|
Karol Pniak
Karol Pniak (ur. 26 stycznia 1910 w Jaworznie, zm. 17 października 1980 w Krakowie) – polski lotnik wojskowy, podpułkownik pilot Wojska Polskiego, major (Squadron Leader) Królewskich Sił Powietrznych, kawaler Orderu Virtuti Militari. Pierwszy polski pilot, który uzyskał tytuł asa myśliwskiego w czasie II wojny światowej. Życiorys Był trzecim synem Franciszka i Marii z d. Waluga (miał pięcioro rodzeństwa – siostry Apolonię i Stanisławę oraz braci Stanisława, Józefa i Bolesława)[1]. Po ukończeniu szkoły powszechnej w Jaworznie uczył się w Gimnazjum im. Stanisława Staszica w Chrzanowie. Z gimnazjum został relegowany 20 maja 1928 roku. Następnie zdecydował się wstąpić do Wojska Polskiego. Za zgodą rodziców zaciągnął się ochotniczo 23 października 1928 roku; otrzymał przydział do 2. pułku lotniczego[2]. Uczył się w Szkole Obsługi Samolotów (gdzie uzyskał stopień kaprala) a następnie od 5 maja 1930 roku w Szkole Podoficerów Lotnictwa w Bydgoszczy. Ukończył ją w październiku i został przydzielony do 22. eskadry liniowej[3]. W lipcu 1931 roku został skierowany na kurs pilotażu w Szkole Strzelania i Bombardowania w Grudziądzu. Po ukończeniu szkoleń latał w 122. eskadrze myśliwskiej[4]. W 1932 i 1933 roku zajął pierwsze miejsce w strzelaniu powietrznym w zawodach zorganizowanych w Grudziądzu[5]. W 1935 roku wszedł w skład zespołu myśliwskiego 2. pułku lotniczego, który zdobył I miejsce na mistrzostwach lotnictwa myśliwskiego w Grudziądzu[6]. Jako wyróżniający się pilot został wcielony do zespołu akrobacyjnego tzw. „Trójki Bajana”. W jej składzie wystąpił w Drugim Międzynarodowym Meetingu Lotniczym w Warszawie w 1933 roku[7]. W marcu 1936 roku otrzymał awans na plutonowego.  W 1937 roku rozpoczął naukę w Szkole Podchorążych dla Podoficerów w Bydgoszczy. Tam 13 czerwca 1938 zdał egzamin maturalny[8], a w sierpniu tego roku został awansowany na sierżanta[9]. Pod koniec 1938, po rozwiązaniu bydgoskiej szkoły, został przeniesiony do Szkoły Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie. Szkolenie ukończył 15 czerwca 1939 roku[10], a cztery dni później został skierowany na staż oficerski w 142. eskadrze myśliwskiej. Po wybuchu II wojny światowej walczył w składzie 142. eskadry[11]. Podczas kampanii wrześniowej 2 września zestrzelił Dorniera Do 17[12], dzień później, w zespole z Stanisławem Skalskim, Zygmuntem Kleinem i Pawłem Zenkerem, zestrzelił samolot rozpoznawczy Henschel Hs 126[13]. Kolejne indywidualne zwycięstwo nad Junkersem Ju 87 odniósł 4 września[13]. 9 września uszkodził swojego PZL P.11c podczas nocnego lądowania na lotnisku polowym w Ostrożcu[14]. Kampanię wrześniową zakończył z potwierdzonymi dwoma zestrzeleniami indywidualnymi[15]. W trakcie wojny obronnej wykonał 32 loty bojowe[16]. 13 września 1939 został mianowany podporucznikiem ze starszeństwem z dnia 1 sierpnia 1939 w korpusie oficerów lotnictwa[17] (XII promocja, 118. lokata)[10]. Po agresji ZSRR na Polskę 18 września ewakuował się przez Rumunię i Syrię do Francji, gdzie dotarł 29 października. W styczniu 1940 roku przypłynął do Wielkiej Brytanii, gdzie zgłosił się do służby w Polskich Siłach Powietrznych, otrzymał numer służbowy RAF 76707[18]. Początkowo trafił do bazy RAF w Eastchurch, następnie do polskiej bazy w Blackpool. 4 lipca został skierowany do 1 School of Army Cooperation w Old Sarum, następne został skierowany na przeszkolenie do 6 Operational Training Unit w Sutton Bridge[19]. 8 sierpnia 1940 roku otrzymał przydział do 32. dywizjonu RAF[20]. W czasie bitwy o Anglię powiększył liczbę zniszczonych maszyn wroga – 12 i 15 sierpnia po jednym Messerschmitcie Bf 109[21], 18 sierpnia kolejne dwa Bf 109. Dzięki tym zwycięstwom został pierwszym polskim pilotem, który zdobył tytuł asa myśliwskiego[22]. 24 sierpnia 1940 roku zgłosił prawdopodobne zestrzelenie Bf 109. Tego samego dnia, lecąc na samolocie Hawker Hurricane (nr V6572), został zestrzelony. Samolot rozbił się w Rhodes Minnis, niedaleko Lyminge, a pilot wyskoczył na spadochronie[23]. Został ranny i przebywał w szpitalu do 16 września 1940 roku. Powrócił do walk w ramach 257. dywizjonu RAF i 11 listopada 1940 roku zestrzelił 1 i ½ samolotu Fiat BR.20[24]. W czasie bitwy o Anglię wykonał 62 loty bojowe[25]. 23 listopada 1940 roku został przeniesiony do dywizjonu 306[26]. 1 lutego został odznaczony Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari numer 8995, 1 kwietnia nadano mu Krzyż Walecznych[21]. 23 lipca 1941 roku jego samolot został zestrzelony, a on ranny ratował się skokiem ze spadochronem[27]. Został skierowany na leczenie, z którego powrócił do jednostki w październiku[28]. Po odbyciu tury lotów bojowych został 18 listopada skierowany na odpoczynek; pełnił obowiązki instruktora w Air Fighting Development Unit w Duxford. W styczniu 1942 powrócił do latania bojowego w dywizjonie 306. Pełnił też funkcję kontrolera lotów w naziemnym stanowisku dowodzenia na lotnisku Northolt – w związku z ta pracą 31 maja odbył kurs kontrolerów w Stanmore. 1 czerwca został odznaczony brytyjskim Distinguished Flying Cross[29]. Po przerwie operacyjnej 1 grudnia 1942 roku został dowódcą eskadry w dywizjonie 306[30]. 13 lutego 1943 roku został zakwalifikowany do Polskiego Zespołu Myśliwskiego (Polish Fighting Team, zwanego również „Cyrkiem Skalskiego”)[31], gdzie walczył od 13 marca do 12 maja. 1 marca otrzymał awans na polski stopień kapitana, a w połowie marca na brytyjski stopień Flight Lieutenanta[32]. Po powrocie z Afryki 22 lipca 1943 roku został skierowany do 3. Polskiego Skrzydła Myśliwskiego w Perranporth, a następnie trafił na stanowisko instruktora w 58. Operational Training Unit w Grangemouth. 23 listopada powrócił na stanowisko kontrolera naziemnego w Northolt, od 12 marca 1944 służył jako szef wyszkolenia myśliwskiego w 61. Operational Training Unit w Rednal. 25 września został przydzielony do dowództwa 84 Group Support Unit. 6 listopada otrzymał przydział do dywizjonu 308[29]. 17 listopada 1944 roku objął dowództwo nad dywizjonem 308, którym dowodził do 30 czerwca 1945 roku[33]. 16 listopada 1945 roku został przeniesiony do dowództwa 1. Polskiego Skrzydła Myśliwskiego, wykonywał też loty jako pilot rozprowadzający. 16 sierpnia 1946 roku objął po raz kolejny dowództwo nad dywizjonem 308 i dowodził nim do jego rozwiązania 18 grudnia 1946[34][35]. W RAF nosił przydomek „Koniak” (ang. Cognac)[36]. Podczas służby w Polskich Siłach Powietrznych wykonał 212 lotów bojowych w czasie 281 godzin i 30 minut[37].  Udało mu się sprowadzić do Wielkiej Brytanii żonę, ale po kilku miesiącach zdecydował się na powrót do Polski[38]. W grudniu 1946 roku został zdemobilizowany i wrócił do kraju 24 lutego 1947 roku. Zamieszkał w rodzinnym Jaworznie. Znalazł zatrudnienie w Powszechnej Spółdzielni w Szczakowej, gdzie pracował przez 3,5 roku. Następnie zatrudnił się w Jaworznickim Przemysłowym Zjednoczeniu Budowlanym jako starszy mechanik. 26 września 1952 roku został usunięty z pracy[39]. Do 1956 roku był nękany przez komunistyczną bezpiekę. Otoczono go agenturą, która miała zbierać materiały obciążające i służące do oskarżenia o działalność dywersyjno-sabotażową, w związku z jego zażyłymi kontaktami z brytyjskim konsulem Georgiem Scottem. Za sprawą tzw. „wilczego biletu” nie mógł znaleźć stałej pracy. Utrzymywał rodzinę z dorywczych prac budowlanych. Nękany, napisał w październiku 1952 roku list do Bieruta, by zaprzestano uciążliwych wezwań, śledzenia oraz szykan przy próbach podjęcia jakiejkolwiek pracy – bez rezultatu[40]. Sprawę zakończono dopiero po przemianach październikowych 22 listopada 1956 roku z powodu „nie uzyskania żadnych poważniejszych materiałów, zaczepień, które by pozwalały na dalsze prowadzenie sprawy”[41]. W 1956 roku został zatrudniony w Krakowie w przedsiębiorstwie budowlanym, jednak w 1959 roku został skierowany na rentę z uwagi na przebytą gruźlicę[42]. Zmarł 17 października 1980 roku, pochowany został w grobie rodzinnym na cmentarzu parafialnym w Szczakowej[43]. Grób został poddany renowacji i wpisany do ewidencji grobów weteranów walk o wolność i niepodległość Polski prowadzonej przez IPN. 8 października 2024 roku nastąpiło jego odsłonięcie[44]. Pośmiertnie, decyzją Ministra Obrony Narodowej z dnia 20 października 2020 roku, został mianowany na stopień podpułkownika[45]. Życie prywatne W 1936 roku poślubił Helenę Paul. Jako podoficer nie dysponujący pensją zapewniającą godny byt rodzinie zrobił to w tajemnicy przed swoimi przełożonymi. Rodzina była dofinansowywana przez teścia Karola Pniaka[46]. Fakt zawarcia związku małżeńskiego Pniak ujawnił przed swoim dowództwem w dniu wybuchu II wojny światowej[47]. W 1950 roku urodził się z tego związku syn Karol[42]. Helena Pniak zmarła w 1964 roku[48]. Zestrzelenia Na liście „Bajana” sklasyfikowany na 26. pozycji, z 6 i ¾ zestrzeleniami pewnymi, 2 prawdopodobnymi oraz 2 i 5/6 uszkodzeniami[16][49].
Ordery i odznaczeniaZa swą służbę został odznaczony[52][53]:
UpamiętnienieW rodzinnym Jaworznie w 2020 roku jego imieniem nazwano rondo położone w Pieczyskach na skrzyżowaniu ulicy Płetwonurków z Jana III Sobieskiego[54]. W 2011 roku został upamiętniony w filmie pt. „Kosa, opowieść o pilocie Karolu Pniaku”[55], który jest dostępny na platformie VOD TVP. 11 września 2023 roku grób Karola Pniaka został upamiętniony tabliczką „Grób Weterana Walk o Wolność i Niepodległość Polski”[56]. Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
|
||||||||||||||||||||||||||||
.svg){kind=small}
