Zdjęcie z około 1982Tablica pamiątkowa przed muzeum poetki w PoznaniuWręczenie Kazimierze Iłłakowiczównie Państwowej Nagrody Literackiej za rok 1934 przez ministra wyznań religijnych i oświecenia publicznego Wacława Jędrzejewicza w styczniu 1935Grób Kazimiery Iłłakowiczówny na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, 27 lipca 2008
Była nieślubną córką Barbary Iłłakowiczówny i Klemensa Zana (syna Tomasza Zana „Promienistego”, bliskiego przyjaciela Adama Mickiewicza). Została wcześnie osierocona i wychowywała się u krewnych, przygarnęła ją Zofia Buyno z Plater-Zyberków, która stała się swego rodzaju przybraną matką poetki[3].
Naukę domową kontynuowała w ostatnich latach gimnazjum na pensji Cecylii Plater w Warszawie, a maturę uzyskała w gimnazjum petersburskim (1910)[4], na przełomie 1908 i 1909 studiowała w college’u dla cudzoziemek (Norham Hall) w Oksfordzie[5], a od 1910 do 1914 na Uniwersytecie Jagiellońskim (brała wówczas udział w strajku studenckim). W latach 1915–1917 służyła jako sanitariuszka w armii rosyjskiej przy polskim oddziale w 6 Oddziale Sanitarnym Wszechrosyjskiego Związku Ziemskiego. Została odznaczona Złotym i Srebrnym Medalem św. Jerzego Od 15 listopada 1918 pracowała w MSZ[6], w latach 1926–1935 była osobistym sekretarzem Józefa Piłsudskiego, a po jego śmierci znów w MSZ. Radczyni referatu politycznego w Gabinecie Ministra MSZ w 1938[7]. W latach 1936–1938 odbyła tournée po Europie z wykładem o marszałku Piłsudskim. W okresie międzywojennym jej utwory publikowała prasa literacka w tym między innymi wydawana w Poznaniu Tęcza. W 1939 ewakuowała się do Rumunii (m.in. w Klużu[8]), gdzie spędziła wojnę. W 1947 wróciła do Polski i zamieszkała w Poznaniu, w którym w 1983 zmarła[3].
Należała do najwybitniejszych postaci życia literackiego Warszawy w dwudziestoleciu międzywojennym. Wyrazista osobowość, żywa inteligencja, siła woli, elegancja, także pewna kapryśność i nieprzewidywalność w kontaktach z ludźmi czyniły z niej osobę fascynującą towarzysko, chociaż trudną[8]. We wczesnej młodości fascynował ją ruch feministyczny, żywy już w okresie modernizmu. Zawsze jednak, głęboko wierząca, czuła silną więź z duchowością chrześcijańską. Iłłakowiczówna miała rozległy krąg przyjaciół, wśród których byli Witkacy, Julian Tuwim (po jego śmierci poświęciła mu wzruszające wspomnienie Pozgonne Tuwimowi), Maria Dąbrowska (porównująca ją w swym Dzienniku do hiszpańskiej mistyczki św. Teresy z Ávili). Po wojnie, pozbawiona pracy etatowej (łudziła się, że w nowym systemie politycznym odzyska jednak posadę w MSZ), osiadła w Poznaniu, zajmując się przekładami literatury europejskiej (Goethe, Tołstoj) i nauczaniem języka angielskiego oraz śledząc bacznie życie polityczne (po wypadkach poznańskich w czerwcu 1956, kiedy w krwawych starciach ginęli demonstrujący robotnicy, napisała wierszRozstrzelano moje serce w Poznaniu). W ostatnich latach życia, po nieudanej operacji jaskry, była ociemniała. Żyła samotnie w bardzo skromnych warunkach, obserwowana przez służby. Jednym z jej lektorów – bo bardzo lubiła czytanie, była poznańska poetka Danuta Moroz-Namysłowska. Nigdy nie wyszła za mąż. Pochowana została na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 81-3-24)[9].
Jako poetka Iłłakowiczówna ujawnia oryginalną wyobraźnię magiczną, zmysł obserwacji, malarską i dynamiczną (niemal filmową) zdolność opisu, niezwykłe, prawie muzyczne, wyczucie rytmu tekstu, operuje też groteską, a czasem naiwną, dziecięcą tonacją wypowiedzi[8]. Jej fantazję ukształtowało dzieciństwo, spędzone w dzikim, fascynującym pejzażu północnej Litwy. Wpłynęła też na nią tradycja literacka: barok (np. Józef Baka) i romantyzm. Pośród poetów polskich XX wieku pokrewny jej wydaje się symbolista Bolesław Leśmian, jednak Iłłakowiczówna w swym wyrazistym obrazowaniu omija język symboli. Związana towarzysko z grupą „Skamander” zachowała odrębny i niepowtarzalny charakter swej poezji[8]. Odmiennie też niż inna poetka z kręgu „Skamandra”, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, rzadko ujawniała bezpośrednią, kobiecą emocjonalność. Uprawiała więc bardzo szczególną poezję metafizyczną. Stała się mistrzynią wiersza tonicznego (tonizm). Debiutowała w okresie Młodej Polski (tom Ikarowe loty, 1911), dojrzałość artystyczną osiągnęła w dwudziestoleciu międzywojennym, a ostatni autorski tom wierszy wydała już na starość (Szeptem, 1966).
Szeptem (1966) – ostatni autorski tom wierszy (potem ukazywały się wybory utworów)
Ta jedna nić. Wiersze religijne (1967)
Liście i posągi (1968)
Odejście w tło (1976)
Oprócz wierszy uprawiała prozę. Do powieści dla dzieci Bajeczna opowieść o królewiczu La-Fi-Czaniu, o żołnierzu Soju i o dziewczynce Kio (1918) okładkę zaprojektował Witkacy. Tom Ścieżka obok drogi (1939) to, osobiście ujęte, „gawędy” o marszałku Piłsudskim. Do jej twórczości należy też wizyjna proza poetycka Z rozbitego fotoplastikonu (1957) i proza wspomnieniowa Niewczesne wynurzenia (1958). W tomie wspomnień Trazymeński zając (1968) portretowała wybitne osobistości (jak Stefan Żeromski). Pisała też dramaty – Ziemia rozdarta (1961), Rzeczy sceniczne (1969), pełne nadrealnego humoru (jak Banialuka o chuliganie).
Była autorką wielu przekładów, tłumacząc z angielskiego, niemieckiego, rosyjskiego, rumuńskiego i węgierskiego. Przekład kongenialny to powieść Anna KareninaTołstoja. Tłumaczyła także amerykańską poetkę Emily Dickinson, dramat Don CarlosSchillera (1932).
Od 1983 w Poznaniu, autorom najlepszych debiutanckich tomików poetyckich, przyznawana jest Nagroda im. K. Iłłakowiczówny, a uroczyste wręczenie nagrody odbywa się zawsze w mieszkaniu na Gajowej.
W 1984 jej poznańskie mieszkanie przy ul. Gajowej 4 m. 8 zostało przekształcone w muzeum poświęcone poetce.
Tablica ku jej czci odsłonięta 8 kwietnia 1984 r. umieszczona została w krużganku kościoła Dominikanów w Poznaniu.
Ulice jej imienia znajdują się m.in. w Częstochowie, Katowicach, Koninie, Łodzi, Ostrowi Mazowieckiej, Ostrowie Wielkopolskim, Poznaniu, Szczecinie i we Wrocławiu.
8 marca 2024 jedna z sal w gmachu Ministerstwa Spraw Zagranicznych została nazwana jej imieniem[28].
Pieśni inspirowane jej poezją
Rymy dziecięce
Karol Szymanowski – Rymy dziecięce. Dwadzieścia piosenek dla dzieci na głos i fortepian op. 49 (1922–23), dedykowane (w roku 1925) „pamięci Alusi” (tragicznie zmarłej siostrzenicy, córki śpiewaczki Stanisławy Korwin-Szymanowskiej).
Witold Lutosławski – Pięć pieśni na głos i fortepian (1957), także w oprac. na głos z orkiestrą (1958)
↑Niektóre źródła podają także inne daty urodzin: 1888, 1890. Iłłakowiczówna posiadała jedynie metrykę chrztu z 1892 i to ona sama w zależności od potrzeb dodawała lub odejmowała sobie lat. Twierdziła również, że naprawdę ochrzczono ją w 1890. Według obowiązującego wtedy w Rosji kalendarza juliańskiego poetka, osobista sekretarka Józefa Piłsudskiego, na świat przyszła 19 sierpnia, ale na świadectwie ukończenia gimnazjum w Petersburgu widnieje data: 6 maja 1889.
↑Na nagrobku widnieje błędna informacja, jakoby zmarła w Warszawie.
↑ abMichał Laszczkowski: Kobiety niepodległej. Warszawa: Biuro Programu „Niepodległa”, 2021, s. 63. ISBN 978-83-956053-2-1. (pol.).
↑ abcdeZbigniew Chojnowski: Postacie kobiecości. O poezji Kazimiery Iłłakowiczówny. Warszawa-Kraków: Instytut Literatury, 2019, s. 17. ISBN 978-83-8090-607-5.
↑Jagoda Hernik Spalińska: Wileńskie Środy Literackie (1927-1939). Łódź: Wydawnictwo IBL, 1998, s. 115. ISBN 83-87456-18-7.
↑ abcdLiteratura polska w okresie międzywojennym. T. 2. Warszawa: Wydawnictwo Literackie, 1979, s. 63.
Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, T. 3, pod red. J. Czachowskiej, A. Szałagan. Warszawa: WSiP, 1994, s. 294–295. ISBN 83-02-05636-7.
Joanna Kuciel-Frydryszak, Iłła • Opowieść o Kazimierze Iłłakowiczównie, Wydawnictwo Marginesy, 2017, ISBN 978-83-65780-54-6.
.jpg)
