Kościół Mariacki w Elblągu

Dawny kościół Mariacki w Elblągu

nr rej. 186/N z dnia 27.12.1961[1]
dawniej kościół, obecnie galeria sztuki
widok ogólny
Państwo	Polska
Miejscowość	Elbląg
Wyznanie	ewangelickie
Kościół	ewangelicki/luterański
Parafia	Katedralna św. Mikołaja w Elblągu
Wezwanie	Najświętszej Maryi Panny
Historia Data rozpoczęcia budowy XIII wiek Data zakończenia budowy XVI wiek Data zamknięcia 1945 Aktualne przeznaczenie galeria sztuki Data zniszczenia 1945 Data odbudowy 1959 Poprzednie wyznanie luteranizm (do 1945)
Dane świątyni Styl gotyk Liczba naw 1
Położenie na mapie Elbląga Dawny kościół Mariacki w Elblągu
Położenie na mapie Polski Dawny kościół Mariacki w Elblągu
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Dawny kościół Mariacki w Elblągu
54°09′38″N 19°23′39″E/54,160556 19,394167
Multimedia w Wikimedia Commons

Kościół Mariacki w Elblągu – gotycka, zdesakralizowana świątynia protestancka w Elblągu.

Lokalizacja jest typowa dla klasztorów żebraczych, świątynia powstała na uboczu, przy murach miejskich. Założycielami byli dominikanie przybyli z Krakowa, którzy otrzymali w 1238 z rąk mistrza krajowego zakonu krzyżackiego Hermana Balka dokument fundacyjny. Budowę rozpoczęto ok. 1246 lub 1248 i z tamtego okresu pochodzi dawne klasztorne oratorium, które następnie stało się kościelnym prezbiterium^[2], zakrystia i dwa aneksy przylegające od strony zachodniej. Budowę klasztoru i kościoła przerwało powstanie pruskie w latach 1260-1274. Po jego stłumieniu oratorium przebudowano w stylu wczesnogotyckim^[2]. Po pożarze miasta około 1288 roku uszkodzony kościół odbudowano i rozbudowano o część nawową oraz podwyższono prezbiterium^[2]. W XIV wieku zbudowano drugą nawę od południa^[2]. W 1504 pożar zniszczył nawę główną i oba szczyty, ale udało się uratować prezbiterium. Kościół odbudowano dziesięć lat później, kiedy to powstały sieciowe sklepienia nawy głównej, przebudowano szczyty, obniżono dach prezbiterium i podwyższono nawę południową do wysokości nawy głównej^[2]. Do połowy XVI wieku kościół skupiał ludność polską, później utracił znaczenie w tym zakresie. Wiązało się to z opuszczeniem w 1542 świątyni przez ostatnich dominikanów i przekazaniu zabudowań radzie miejskiej, która oddała budynki ewangelikom. Podczas wojny szwedzkiej zniszczony i odbudowany. W 1817 roku zburzono część budynków klasztoru dominikanów, a w kościele dokonano ingerencji neogotyckich^[2]. W czasie II wojny światowej Niemcy wykorzystywali go jako schron, kościół i klasztor zostały zniszczone w 1945 roku, kościół odbudowano po 1959. Z inicjatywy Gerarda Kwiatkowskiego podczas obudowy obiektu przeznaczono go na cele kulturalne, w kwietniu 1961 urządzono w nim Galerię EL^[3].

Kościół powstał na planie nieregularnego prostokąta, posiadał dwie nawy, wydzielone prezbiterium, zakrystię i krużganek. Bryła nie posiada pionowych dominant, jedyną ozdobę stanowią trójkątne szczyty z pinaklami. Z trzech stron niskie przybudówki stanowiące pozostałość klasztornego wirydarza. Wnętrze częściowo zrekonstruowane, pozostawiono mury z ubytkami i epitafiami^[4]. Budynek i pozostałość dawnego klasztoru otacza zachowany fragmentarycznie mur, w którym znajdują się ostrołukowe nisze epitafijne^[5].