|
Jan Łaski (prymas)
   Jan Łaski herbu Korab (ur. 1456 w Łasku, zm. 19 maja 1531 w Kaliszu) – arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski w latach 1510–1531, kanclerz wielki koronny od 1503, sekretarz królewski od 1501, kantor poznańskiej kapituły katedralnej w 1484 roku, kantor gnieźnieńskiej kapituły katedralnej w 1487 roku, kanonik gnieźnieńskiej kapituły katedralnej w 1491 roku, kanclerz gnieźnieńskiej kapituły katedralnej w 1493 roku, dziekan włocławskiej kapituły katedralnej, posiadał 2 kanonie w krakowskiej kapitule katedralnej, prepozyt płockiej kapituły katedralnej w latach 1507–1512[1], prepozyt poznańskiej kapituły katedralnej, prepozyt skalbmierskiej kapituły kolegiackiej, prepozyt łęczyckiej kapituły kolegiackiej w 1506 roku, prepozyt średzkiej kapituły kolegiackiej w 1509 roku[2], działacz ruchu egzekucyjnego i kodyfikator prawa zawartego w tzw. Statucie Łaskiego[3], komisarz królewski w Gdańsku w 1524 roku[4], posiadał przywilej kreacji notarialnej[5]. Syn Andrzeja i Barbary, przyrodni brat Jarosława[6]. Droga do arcybiskupstwaNie posiadał wyższego wykształcenia. Święcenia przyjął w 1471. Zgromadził wiele beneficjów kościelnych. W 1490 był już sekretarzem królewskim, brał udział w wielu misjach dyplomatycznych do Rzymu, Flandrii i Egiptu[7]. W 1501 zaskarbił sobie względy króla Aleksandra Jagiellończyka, który mianował go najwyższym sekretarzem królewskim. Był sygnatariuszem unii piotrkowsko-mielnickiej 1501 roku[8]. Na sejmie 1503 mianowany kanclerzem wielkim koronnym. Był autorem reformy sejmu walnego, której dał wyraz w redagowaniu konstytucji sejmu radomskiego 1505 nihil novi. Podpisał konstytucję Nihil novi na sejmie w Radomiu w 1505 roku[9]. Podpisał dyplom elekcji Zygmunta I Starego na króla Polski i wielkiego księcia litewskiego[10] na sejmie w Piotrkowie 8 grudnia 1506 roku[11]. W 1506 wydał tzw. Statut Łaskiego – pierwszą w historii kodyfikację prawa polskiego. W 1510 został arcybiskupem gnieźnieńskim, w związku z czym zrzekł się kanclerstwa, oddając pieczęć większą. Na Soborze LaterańskimW 1513 przyjechał do Rzymu na Sobór laterański V, gdzie przedstawił plan krucjaty europejskiej przeciwko Imperium Osmańskiemu i Wielkiemu Księstwu Moskiewskiemu. W 1515 uzyskał dla siebie i swoich następców na metropolii gnieźnieńskiej tytuł stałych legatów papieskich (legati nati). Ruch egzekucyjny i sprawy międzynarodoweW 1510 roku brał udział w rokowaniach w Kamieńcu Podolskim, zakończonych podpisaniem traktatu pokojowego z przedstawicielami hospodara mołdawskiego Bogdana III[12]. W 1521 stanął na czele ruchu szlachty, zmierzającego do egzekucji praw i przestrzegania incompatibilitas. W 1524 zawarł w imieniu Polski przymierze z Danią, Meklemburgią i książętami pomorskimi, zwrócone przeciw Brandenburgii i zakonowi krzyżackiemu. Był zwolennikiem bezpośredniej aneksji Prus zakonnych. Był sygnatariuszem aktu traktatu krakowskiego w 1525 roku[13]. 20 lutego 1530 w katedrze wawelskiej ukoronował vivente rege młodego Zygmunta II Augusta na króla Polski. Sprawy KościołaW swojej metropolii odbył dziesięć synodów prowincjonalnych w Piotrkowie i Łęczycy. W 1518 jeździł do Wilna dla starań o kanonizację królewicza Kazimierza. Uzyskał potwierdzenie swojego zwierzchnictwa nad diecezjami wrocławską (1521) i lubuską (1524). Twardo zwalczał luteranizm, zalecając stosowanie sankcji karnych, grożąc odstępcom klątwą i utratą dóbr, wprowadził cenzurę książek i przywrócił inkwizycję. Walczył też z prawosławiem, napisał traktat De Ruthenorum nationibus eorumque erroribus (O narodach Rusińskich tudzież ich błędach). MecenatNa swoim dworze zgromadził wielu uczonych i artystów, korespondował z Erazmem z Rotterdamu. Próbował zreformować szkolnictwo i Akademię Krakowską. W Rzymie miał własny dom, w którym mieszkało wielu wysyłanych przez niego za własne pieniądze polskich stypendystów. Był największym mecenasem sztuki pośród prymasów XVI w. Ufundował w katedrze gnieźnieńskiej 4 nagrobne płyty brązowe. Wzniósł w Gnieźnie rotundę z trzema absydami (gdzie planował zapewne swe miejsce pochówku), rozebraną w XVIII w. Wbrew powszechnym sądom nie miała ona wcale form renesansowych, lecz była wyrazem ciągle żywych tradycji sztuki późnogotyckiej (plan i charakter tej kaplicy należy wywodzić ze średniowiecznych centralnych kościołów kommemoratywno-sepulkralnych na planie krzyża). Oprócz tego prymas Łaski na południe od katedry w Gnieźnie rozpoczął w 1518 roku nad jeziorem Jelonek budowę czworobocznego zamku arcybiskupiego[14]. Dla zamku kamienieckiego na Podolu ufundował wieżę, nazywaną Łaską, a na skutek przekręcenia nazwy – lacką i polską. Zmarł 19 maja 1531 r. w Kaliszu. Jego ciało spoczywało w nieistniejącej już kaplicy św. Stanisława, która znajdowała się na Wzgórzu Lecha, pomiędzy katedrą gnieźnieńską a kościołem kolegiackim św. Jerzego[15]. UpamiętnienieNa terenie Łasku:
Rok 2006 został ustanowiony Rokiem Jana Łaskiego. Dzieła
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
 Kontrola autorytatywna (osoba): |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
