6 stycznia 1929 – w obliczu wywołanego zabójstwem kryzysu politycznego król Aleksander I Karadziordziewić rozwiązuje skupsztinę i wszystkie partie polityczne, zawiesza konstytucję z 1921 i obejmuje rządy osobiste; początek dyktatury
3 października 1929 – dekret królewski w dążeniu do konsolidacji państwa zmienił jego nazwę na „Królestwo Jugosławii” i wprowadził nowy podział administracyjny na banowiny, znosząc historyczne granice krajów, z których powstało Królestwo SHS
1930-1932 – kryzys gospodarczy i ostra recesja w Jugosławii
od 1930 – nasilenie działalności separatystów chorwackich z ruchu ustaszów i macedońskich z WMRO, korzystających ze wsparcia Włoch i Bułgarii
3 września 1931 – król Aleksander I nadaje Jugosławii nową konstytucję, wzmacniającą władzę monarchy, ograniczającą prawa i wolności obywatelskie oraz demokrację
listopad-grudzień 1932 – fala żądań chorwackiej, słoweńskiej, muzułmańskiej, czarnogórskiej i wojwodińskiej opozycji antyserbskiej dotyczących federalizacji państwa i poszanowania praw narodowych, zakończona represjami w postaci uwięzienia lub izolacji przywódców
25 lipca 1935 – szukając poparcia społecznego wśród katolików rząd Jugosławii podpisuje konkordat ze Stolicą Apostolską, jednak wskutek masowego ostrego sprzeciwu ludności i duchowieństwa prawosławnego konkordat nie zostaje ratyfikowany; wydarzenie pogłębia wrogość serbsko-chorwacką
od 1937 – zmiana kursu polityki zagranicznej Jugosławii z profrancuskiego na prowłoski i proniemiecki, narastanie tendencji separatystycznych w Chorwacji, od 1939 pierwsze naciski polityczne Niemiec i Włoch
5 maja 1935 i 11 grudnia 1938 – wybory parlamentarne, w których opozycja, przede wszystkim chorwacka, mimo brutalnych nacisków ze strony rządu, zdobywa 38% i 45% głosów; mimo tego większość mandatów otrzymuje stronnictwo rządowe, ponieważ konstytucja z 1931 zapewnia 3/5 mandatów partii osiągającej największe poparcie
1939–1941 – coraz bardziej niekorzystna sytuacja międzynarodowa Jugosławii; nasilające się naciski niemieckie w sprawach politycznych i gospodarczych
początek 1939 – regent książę Paweł poszukując możliwości wzmocnienia państwa zmienia kurs wobec nieserbskich narodów Jugosławii i zleca nowemu premierowi Dragišy Cvetkoviciowi osiągnięcie porozumienia z opozycją kosztem częściowej rezygnacji z dominacji serbskiej
kwiecień-sierpień 1939 – premier Cvetković i przywódca chorwackiej opozycji Vladko Maček prowadzą rozmowy na temat zmiany ustroju wewnętrznego Jugosławii poprzez dopuszczenie narodowości nieserbskich do władzy i częściowej federalizacji państwa
26 sierpnia 1939 – regent zatwierdza porozumienie Cvetković-Maček i w jego wykonaniu powołuje rząd z udziałem Chorwatów oraz ustanawia autonomiczną Banowinę Chorwacji o szerokim zakresie samorządu
5 września 1939 – Jugosławia ogłasza neutralność w wojnie Niemiec z Polską, Francją i Wielką Brytanią; w 1940 władze Jugosławii tolerują tranzyt Polaków z Węgier i Rumunii do armii polskiej we Francji
luty 1941 – Niemcy żądają przystąpienia Jugosławii do Paktu Trzech; 4 marca regent odmawia
25 marca 1941 – w obliczu ponowionych żądań niemieckich Jugosławia przystępuje do Paktu Trzech; masowe protesty w Serbii, częściowo inspirowane przez komunistów
26–27 marca 1941 – wojskowy zamach stanu proalianckich oficerów pod wodzą gen. Dušana Simovicia; król Piotr II przejmuje władzę i dymisjonuje regentów; nowy rząd szuka oparcia przeciw Niemcom w ZSRR i Wielkiej Brytanii
3 kwietnia 1941 – rząd zarządza tajną (imienną) mobilizację, która trwa jeszcze, gdy Jugosławia zostaje zaatakowana trzy dni później
II wojna światowa
6 kwietnia 1941 – wojska III Rzeszywkraczają do Jugosławii z obszarów Bułgarii, Rumunii i dawnej Austrii; wojska włoskie wkraczają do Słowenii z Istrii i Friulu
10 kwietnia 1941 – po masowej dezercji żołnierzy chorwackich z armii jugosłowiańskiej Chorwacja ogłasza niepodległość
11 kwietnia 1941 – Włosi, a następnie Niemcy zajmują Lublanę; dotychczasowy ban Słowenii Marko Natlačen podejmuje próbę powołania państwa słoweńskiego pod protektoratem włoskim; próba kończy się niepowodzeniem ze względu na wcześniej uzgodniony podział Słowenii między Niemcy i Włochy
11 kwietnia 1941 – do Jugosławii wkraczają wojska węgierskie
15 kwietnia 1941 – król Piotr II z dworem i rządem uciekają przez Grecję do Palestyny
17 kwietnia 1941 – w Zemunie armia jugosłowiańska kapituluje przed Niemcami
18 kwietnia 1941 – ostatnie oddziały jugosłowiańskie składają broń
19 kwietnia 1941 – armia bułgarska wkracza do Jugosławii
1941 – państwo jugosłowiańskie przestaje istnieć. Następuje rozbiór Jugosławii:
Słowenia zostaje podzielona między Niemcy, Włochy i Węgry, a jej poszczególne części zostają anektowane
w Chorwacji oraz Bośni i Hercegowinie powstaje pseudoniezależne, ściśle uzależnione od Niemiec i Włoch Niepodległe Państwo Chorwackie, podzielone na niemiecką i włoską strefę wpływów
wyspy Kvarneru i Dalmacji oraz środkowa Dalmacja od Splitu po Zadar zostają przyłączone do Włoch jako gubernia Dalmacji
Serbia pozostaje pod wojskową okupacją Niemiec, zarząd cywilny sprawuje marionetkowy rządMilana Nedicia, przy czym jugosłowiańska część Banatu pozostaje pod wyłącznym zarządem Niemiec
większość dzisiejszej Macedonii okupuje Bułgaria, która 14 maja 1941 ogłasza jej aneksję
większość Kosowa i Metochii, zachodni pas Macedonii i skrawki Czarnogóry zostają przyłączone do włoskiego Królestwa Albanii
1941–1945 – na terenach Jugosławii, przede wszystkim w górach Bośni i Hercegowiny oraz Czarnogóry, zaczyna się na wielką skalę wojna partyzancka. Partyzanci dzielą się na dwie formacje: serbskich czetników pod dowództwem Dragoljuba Mihailovicia, uważających się za wojsko królewskie, oraz komunistycznych partyzantów Josipa Broza Tity. Partyzanci królewscy i komunistyczni zajadle się zwalczają, a z obiema formacjami walczą chorwaccy ustasze i serbscy domobrani. W ten sposób wojna partyzancka staje się wkrótce wojną domową. Po uzgodnieniu podziału Europy na części sowiecką i zachodnią od 1943 alianci zaprzestają pomocy dla wojsk królewskich i zaczynają wspierać wyłącznie partyzantkę komunistyczną, która pod koniec wojny staje się jedyną realną siłą militarną i polityczną w Jugosławii
1943 – po kapitulacji Włoch Niemcy obejmują ich miejsce na terenach okupowanych i anektowanych; Chorwacja anektuje tereny Dalmacji zajmowane wcześniej przez Włochy
kwiecień-maj 1945 – w końcowym okresie II wojny światowej partyzantka komunistyczna, wykorzystując obecność wojsk sowieckich i poparcie Stalina, obejmuje faktyczną władzę w Jugosławii. Nacjonaliści chorwaccy i zwolennicy króla zostają wypędzeni lub sami uciekają wraz z wycofującymi się wojskami niemieckimi
15 maja 1945 – kapitulują ostatnie oddziały niemieckie w Jugosławii
29 listopada 1945 – Konstytuanta znosi monarchię i ogłasza Jugosławię socjalistycznąrepublikąfederacyjną (SFRJ). Stan ten potwierdza republikańska konstytucja z 31 stycznia 1946
Podział administracyjny
Do czasu powstania autonomicznej banowiny Chorwacji w 1939 Królestwo SHS (później Jugosławii) było państwem unitarnym. W latach 1918–1922 obowiązywał podział administracyjny odziedziczony po państwach, których terytoria weszły w skład Królestwa. Jednostek administracyjnych II. stopnia było wówczas 61.
Obwody 1923-1929
Po wydaniu tzw. konstytucji widowdańskiej dekretem z 26 czerwca 1922 król ustanowił nowy podział administracyjny, niezależny od poprzedniego, ale zachowujący historyczne granice poszczególnych krajów (Serbii, Czarnogóry, Bośni z Hercegowiną, Chorwacji i ziem słoweńskich). W latach 1923–1929 Królestwo dzieliło się na 33 obwody (област – oblast), przeważnie o nazwach utworzonych od siedzib władz:
Dotychczasowy podział administracyjny został diametralnie zmieniony dekretem z 3 października 1929. Jako jednostki podziału administracyjnego wyższego stopnia ustanowiono banowiny (бановина – banovina), jako jednostki stopnia podstawowego – dystrykty (chorw. kotar, serb. срез – srez). Odrębną jednostkę stanowił stołeczny Belgrad z okolicą. Granice banowin zostały ustalone w taki sposób, by zatrzeć granice sprzed I wojny światowej oraz granice etniczne. W latach 1929–1939 banowin było 9:
Granice banowin zostały nieznacznie zmienione mocą kolejnej konstytucji z 3 września 1931 roku.
Dekretem z 26 sierpnia 1939 roku powyższy podział administracyjny Królestwa Jugosławii został zmieniony wskutek utworzenia autonomicznej banowiny Chorwacji. W jej skład weszły banowiny Sawy i nadmorska oraz pojedyncze dystrykty banowin Dunaju, Driny, Vrbasu i Zety. Banowina Chorwacji liczyła 65.456 km² powierzchni i 4 024 601 mieszkańców.
Irena Stawowy-KawkaHistoria Macedonii, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław – Warszawa – Kraków 2000, 83-04-04549-4
BarbaraB.JelavichBarbaraB., Historia Bałkanów. Wiek XX, MarekM.Chojnacki, JustynJ.Hunia (tłum.), Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2005, ISBN 83-233-2043-8, OCLC830759054. Brak numerów stron w książce
-sr.svg)
.svg)
