|
Jan Niecisław Baudouin de Courtenay
.jpg)  Jan Niecisław Ignacy Baudouin de Courtenay (ur. 13 marca 1845 w Radzyminie, zm. 3 listopada 1929 w Warszawie[1]) – polski językoznawca, uznawany za jednego z najwybitniejszych w historii dyscypliny. W latach 70. i 80. XIX wieku twórca szkoły kazańskiej w językoznawstwie. Wprowadził termin fonem w znaczeniu zbliżonym do współczesnego. Publicysta społeczny. Propagował także esperanto. ŻyciorysRodzina Baudouinów de Courtenay wywodziła się z francuskiej arystokracji – protoplastą rodu był Piotr, najmłodszy z synów króla Ludwika VI Grubego. Jeden z przodków Jana Baudouina de Courtenay przybył do Polski na przełomie XVII i XVIII wieku i został pułkownikiem gwardii cudzoziemskiej na dworze Augusta II Mocnego. Jan był najstarszym z dzieci radzymińskiego geometry Aleksandra Baudouina de Courtenay (ur. 1815) i Jadwigi z Dobrzyńskich (ur. 1815)[2]; jego bratem był astronom i urzędnik w Petersburgu Aleksander Baudouin de Courtenay, junior (1860–1926)[3]. Po ukończeniu gimnazjum realnego w Warszawie Baudouin de Courtenay studiował w latach 1862–1866 w warszawskiej Szkole Głównej, uzyskując stopień magistra nauk historyczno-filologicznych. W latach 1866–1868 jako stypendysta rosyjskiego ministerstwa oświaty pogłębiał studia za granicą w Pradze, Jenie i Berlinie. W 1870 w Lipsku obronił pracę O języku staropolskim sprzed wieku XIV i uzyskał doktorat z filologii[1]. Jan Baudouin de Courtenay był aktywnym współpracownikiem „Notatek filologicznych”, wydawanych w Woroneżu pod redakcją Aleksieja Chowanskiego. W tym periodyku w latach 1866–1885 opublikowano około dwudziestu jego artykułów. W rosyjskim Archiwum Państwowym literatury i sztuki zachowały się listy, które wymieniali ze sobą Baudouin de Courtenay i Aleksiej Chowanski. W 1875 został profesorem Uniwersytetu Kazańskiego, a między 1883 a 1893 Uniwersytetu Dorpackiego. W latach 1893–1900 był profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kontraktu nie przedłużono mu w wyniku nacisku władz austriackich i węgierskich, które uznały, że w swoich pracach propaguje panslawizm, stanowiący potencjalne zagrożenie dla monarchii cesarsko-królewskiej[4]. Był członkiem zawiązanego w 1916 w Petersburgu Koła Przyjaciół Niepodległości Polski[5]. Następnie do 1918 wykładał na Uniwersytecie Piotrogrodzkim. W 1915 trzy miesiące spędził w carskim więzieniu za opublikowanie broszury pt. Nacijonalnyj i tierritorialnyj priznak w awtonomii (Национальный и терpиториальный признак в автономии). W roku akademickim 1918/19 był profesorem językoznawstwa porównawczego i indoeuropejskiego na powstającym właśnie Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, wykładając m.in. sanskryt i Hymny Rygwedy. Od 1918 był profesorem językoznawstwa na Uniwersytecie Warszawskim. Był członkiem Akademii Umiejętności w Krakowie. PoglądyWedług Normana Daviesa Baudouin de Courtenay był jednym z najbardziej nietuzinkowych polskich myślicieli na przełomie XIX i XX wieku. Davies pisze: Był pacyfistą, zwolennikiem walki o ochronę środowiska, feministą, bojownikiem o postęp w dziedzinie edukacji i wolnomyślicielem, występował także przeciwko większości konwencji społecznych i umysłowych, jakie panowały w jego czasach[6]. Był ateistą[7][8]. Nie uważał się za członka Kościoła katolickiego przez większość życia, w 1927 złożył formalny wniosek o apostazję[9]. Baudouin de Courtenay opowiadał się za wprowadzeniem do wszystkich szkół żydowskich na terenie II Rzeczypospolitej nauki polskiego, a do wszystkich szkół polskich – nauki jidysz. W swoich publicznych wystąpieniach otwarcie krytykował antysemityzm i przejawy zorganizowanej ksenofobii, za co był wielokrotnie atakowany[10]. W wyborach prezydenckich w Polsce w 1922 jego kandydaturę zgłosiły mniejszości narodowe (bez jego wiedzy); w Zgromadzeniu Narodowym oddano na niego w I turze 103 głosy, w II 10, a w III 5. Osiągnięcia w językoznawstwieObszary badań Baudouina de Courteneya to gramatyka porównawcza języków słowiańskich, a również języków litewskiego, łaciny, greki, sanskrytu, historia języka polskiego, historia językoznawstwa czy sztuczne języki (esperanto)[11][12] Zajmował się też teorią języka. Podkreślał potrzebę badania nie tylko języka pisanego, ale też mówionego. Był twórcą i głównym przedstawicielem tzw. szkoły kazańskiej, uważanej za prekursora językoznawstwa strukturalnego. Z poglądów i prac tej szkoły czerpał inspirację Ferdinand de Saussure, a również praska szkoła strukturalna. To właśnie Baudouin de Courtenay i Mikołaj Kruszewski wprowadzili takie pojęcia jak system językowy, rozróżnienie między synchronicznym i diachronicznym wymiarem języka, rozumienie fonemu jako jednostki funkcjonalnej różnicującej znaczenia. W późniejszym okresie Baudouin de Courtenay odszedł od tej koncepcji, określając fonem jako psychologiczny ekwiwalent dźwięku. Rozwinął badania nad fonemem, identyfikując go jako składową jeszcze mniejszych elementów – sumę reprezentacji artykulacyjno-fizjologicznych (kinema) i odpowiednich dla nich reprezentacji akustycznych (akusma). Również i to było podejściem prekursorskim, wyprzedzającym rozwiniętą później teorię cech dystynktywnych Opracował pojęcie i rolę analogii językowej i rolę alternacji fonetycznych. Miał wpływ na rozwój dialektologii polskiej[11][13]. Był pierwszym polskim językoznawcą, który zainteresował się mową dziecka[14]. Swoje prace naukowe pisał po polsku, rosyjsku, czesku, słoweńsku, włosku, francusku i niemiecku. Wydał zbiór aforyzmów zatytułowany Myśli nieoportunistyczne. Pisał w nim: „Akcje z głupoty ludzkiej są najpewniejszemi. Przedsiębiorstwa i stowarzyszenia oparte na takich akcjach będą istnieć wiecznie”[12]. RodzinaBył dwukrotnie żonaty. Pierwszą jego żoną była luteranka Cezaria z Pryfków (1841–1878), która została pochowana na cmentarzu ewangelicko–augsburskim w Warszawie. Jan Baudouin de Courtenay zostawił jej nekrolog: „Anioł miłości, dobroci i przebaczenia, jedynie śmiercią swoją zasmuciła kochające ją serca.” Drugą żoną profesora była Romualda z Bagnickich (1857–1935) – historyczka i specjalistka od spraw polsko-rosyjskich. Z tego małżeństwa urodziło się pięcioro dzieci:
Zmarł 3 listopada 1929 w Warszawie. Pochowany został na cmentarzu ewangelicko-reformowanym przy ul. Żytniej na Woli w Warszawie (kwatera N-2-43)[15], co miało związek z ogłoszoną w 1927 apostazją[2]. Wybrane publikacje
dostępne w:
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Kontrola autorytatywna (osoba):
|
||||||||||||||||||||||
