Monety obiegowe III Rzeczypospolitej

Monety obiegowe III Rzeczypospolitej – monety obiegowe emitowane przez Narodowy Bank Polski od 1990 r. z umieszczoną na awersie nazwą państwa „Rzeczpospolita Polska” oraz godłem w postaci orła w koronie^[1].

Na początku lat 90. XX w. w Polsce panowała wysoka inflacja, wobec czego bank centralny emitował coraz to wyższe nominały zarówno monet, jak i banknotów^[2].

1 stycznia 1995 r., na podstawie ustawy z 7 lipca 1994 r., przeprowadzono denominację złotego. Nowy polski złoty (PLN) równał się 10 000 starych złotych. Monety przeddenominacyjne, zarówno te z nazwą państwa Polska Rzeczpospolita Ludowa, jak i Rzeczpospolita Polska, wycofano z obiegu już 1 stycznia 1995 r^[3], banknoty zaś sukcesywnie zastępowano nowymi znakami pieniężnymi^[4].

Stare pieniądze można było wymieniać w kasach NBP do 31 grudnia 2010 r^[4].

W 1990 r. na nowo emitowanych monetach zmieniono godło i nazwę państwa, wprowadzając obiegowe 50- i 100-złotówkę^[5] oraz okolicznościowe monety upamiętniające 10. rocznicę powstania związku zawodowego Solidarność^[6].

W okresie przeddenominacyjnym (1990–1994) wybito i wprowadzono tylko dwie monety powszechnego obiegu^[7]:

W roku 1990 wybito również monety: 1, 2, 5, 10 i 20 złotych z nazwą państwa „POLSKA RZECZPOSPOLITA LUDOWA” i godłem w postaci orła bez korony – były to jednak kontynuacje wzorów monet powszechnego obiegu PRL, wprowadzonych 28 grudnia 1988 r^[8].

W latach 1990–1994 wprowadzono 12 monet okolicznościowych o nominałach 10 000, 20 000 i 100 000 złotych. Były to^[9][10]:

W roku 1990, 25 czerwca, do obiegu wprowadzono okolicznościową 500-złotówkę z Władysławem II Jagiełłą, na której wybite były:

• rok 1989,
• nazwa państwa „POLSKA RZECZPOSPOLITA LUDOWA” i
• godło w postaci orła bez korony^[11].

Moneta ta w katalogach zaliczana jest jednak do okresu PRL^[12].

W wyniku przeprowadzonej denominacji, 1 stycznia 1995 r. w powszechnym obiegu pojawiło się 9 nominałów monet: 1, 2, 5, 10, 20 i 50 groszy oraz 1, 2 i 5 złotych^[13]. Od 1995 r. w srebrze lub złocie bite są również monety kolekcjonerskie, rozprowadzane jednak na rynku po cenach wyższych niż ich nominał^[14].

Na awersach monet w centralnej części znajduje się godło – orzeł w koronie, dookoła w otoku napis „Rzeczpospolita Polska”, poniżej orła umieszczany jest rok bicia. Na rewersach widnieją oznaczenia nominałów z symbolicznie przedstawionymi elementami roślinnymi^[13]. Autorami projektów monet wprowadzonych do obiegu 1 stycznia 1995 r. są^[15]:

• awersu 1, 2, 5,10, 20, 50 groszy oraz 1 złoty – Stanisława Wątróbska-Frindt
• rewersu 1, 2, 5, 10, 20, 50 groszy oraz 1 złoty – Ewa Tyc-Karpińska,
• nominałów 2 i 5 złotych – Ewa Tyc-Karpińska.

W latach 2013–2017 zmieniono rysunek awersu nominałów od 1 grosza do 1 złotego. Autorem nowego wzoru głównej strony monet jest Sebastian Mikołajczak^[16].

Monety bimetaliczne – 2 i 5 złotych – bite są na krążkach składających się rdzenia otoczonego pierścieniem. W przypadku monety 2 złote rdzeń jest wykonany z miedzioniklu, a pierścień – ze stopu brązu z aluminium. W przypadku monety 5-złotowej stopy rdzenia i pierścienia zamieniono^[17].

Monety o nominałach 1, 2 i 5 groszy bito z mosiądzu manganowego do 2014 r., potem zmieniono materiał na stal powlekaną mosiądzem^[18].

2 stycznia 2020 r. Narodowy Bank Polski wprowadził do powszechnego obiegu monety^[18]:

• 10 groszy,
• 20 groszy,
• 50 groszy i
• 1 złoty

ze stali pokrytej miedzią i niklem, bez zmiany wzorów awersu i rewersu, parametrów metrologicznych i typu rantu w porównaniu z wzorami z 2017 r^[18].

1 września 2021 r. w kasach NBP udostępniono monety: 10, 20, 50 groszy oraz 1 złoty rocznika 2019 wybite w stali pokrytej miedzią i niklem, a nie w miedzioniklu, jaki był wykorzystany do emisji tych nominałów zarówno tego rocznika, jak i roczników wcześniejszych^[19].

Rodzaj wykorzystanego materiału oraz parametry metrologiczne i typy rantu monet przedstawiono w tabeli^[18]:

W tabeli zebrano nakłady w sztukach poszczególnych nominałów^[20]:

gdzie:

• MW – Mennica Polska,
• RM – The Royal Mint,
• MN – nakład rocznika w miedzioniklu,
• Fe – nakład rocznika w stali pokrytej miedzią i niklem.

W 1995 r. Narodowy Bank Polski rozpoczął emisję okolicznościowych monet 2-złotowych, początkowo w miedzioniklu, a od 1996 do kwietnia 2014 r. w stopie nordic gold. Monety te upamiętniały m.in. ważne wydarzenia lub wybitnych Polaków^[21].

 Osobny artykuł: Monety okolicznościowe 2 złote (III RP).

Od maja 2014 r. NBP rozpoczął emisję serii Odkryj Polskę monet okolicznościowych w standardzie obiegowej 5-złotówki^[13].

• monety III Rzeczypospolitej
• monety okolicznościowe 2 złote (III Rzeczpospolita)
• monety kolekcjonerskie III Rzeczypospolitej

• Janusz Parchimowicz: Katalog monet polskich. Szczecin: 2010. ISBN 978-83-87355-62-3. Brak numerów stron w książce