|
Kult płodnościKult płodności – jedna z form kultu religijnego cechująca się oddawaniem czci różnym przejawom i źródłom płodności, jak np. urodzaj, deszcz, Słońce, Księżyc, wody, roślinność, gleba, kobieta itp. Jest on jednym z najbardziej rozpowszechnionych i najstarszych kultów religijnych na świecie. SystematykaKlasyfikacja kultów płodności – ze względu na złożoność zjawiska – nie jest prosta. Ogólnie rzecz biorąc, możemy je dzielić według:
Rodowód Jak dowodzą wykopaliska archeologiczne, kult płodności występował lub mógł mieć swe początki w okresie górnego lub końcowego paleolitu. Znalezione na stanowiskach archeologicznych Willendorf, Dolní Věstonice, Kostionki, Buriet figurki tzw. Wenus oraz liczne ryty naskalne – np. Wenus z Laussel – świadczą o rozpowszechnieniu tego kultu na dużym obszarze[1]. Także niektóre freski na ścianach jaskiń sugerują występowanie kultu zwierzęcej płodności związane zapewne z magią łowiecką. W okresie mezolitu i neolitu wraz z pojawieniem się uprawy roślin i hodowlą zwierząt na pierwszy plan wysunęły się kulty agrarne. Odkryte na ścianach świątyni w Çatalhöyük z ok. 7000 lat. p.n.e. freski oraz przedstawienia tutejszej bogini w trzech postaciach świadczą o istnieniu zorganizowanego już kultu. Na ślady kultu płodności natrafiono także w Hacilar i w Tell Halaf. Znalezione w tych miejscach figurki kobiece mogą świadczyć o kulcie Wielkiej Bogini Matki[2]. Kobiece posążki odkryto także w Beludżystanie i w zachodnich Indiach na stanowisku tzw. kultury Kulli. Kult płodności istniał także zapewne w prearyjskich kulturach Mohendżo Daro i Harrappy[3]. Obok kultu Wielkiej Bogini rozwijał się także na neolitycznym Bliskim Wschodzie kult boga-byka lub boga-barana. Jednym z takich kultów był kult Apisa w starożytnym Egipcie, istniejący już zapewne w okresie predynastycznym. U neolitycznych ludów pasterskich na pierwszy plan wysunęły się kulty płodności zwierzęcej. CharakterystykaHierogamiaHierogamia, czyli boskie małżeństwo, jest jednym z najbardziej charakterystycznych kultów płodności. Odzwierciedla ona pierwotną parę boską, tzw. Wielkich Rodzicieli Wielkiej Matki i Wielkiego Ojca, źródło i krzewicieli wszelkich form życia. Uosabiają oni w wielu związek typu:
Rytualnym odzwierciedleniem mitycznego aktu boskiego małżeństwa jest ceremonia małżeństwa i jego konsumpcja, a w sensie zbiorowym rytualna orgia[4]. Jak podaje Frazer rytuał świętych zaślubin odbywał się na wyspie Letar na początku pory deszczowej[5]. Wegetacja i zmartwychwstanie bóstwa Tajemnica cyklu wegetacji oraz związane z nim obumieranie i odradzanie się roślin stała się źródłem dla powstania koncepcji odradzających się bóstw (czasami wskrzeszanych w mitach) takich jak:
Należą one zdaniem Eliadego do najważniejszych motywów scenariuszy mitycznych i rytualnych. W starożytnym Egipcie obchodzono w czasie maksimum wylewu Nilu – który był uważany za wcielenie Ozyrysa – święto Chojak. Święto to wiązało się oprócz kultu Ozyrysa także z rozpoczęciem prac rolniczych[6]. Sumerowie a później Akadyjczycy na początku wiosny, tj. w miesiącu Nisan urządzali obrzędy związane z cyklami pór roku i odnową roślinności. W świątyni Astarte w Byblos co roku opłakiwano, jak pisze Frazer, śmierć Adonisa. Kulty te na Bliskim Wschodzie stały się w czasach hellenistycznych i rzymskich źródłem misteriów antycznych. Księżyc i płodnośćKsiężyc od zarania dziejów wiązany był z płodnością. Można tu powiedzieć za Eliadem, że ponad 15 tysięcy lat przed odkryciem rolnictwa został zastosowany do celów praktycznych cykl księżycowy[7]. W wielu religiach świata bóstwa lunarne, jak np. Alahtin u Indian Czumaszów z Kalifornii, Anignat u alaskańskich Eskimosów, indyjska Anumati, egipski Chonsu, Chia u Czibczów, Ixmucane u majańskich Indian Kicze, Njingon u Fangów, sumeryjski Nanna były zarazem bóstwami łączonymi z płodnością (także płodnością kobiet). Na związek księżyca z płodnością świadczyć może choćby święto nowiu obchodzone przez kobiety u Pigmejów ku czci bogini księżyca Pe, nazywanej „matką płodności”[8], czy wierzenia Papuasów, że księżyc wywołuje menstruację u kobiet[9]. Matka zbożaZ kultem płodności wiąże się także wierzenie o ukrytej sile tkwiącej w płodach rolnych, a zwłaszcza w zbożu. Ta „ukryta siła” często bywa uosabiana jako tzw. „matka zboża” lub „duch zboża”. Kult ten jest znany u wielu ludów świata. Birmańscy Karenowie wierzą, że na polach ryżowych mieszka tzw. Kelah „duch ryżu” i jeżeli ryż zaczyna wysychać, to oznacza, że duch je opuścił. W celu ponownego jego sprowadzenia odmawiają specjalną modlitwę. W Malezji odprawia się obrzędy związane z tzw. „duszą ryżu-dziecka” i „matki ryżu-dziecka”. Podobne wierzenia są także znane w folklorze europejskim. W Szkocji jak podaje Frazer ostatnią garść zboża nazywa się „staruchą”. a ostatni snop u Słowian „Matką Zboża”[10]. FallizmJednymi z ciekawszych form tego kultu są tzw. kulty falliczne, związane z kultem penisa jako źródła płodności. W kulturach wysoko rozwiniętych kult ten miał charakter wiejski i ludowy (grecki Priap, japoński Dōsojin). Kulty te znane są między innymi w Afryce – Kem, Ibudu; w Ameryce Środkowej – Baklum Chaam u Majów, Icelaca w Hondurasie; w Ameryce Południowej – Pamuri Mahse u Desanów; drawidyjski Gansam. Zobacz teżPrzypisy
Bibliografia
|
