|
Kościół św. Ducha w Bydgoszczy (1529–1645)
Kościół św. Ducha – istniejący w latach 1529–1645 kościół szpitalny, który znajdował się w Bydgoszczy, na Przedmieściu Gdańskim, za Bramą Gdańską, przy ul. Gdańskiej. Jego mury wkomponowano w ukończony w 1645 roku kościół klarysek. HistoriaBudowa kościoła szpitalnego Św. Ducha jest związana z rozwojem sieci przytułków dla chorych i ubogich w Bydgoszczy w XVI wieku. Kościół św. Ducha był pierwszą kaplicą szpitalną powstałą na przedmieściu miasta Bydgoszczy. Powstał on w formie drewnianej[a] budowli na miejscu obecnego kościoła Klarysek, wraz z pierwszym szpitalem (przytułkiem) dla chorych, ubogich i starców. Dokument fundacyjny z 14 września 1448 roku przedstawia, że kaplicę uposażyli aktualnie urzędujący burmistrze, landwójt, rajcy i mieszczanie. Potwierdził go 26 grudnia 1448 i 8 stycznia 1449 Świętosław z Wrzącej – archidiakon, oficjał i wikariusz generalny biskupa włocławskiego Władysława z Oporowa. Potwierdzenie to miało charakter wieczysty, obejmując swoim zakresem także nadanie ogrodu, położonego za szpitalem, spichlerza, dwóch ogrodów, działki folwarcznej położonej przy drodze do Myślęcinka oraz 30 mórg łąk. Z powyższych dóbr były ustanowione czynsze roczne, a ubodzy sami uprawiali w nich ziemię i hodowali bydło[1]. Ogród uprawiany przez ubogich, później został przekształcony na ogród klasztorny klarysek, a w XIX wieku na park regencyjny. Obecnie to najstarszy bydgoski park im. Kazimierza Wielkiego. Prawo patronatu nad szpitalem należało do rady miejskiej. Obowiązek rezydowania w szpitalu i sprawowania opieki nad chorymi miał duchowny zwany prepozytem. Był on zobligowany do odprawienia czterech mszy tygodniowo, a msza niedzielna miała być odprawiana w kaplicy szpitalnej przed sumą, która była odprawiana w kościele parafialnym[1]. W 1495 roku Jan Bogurski z żoną Michną ofiarowali szpitalowi ogrody z trzema domami i czwartym w budowie. Prepozytem szpitala był wtedy Jan z Dźwierzchna – pomocnik kapelana kaplicy na zamku bydgoskim. Kolejne ofiary na rzecz szpitala przekazywali mieszczanie w 1502, 1503, 1515 i 1516 roku[1]. W „złotym” wieku XVI, kiedy mieszczanie Bydgoszczy znacznie się wzbogacili, dojrzewał projekt rozbudowy kościoła. W 1522 roku zdecydowano o budowie w jego miejscu świątyni murowanej. W latach 1560–1564 szczególnie częste są zapisy fundacyjne na budowę nowego kościoła. Rzeczywiste prace rozpoczęto jednak dopiero w 1582 roku[2]. W tym roku odbyła się wizytacja Bydgoszczy przez biskupa Hieronima Rozdrażewskiego, w której określono starą kaplicę św. Ducha, jako „zrujnowaną, stojącą między domami” oraz odnotowano rozpoczętą budowę kaplicy murowanej. Budową zajmował się mieszczanin Grzegorz Gracza[b]. Wystawił on dwie ściany[c], zapewnił środki na budowę zakrystii oraz wezwał innych obywateli do dokończenia budowy. Jego apel podjął Stanisław Diabelek, który wymurował pozostałe ściany i część szczytu zachodniego. Budowa murów świątyni trwała ostatecznie do ok. 1590 roku, a wnętrza wyposażono do 1602 roku. W 1593 roku przy kaplicy mieszkał proboszcz[d], a w 1596 roku zanotowano, że posiadała dach pokryty dachówką ceramiczną i była otoczona płotem. Stwierdzono, że szpital niegdyś tu istniejący, władze miejskie przeniosły wraz z uposażeniem do innej części miasta, zaś wszystkie dobra (domy, place, ogrody) zarówno szpitalne, jak i prepozyckie zajmują mieszczanie, płacąc z nich czynsz szpitalowi św. Stanisława. Gdy w 1615 roku do Bydgoszczy sprowadził się zakon Klarysek, zdecydowano o ulokowaniu sióstr w miejscu przytułku dla ubogich na Przedmieściu Gdańskim. Na miejscu istniejących zabudowań w latach 1615–1618 wybudowano klasztor (część południową), połączony z kościołem krużgankiem. W 1619 roku w obecności biskupa włocławskiego Pawła Wołuckiego rada miejska zrzekła się prawa patronatu do kaplicy św. Ducha, kościoła klasztornego oraz wszystkiego, co należy do klasztoru na rzecz biskupa[1]. Świątynia św. Ducha była odtąd kościołem zakonnym Klarysek. Przez lata świątynię rozbudowano dokonując jego adaptacji dla potrzeb sióstr. Podwyższono mury i zamknięto sklepieniem, oszkarpowano i nabudowano zakrystię, gdzie usytuowano chór. W latach 1630–1645 dokonano znacznej rozbudowy, dostawiając od zachodu szerszą nawę z wieżą i kaplicą. Oba człony skomunikowano przeprutym w dawnej zachodniej ścianie szczytowej łukiem tęczowym. Stara świątynia stanowiła teraz jedynie sklepione prezbiterium nowego gotycko-renesansowego kościoła klarysek, który został konsekrowany 17 września 1645 roku i nazwany imionami: św. Wojciecha, św. Klary i św. Barbary. ArchitekturaŚwiątynię wzniesiono jako skromną budowlę gotycką orientowaną, salową, z ozdobnym szczytem od zachodu, kwadratową zakrystią od północy oraz kryptą. Prawdopodobnie wnętrze przykrywał strop. Wejście znajdowało się od zachodu[3]. ReliktyMury kościoła przetrwały jako prezbiterium kościoła klarysek. NastępcaNa terenie Bydgoszczy wzniesiono w 1932 roku nowożytny kościół rektorski Ducha Świętego, oraz budowany od 1997 roku kościół parafialny Ducha Świętego. UwagiPrzypisy
Zobacz też
Bibliografia
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
