierci 9 września, autorzy książki O kawalerii polskiej XX wieku wskazali 2 lub 6 września, zaś Eligiusz Tomkowiak i również Bogusław Polak podali datę 5 września.
↑Bertold Merwin (właściwie Baruch Menkes; 1879–1946) – nauczyciel, publicysta, literat, ppłk WP, dziennikarz, redaktor; od września 1914 r. w Legionach, przydzielony do Komendy Legionów, pracownik Krajowego Inspektoratu Zaciągu, później Dowództwa Ośrodka Uzupełnień PKP, internowany w obozie Dulfalva, publikował prace i artykuły poświęcone Legionom, szczególnie II Brygadzie: Legiony w Karpatach (1915), Legiony w boju (1916), Z życia w Legionach (1918), Z Dulfalvy do Tagliamento (1918).
↑Wacław Wiszka – płk austriacki przydzielony do Komendy Legionów jako nadintendent, złośliwie nazywany „Wischka”.
Wiktor KrzysztofW.K.CyganWiktor KrzysztofW.K., Słownik biograficzny oficerów Legionów Polskich, Warszawa: Gryf, 1998, ISBN 83-85209-54-9, OCLC830286474. Brak numerów stron w książce
Tadeusz KasprzyckiKartki z dziennika oficera I Brygady Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, Warszawa 1934.
„Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne” nr 17 (luty 1998), Tarnobrzescy Kawalerowie Virtuti.
Cezary Leżeński / Lesław Kukawski: O kawalerii polskiej XX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1991, s. 26. ISBN 83-04-03364-X.
Eligiusz Tomkowiak: Kawalerowie Virtuti Militari 1792-1945. T. T. II (1914-1921) Cz. 2. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Inżynierskiej, 1993, s. 135–136. ISBN 83-900510-0-1.
Bogusław Polak (red.): Kawalerowie Virtuti Militari 1792 – 1945. T. 2/2. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Koszalinie, 1993. ISBN 83-900510-0-1.
.jpg)
.png){kind=small}
