Uczestniczący w powstaniu warszawskim lekarze, sanitariusze i sanitariuszki, którzy po upadku powstania musieli opuścić Warszawę, wnieśli istotny wkład w tworzenie placówek i systemów ochrony zdrowia na terenach nazywanych polskim „Dzikim Zachodem”[2].
15 października 1939 roku rząd pruski (Preußisches Staatsministerium) podjął uchwałę o utworzeniu Großstadt Stettin (miasto i sąsiednie gminy). Po rozszerzeniu granic miasta w roku 1942 liczba ludności wynosiła 396 tys. W 1944 roku spadła do 373 tys. wskutek wysłania matek z dziećmi na obszary mniej narażone na bombardowania.
Sprawę przynależności miasta do Polski rozstrzygnięto w wyniku konferencji poczdamskiej (granica była korygowana)[a].
Po delimitacji nastąpił szybki wzrost liczby polskiej ludności Szczecina. Do miasta przyjeżdżali przesiedleńcy z byłych Kresów Wschodnich, jeńcy uwolnieni z niemieckich obozów, osoby wywożone na roboty przymusowe, Polacy uczestniczący w walkach na różnych frontach wojny (zob. PSZ, 2 Korpus Polski), przyjezdni z innych stron Polski. Już w sierpniu 1945 zameldowanych było ponad 17 tys. Polaków, a w grudniu – ponad 26 tysięcy. W roku 1946 liczba ta wzrosła do niemal 109 tysięcy[7]. Brakowało opieki medycznej.
Dla wielu uczestniczących w powstaniu lekarzy i pielęgniarek, którym wojna odebrała możliwość powrotu do przedwojennych miejsc zamieszkania, nauki lub pracy zawodowej (np. warszawiacy, wykładowcy Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie lub absolwenci tego Uniwersytetu), tworzenie placówek służby zdrowia w zrujnowanym powojennym Szczecinie i miejscowościach województwa stało się kolejnym wielkim wyzwaniem. Ważnym etapem wspólnej pracy było utworzenie w 1948 roku Pomorskiej Akademii Medycznej z Samodzielnymi Publicznymi Szpitalami Klinicznymi PSK 1[8][9] i PSK 2[10].
PSK1 zorganizowano w dużym nowoczesnym budynku poniemieckim, którego pośpieszna budowa została zakończona w 1938 roku (działalność medyczną rozpoczęto w kwietniu 1939). Szpital uniknął zniszczeń wojennych. W kwietniu 1945 roku został ewakuowany z chorymi, personelem i wyposażeniem przez Greifswald na zachód[11]. Sowieckie władze Szczecina zorganizowały w pustym budynku obóz dla jeńców niemieckich, a następnie stacjonowała w nim jednostka Wojska Polskiego. Równocześnie analizowano możliwości lokalizacji dużego szpitala dla coraz liczniejszej polskiej ludności miasta. Od czerwca 1946 roku budynkami przy ul. Unii Lubelskiej zarządzał Polski Czerwony Krzyż[11] (pełnomocnikiem PCK na Szczecin była od roku 1945 dr Halina Chmielewska – lekarka powstańczejStarówki[12][13][b]).
W 1948 roku utworzono w Szczecinie Akademię Lekarską, w której skład weszły w roku 1949 dotychczasowe szpitalne oddziały jako kliniki i zakłady kierowane przez specjalistów, którzy dotarli do Szczecina różnymi wojennymi drogami[c].
W historii Kliniki Pediatrii zapisane są m.in. nazwiska[11][14]: Artur Chwalibogowski[d], Julia Starkiewiczowa, Jerzy Gelber[e], Maria Prochorow, Janina Jantzen-Remigolska; od roku 1953 w klinice pracowała jako asystentka Amelia Korycka[f]).
b – Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 2 przy ul. Powstańców Wielkopolskich
Wśród medyków zaangażowanych w budowę systemu ochrony zdrowia w Szczecinie i województwie szczecińskim (później województwo zachodniopomorskie) znajdowali się byli uczestnicy powstania warszawskiego znani obecnie głównie jako osoby zasłużone dla swoich specjalności lekarskich i swoich placówek medycznych, np.:
W wielu przypadkach naświetlenie powojennych losów lekarzy-powstańców jest trudniejsze, niekiedy jedynym źródłem informacji są wyrywkowe dane, gromadzone w Muzeum Powstania Warszawskiego. Starają się zmienić tę sytuację członkowie Koła Historycznego działającego w Okręgowej Izbie Lekarskiej w Szczecinie[j].
Upamiętnienie medyków powstania warszawskiego przez Okręgową Izbę Lekarską w Szczecinie
Komisja Historyczna i biuletyn Vox Medici
O upamiętnienie postaci powstańców warszawskich, organizujących system ochrony zdrowia w powojennym Szczecinie i województwie zachodniopomorskim wytrwale zabiega Komisja Historyczna Okręgowej Izby Lekarskiej (OIL)[27][j].
Efektem tej pracy są m.in. publikacje wspomnień o osobach zasłużonych dla miasta i województwa, ukazujące się w miesięczniku OIL Vox Medici[28][29], m.in. w cyklu „Lekarze naszego regionu uczestniczący w Powstaniu Warszawskim 1944“ (jest planowana kontynuacja tego cyklu[3][4].
Przykłady artykułów opublikowanych w Vox Medici
2008
Mieczysław Chruściel[30], Halina Pilawska, „Pionierka” z cyklu „portret malowany pędzlem i słowem”[31] oraz:
– Jubileusz 90. rocznicy urodzin Pani Profesor Haliny Pilawskiej (2014)[32],
Mieczysław Chruściel, Nauczyciel z Ogończykiem w herbie, Portret malowany pędzlem i słowem[34] (osobiste wspomnienie dra Mieczysława Żółtowskiego i jego mistrzów – „generałów” Kliniki Położnictwa i Ginekologii PAM: profesora Tadeusza Zwolińskiego[17] (autora jedynego wówczas podręcznika położnictwa)[k], doc. Mikołaja Prochorowa, Zbigniewa Pilawskiego[35]
2020
Maciej Mrożewski, Zbigniew Dworak „Dr Maks” 1917– 1963 – jego życie, bohaterstwo w czasie okupacji i trudne lata powojenne[36]
2021
Amelia Korycka, Prof. dr hab. n. med. Edward Drescher (1912–1977), lekarz, bohater wojny z Niemcami i okresu konspiracji, uczestnik Powstania Warszawskiego 1944, organizator szpitalnictwa, dydaktyk i etyk, twórca chirurgii dziecięcej na Pomorzu Zachodnim, współorganizator Izb Lekarskich[37]
2021
Grzegorz Wojciechowski, Jan Dorożyński „Adam” (1899–1986). Pracowity życiorys[20]
2021
Ireneusz Mazurski, Tadeusz Marcinkowski, ps. Dobrosław (1917–2011), Wojenne losy studenta medycyny, przyszłego profesora[21]
2022
Olimpia Sipak, Andrzej Cretti, ps. Górski (1923–2017) Żołnierz AK, student medycyny, powstaniec warszawski „44’’, prof. dr hab. n. med., dr h.c.[38]
9 grudnia 2022 roku przy wejściu do byłej siedziby Okręgowej Izby Lekarskiej przy ul. Curie Skłodowskiej 11 odsłonięto tablicę pamiątkową z listą osób pełniących służbę medyczną w czasie powstania warszawskiego, którzy po wojnie wykonywali swój zawód w Szczecinie[3][4][l].
Za wkład w upamiętnienie tych 31 medyków prezes Okręgowej Rady Lekarskiej[39], dr Michał Bulsa podziękował dr Amelii Koryckiej[f] oraz dr Maciejowi Mrożewskiemu, przewodniczącemu Komisji Historycznej OIL[27][j]
Upamiętnienie 31 lekarzy powstania warszawskiego[l] przez Okręgową Izbę Lekarską w Szczecinie
Amelia Korycka z d. Draber (ps „Mela”) urodziła się w 1926 roku w Sochaczewie. Przeszkolenie medyczne odbyła na kursach sanitarnych organizowanych w Szarych Szeregach. Miała młodszą o dwa lata siostrę Marię (ps. „Maryś”), która w czasie powstania służyła w Dywizjonie Motorowym Obszaru Warszawskiego AK (wychodziła ze Starówki w kolumnie, w której szła również dr Halina Chmielewska i jej córka ”Basia”[40][41]).
„Mela” pracowała w powstańczym szpitalu przy ul. Poznańskiej 11, którym kierował Edward Drescher[42] (Batalion Zaremba-Piorun, oddział "Bakcyl", dowódca plutonu sanitarnego – por. lek. Jan Dorożyński "Adam"[18][19][20]). Po wojnie rozpoczęła studia medyczne w Łodzi. Po czterech latach studiów przeniosła się – z mężem, inżynierem mechanikiem – do Szczecina, na piąty rok PAM. Dyplom otrzymała w 1 sierpnia 1953 roku. W latach 1953–1994 pracowała jako nauczyciel akademicki w 1. Klinice Pediatrycznej, gdzie miała kontakt z innymi byłymi powstańcami[43][44].
Po przejściu na emeryturę uczestniczy w spotkaniach Koła Historycznego OIL, pisze artykuły, udziela wywiadów, współpracuje z Instytutem Pamięci Narodowej (Oddział w Szczecinie: „Klub Historyczny im. gen. Stefana Roweckiego”, spotkania „Przystanek Historia”)[45].
Opublikowany w Vox Medici (2021) artykuł Amelii Koryckiej pt. „Prof. dr hab. n. med. Edward Drescher(1912–1977)”[37] dr Maciej Mrożewski poprzedził wstępem, w którym napisał, że wspomnienia pani dr Amelii Koryckiej, uczestniczki tamtych wydarzeń, mają wartość historycznego dokumentu[37].
↑Polska administracja przejęła miasto z wyłączeniem portu, który pozostawał w rękach sowieckich do 1947 roku, a częściowo do 1955 roku – był wykorzystywany przez Sowietów do załadunku zdobycznego sprzętu z terenu Niemiec (zob. kalendarium).
↑W powstaniu warszawskim brał udział Artur Chwalibogowski ps. Sowa (1924-2000)[1]. Artur Chwalibogowski (pediatra) (1899–1964)[47], zob. Brożek Krzysztof: Chwalibogowski Artur Aleksander (1899-1964) –– lekarz pediatra [W:] Śląski słownik biograficzny. T.3. red. Jan Kantyka, Władysław Zieliński, Katowice: Śląski Instytut Naukowy, 1981 s.65-67)
[48].
↑Jerzy Gelber – pediatra, wybitny klinicysta, naukowiec i dydaktyk, od roku 1948 starszy asystent w Klinice Pediatrycznej Akademii Lekarskiej w Szczecinie i ordynator Oddziału Dziecięcego Zakaźnego w Szpitalu Miejskim nr 1 (ul. Arkońska), gdzie prowadził jednocześnie oddział szkarlatynowy, obserwacyjny i chorych na chorobę Heinego-Medina. W roku 1966 został mianowany na stanowisko docenta etatowego. Przewidywano, że wkrótce obejmie stanowisko kierownika kliniki Chorób Zakaźnych, do czego nie doszło – został jedną z ofiar brutalnej "czystki antysemickiej", prowadzonej w Polsce w latach 1967–1971[92]
↑Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 2 PUM w Szczecinie, Strona internetowa[10]
↑Adam Zubczewski (1910-1973) pełnił służbę sanitarną na Starym Mieście, głównie w Centralnym Szpitalu Chirurgicznym nr 1 przy ul. Długiej 7. 26 sierpnia 1944 przeszedł kanałami do Śródmieścia. Pracował do kapitulacji w szpitalu polowym przy ul. Mokotowskiej. Po wojnie w latach 1945-1946 pracował w Bydgoszczy, a następnie w Szczecinie jako ordynator w Szpitalu Wojewódzkim (od 1961 roku do śmierci w 1973 roku - ordynator Oddziału Okulistycznego w Centralnym Szpitalu Kolejowym w Międzylesiu k. Warszawy)[24][25].
↑Wanda I-voto Jaworska, II - voto Zubczewska (1907-1994) ukończyła studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego w październiku 1934. Przed wybuchem wojny pracowała w Instytucie Oftalmicznym w Warszawie, pod kierunkiem prof. Melanowskiego. W czasie wojny prowadziła prywatny gabinet okulistyczny w mieszkaniu przy ul. Długiej 9, pracowała w dwóch miejskich ośrodkach zdrowia oraz pogłębiała specjalizację w Instytucie Oftalmicznym. W powstaniu służyła w punktach medycznych oddziału "Bakcyl" (Sanitariat Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej). Po upadku Starego Miasta opuściła dzielnicę z ludnością cywilną. Wyszła z Warszawy wraz z dwojgiem młodszych dzieci oraz rodzicami – Stanisławem i Stefanią Mierosławskimi (została wywieziona do Piotrkowa Trybunalskiego)[26].
Od kwietnia 1945 była ordynatorem Oddziału Ocznego w Szpitalu Wojewódzkim na Bielawkach (Bydgoszcz). W roku 1947 przeniosła się do Szczecina. Zorganizowała Wojewódzką Przychodnię Okulistyczną. Pełniła funkcje jej dyrektora oraz ordynatora Oddziału Ocznego Szpitala PCK. Po utworzeniu Pomorskiej Akademii Medycznej była adiunktem w Klinice Okulistycznej PAM. W roku 1954 zorganizowała Oddział Okulistyczny w Szpitalu PKP, którym kierowała przez 8 lat. W 1962 roku powróciła do Warszawy[26][25].
↑ abcKomisja Historyczna Okręgowej Izby Lekarskiej w Szczecinie (www.oil.szczecin.pl):
↑Tadeusz Zwoliński (ur. 1895 w Warszawie, zm. 1972 w Szczecinie) – w latach 1952-1966 kierownik I Kliniki Położnictwa i Chorób Kobiecych PAM (PSK1)[17]
↑ abLekarze szczecińscy, którzy pełnili służbę medyczną w czasie powstania warszawskiego
↑Marek Jaszczyński: 69 lat temu zniszczono miasto. Pod bombami "Lancasterów". [w:] Serwis Głosu Szczecińskiego w portalu GS24.pl (tekst z cyt. źródłami z reprodukcjami zdjęć z Archiwum Państwowego w Szczecinie) [on-line]. www.gs24.pl, 28 sierpnia 2013. [dostęp 2014-11-01].
↑Dzieje Szczecina 1945–1990. pod red. Tadeusza Białeckiego i Zygmunta Silskiego. Szczecin: „13 Muz”, 1998, s. 60. ISBN 83-908898-0-3.
↑ abcHalina Chmielewska. [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. 2022 Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2022-12-24].
↑ abcMaria Barbara Chmielewska-Jakubowicz, lekarz pediatra (córka): Halina Chmielewska. [w:] Encyklopedia Medyków Powstania Warszawskiego (źródło: Pamiętnik Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego – Powstanie Warszawskie i medycyna, wydanie II, Warszawa 2003 r) [on-line]. [dostęp 2022-12-24].
↑ abred. Tadeusz Białecki: Encyklopedia Szczecina T.II P-Ż : Artur Aleksander Chwalibogowski. Szczecin: Uniwersytet Szczeciński, Instytut Historii, 2000, s. 158. ISBN 83-7241-089-5.
↑S. Metler. In memoriam: Prof. dr. med. January Zubrzycki, M.D. (inf. bibl. PubMed). „Ginekol Pol.”, s. 799-801, 1970 Jul. PMID: 4916596.
↑Alina Kędzia: Stojałowski Kazimierz. W: Tadeusz Białecki: Encyklopedia Szczecina. Wyd. 1. T. 2: P–Ż. Szczecin: Uniwersytet Szczeciński, Instytut Historii. Zakład Historii Pomorza Zachodniego, 2000, s. 412. ISBN 83-7241-089-5. (pol.).
↑Murczyński Czesław. W: Tadeusz Białecki: Encyklopedia Szczecina. Wyd. 1. T. 1: A–O. Szczecin: Uniwersytet Szczeciński, Instytut Historii. Zakład Historii Pomorza Zachodniego, 1999, s. 633. ISBN 83-87341-45-2. (pol.).
↑Andrzej Aleksander Cretti. [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2023-01-18].
↑Zofia Cykalewicz. [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2023-01-19].
↑Zofia Chyła "Jagódka". [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2023-01-19].
↑Zofia Chyła Cykalewicz. [w:] Encyklopedia Medyków Powstania Warszawskiego [on-line]. [dostęp 2023-01-19].
↑Zbigniew Dworak ps. "Dr Maks". [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego, 2022. [dostęp 2022-12-31].
↑Halina Jędrzejewska (Źródło: Lekarze Powstania Warszawskiego 1VII – 2 X 1944 wyd. TLW): Zbigniew Dworak ps. Maks. [w:] Encyklopedia Medyków Powstania Warszawskiego > Medycy Powstania [on-line]. [dostęp 2022-12-31].
↑Maria Kotecka (Noceń). [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego 44. [dostęp 2023-01-19].
↑Zygmunt Noceń "Narcyz". [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego 44. [dostęp 2023-01-19].
↑Jan Perzyński "Szczerba". [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego 44. [dostęp 2023-01-19].
↑Jan Perzyński ps. Szczerba. [w:] Encyklopedia Medyków Powstania Warszawskiego [on-line]. [dostęp 2023-01-19].
↑Alina Nowacka - Piasecka ps. Srebro, Jadzia. [w:] Encyklopedia Medyków Powstania Warszawskiego (w: Pamiętnik Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego – Powstanie Warszawskie i medycyna, wydanie II, Warszawa 2003 r). [on-line]. [dostęp 2023-01-19].
↑Wiesław Piasecki, "Wiesław". [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego 44. [dostęp 2023-01-19].
↑Szubiński Zbigniew „Żbik”. [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego 44. [dostęp 2023-01-21].
↑Piotr Ernst: Funkcjonowanie ochrony zdrowia w Gorzowie Wielkopolskim w latach 1950-1956. Poznań: Uniwersytet Medyczny w Poznaniu, 2013, s. 224. [dostęp 2023-01-22]. lit.343: Z. Woźniewski , Polski Almanach Medyczny na rok 1956…, s. 113. - Wanda Uniecka, ur. 9 stycznia 1923 r. w Warszawie. Dyplom uzyskała 7 listopada 1951 r. w Warszawie. Radiolog. Mieszkała przy ulicy Drzymały 38; APGW, Szpital Miejski w Gorzowie Wlkp., sygn. 20, s. 222, Skład osobowy personelu szpitalnego.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg){kind=link}