Komitet do Spraw Urbanistyki i Architektury

Komitet do Spraw Urbanistyki i Architektury – kolegialny centralny organ administracji państwowej przy Prezesie Rady Ministrów, formalnie powołany w 1951 r., faktycznie działający w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w latach 1953–1960. Komitet realizował głównie działania koncepcyjne w zakresie architektury, budownictwa oraz urbanistyki, ustalał kierunki rozwoju kraju w tych zakresach, tworzył wytyczne i normatywy, a także kreował kierunki badawcze^[1].

Podstawą prawną utworzenia Komitetu do Spraw Urbanistyki i Architektury była ustawa z 30 grudnia 1950 r. o organizacji władz i instytucji w dziedzinie budownictwa, która weszła w życie 1 stycznia 1951 r. Zgodnie z nowymi przepisami likwidacji uległo Ministerstwo Budownictwa oraz podlegający ministrowi Zakład Osiedli Robotniczych i Dyrekcje Osiedli Robotniczych. Ustawa przewidywała przekazanie pracowników zatrudnionych w dotychczasowym resorcie do służby w nowo utworzonych strukturach: Ministerstwie Budownictwa Miast i Osiedli oraz Ministerstwie Budownictwa Przemysłowego, a także w urzędzie obsługującym Komitet do Spraw Urbanistyki i Architektury^[2]. Szczegółowy zakres działania komitetu ustalono rozporządzeniem Rady Ministrów z 30 grudnia 1950 r.^[3].

Po opublikowaniu nowych regulacji prawnych w styczniu 1951 r. faktycznie zorganizowano jedynie Ministerstwo Budownictwa Miast i Osiedli oraz Ministerstwo Budownictwa Przemysłowego. W ramach pierwszego z tych resortów funkcjonował wówczas Departament Urbanistyki z dyrektorem Marianem Benko na czele^[4], ponadto Minister Budownictwa Miast i Osiedli sprawował zwierzchni nadzór nad Instytutem Urbanistyki i Architektury do czasu przekazania tej właściwości komitetowi z chwilą jego utworzenia^[5][6]. Komitet do Spraw Urbanistyki i Architektury pozostawał w fazie organizacji przez ponad dwa lata. Swoją działalność rozpoczął dopiero w kwietniu 1953 r., gdy w jego skład powołany został prezes Zygmunt Skibniewski oraz członkowie: Leszek Dąbrowski, Wacław Ostrowski, Tadeusz Ptaszycki, Józef Sigalin, Eugeniusz Wierzbicki i Jan Zachwatowicz^[7].

Jeszcze przed zorganizowaniem Komitetu do Spraw Urbanistyki i Architektury ukazała się ustawa z 10 lipca 1952 r. o zmianie w organizacji władz i instytucji w dziedzinie budownictwa. Na mocy jej przepisów w kompetencjach nowego organu miały się znaleźć kolejne zagadnienia należące dotychczas do uprawnień Ministra Budownictwa Miast i Osiedli^[8]. Szczegółowy zakres działania komitetu został określony ponownie rozporządzeniem Rady Ministrów z 10 lipca 1952 r., po uzupełnieniach dokonanych rozporządzeniem Rady Ministrów z 10 kwietnia 1954 r. obejmował on następujące sprawy^[9][10]:

• naczelny nadzór i koordynowanie wszelkiej działalności w sprawach urbanistyki i architektury,
• inicjowanie opracowań i zatwierdzanie w porozumieniu z właściwymi władzami normatywów projektowania urbanistycznego,
• opracowywanie rocznych i wieloletnich planów prac urbanistycznych,
• inicjowanie i zatwierdzanie w porozumieniu z właściwymi władzami standardów i normatywów projektowania architektonicznego oraz projektów typowych,
• zatwierdzanie architektonicznych projektów szkicowych, założeń programowych i projektów urbanistycznych oraz opiniowanie takich założeń i projektów przedkładanych Prezydium Rządu,
• nadzór urbanistyczno-architektoniczny nad planową zabudową miast, osiedli i ośrodków przemysłowych,
• nadzór nad podległymi instytucjami,
• współpraca z Polską Akademią Nauk i jej organami w sprawach planowania, organizowania i koordynowania badań naukowych w zakresie urbanistyki i architektury,
• popieranie działalności i nadzoru nad społeczno-fachowymi organizacjami działającymi w zakresie urbanistyki i architektury,
• zatwierdzanie architektonicznych projektów podstawowych (technicznych),
• nadzór inspekcyjno-budowlany nad realizacją nowego budownictwa mieszkaniowego i ogólnego.

Po kilku latach szczegółowy zakres działania Komitetu do Spraw Urbanistyki i Architektury zdefiniowano na nowo rozporządzeniem Rady Ministrów z 5 stycznia 1957 r.^[11], uzupełnionym później rozporządzeniem Rady Ministrów z 20 września 1957 r.^[12].

Zgodnie z tymczasowym statutem nadanym uchwałą Rady Ministrów z 10 lipca 1952 r. na czele komitetu stał prezes kierujący jego pracą i reprezentujący go na zewnątrz, w skład komitetu wchodzili również wiceprezesi oraz członkowie w liczbie nie większej niż sześciu. Struktura organizacyjna urzędu Komitetu do Spraw Urbanistyki i Architektury przedstawiała się następująco^[13]:

Komórki organizacyjne urzędu komitetu:

• Sekretariat Generalny
• Departament Architektury
• Departament Urbanistyki
• Samodzielny Wydział Budżetowo-Gospodarczy
• Samodzielny Wydział Kadr
• Samodzielny Wydział Organizacyjny

Jednostka organizacyjna podległa komitetowi:

• Instytut Urbanistyki i Architektury

Organ opiniodawczy przy prezesie komitetu:

• Rada Urbanistyki i Architektury

Komitet do Spraw Urbanistyki i Architektury prowadził działalność w dotychczasowej formie do 22 czerwca 1960 r. Tego dnia weszła w życie ustawa z 14 czerwca 1960 r., na mocy której dokonano przekształcenia instytucji w Komitet Budownictwa, Urbanistyki i Architektury. Zmiany organizacyjne związane były z przejęciem części kompetencji Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych, a także z podniesieniem nowego komitetu do rangi naczelnego organu administracji państwowej^[14].

Prezes Komitetu do Spraw Urbanistyki i Architektury^[15]:

• Zygmunt Skibniewski (9 kwietnia 1953 r. – 24 czerwca 1960 r.)

Wiceprezesi Komitetu do Spraw Urbanistyki i Architektury^[15]:

• Stanisław Albrecht (17 listopada 1956 r. – 30 czerwca 1960 r.)
• Marian Benko (28 lutego 1957 r. – 30 czerwca 1960 r.)