Nietków (hist. Nietków Polski, niem. Polnisch Nettkow)[4] – wieś w Polsce położona w województwie lubuskim, w powiecie zielonogórskim, w gminie Czerwieńsk.
Główną ulicą jest ulica Tadeusza Kościuszki. W Nietkowie mieści się szkoła podstawowa przy ulicy Jana Kasprowicza. W 1992 roku odnowiono most kolejowy, który przecina rzekę Odrę, we wsi jest przystanek kolejowy Nietków.
Nazwa
W kronice łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Necka[5][6].
W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie wieś występuje pod niemiecką nazwą Polnisch Nettkow[7]. Miejscowość nosiła w historii dwie nazwy Nietków Polski oraz Polnisch Nettkow. Obie podaje Słownik geograficzny Królestwa Polskiego[4]. Niemiecki leksykon geograficzny Neumanna wydany w 1905 roku notuje nazwę miejscowości jako Polnisch Nettkow[8], z której później usunięto pierwszy człon nazwy Polnisch związany z Polską i germanizując ją na Nettkau[8].
Ze względu na polskie pochodzenie nazwy w latach 1937–1945 nazistowskie władze III Rzeszy wprowadziły nową, całkowicie niemiecką nazwę Schlesisch Nettkow[9].
Historia
- 1305 – potwierdzona wzmianka, świadcząca o istnieniu wsi,
- do 1936 oficjalna nazwa wsi brzmiała Polnisch Nettkow,
- od 1945 – w granicach Polski,
- W latach 1954–1957 wieś należała i była siedzibą władz gromady Nietków, po jej zniesieniu w gromadzie Czerwieńsk II.
- 1975–1998 – miejscowość administracyjnie należąca do województwa zielonogórskiego,
- 1997 – powódź stulecia dotknęła Nietków,
- od 1999 – wieś w granicach województwa lubuskiego.
Od początku swego istnienia Nietków był własnością rodu von Rothenburg. W 1788 r. stał się posiadłością księcia kurlandzko-żagańskiego Piotra Birona i jego potomków[10].
Z polecenia Piotra Birona, architekt Jan Krystian Walenty Schulz wzniósł w roku 1792 klasycystyczny dworek, wkomponowany w park, którego pozostałości są dziś dostrzegalne, jednak po budowli Schulza nie ma już żadnego śladu[10].
Przed 1792 r. według licznych przekazów istniała tu wcześniejsza budowla, renesansowy dworek z XVII w., który był już ruiną, gdy Schulz realizował swój projekt. Letniej siedzibie Bironów, do której przenosili się z Żagania, towarzyszyło szereg zabudowań służących wystawnemu życiu księcia. Pawilon teatralny, w którym żagański teatr wystawiał włoskie farsy i komedie Szekspira (np. "Poskromienie złośnicy" i "Wiele hałasu o nic" w 1796 r.), tzw. "domy kawalerskie" jak i oranżeria nie przetrwały do naszych czasów. Po śmierci Piotra Birona w 1800 r., nietkowska rezydencja stała się ulubionym miejscem pobytu letniego księżnej-wdowy Doroty Kurlandzkiej, niegdyś ulubienicy króla Stanisława Augusta Poniatowskiego[10].
Zabytki
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[11]:
- kościół ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki filialny pod wezwaniem Wniebowstąpienia Pana Jezusa, zbudowany w stylu neogotyckim w latach 1866-67; budowla orientowana, murowana z apsydą i wieżą, położony w centrum wsi
- oranżeria pałacowa, XVIII wieku, nie istnieje
- park pałacowy, z połowy XVIII wieku, położony w centrum wsi, częściowo ogrodzony murami, stanowiącymi pozostałość po zlokalizowanym tam dworze
- park - arboretum, z końca XIX wieku
inne zabytki:
- barokowa oficyna i fragment muru bramnego z płytami epitafialnymi częściowo przetrwały z założenia pałacowego
- niewielki cmentarz, znajdujący się na uboczu wsi.
Sport
Siedzibę ma tu klub piłkarski Ludowy Klub Sportowy „Odra” Nietków założony w 1947 roku i występujący w lubuskiej IV lidze[12].
Przypisy
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 87046
- ↑ Wieś Nietków w liczbach
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 824 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
- ↑ a b Polnisch Nettkow w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich Tom VIII, str. 599
- ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis. dokumentyslaska.pl. [dostęp 2012-10-24].
- ↑ H. Markgraf, J. W. Schulte, Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis, Breslau 1889.
- ↑ Knie 1830 ↓, s. 495.
- ↑ a b Broesike 1905 ↓, s. 840.
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
- ↑ a b c Wokół Zielonej Góry, [w:] Jerzy PiotrJ.P. Majchrzak Jerzy PiotrJ.P., Na tropach dawnej Zielonej Góry, Zielona Góra 1993, s. 132 .
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. lubuskiego - stan na 31.12.2012 r.. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 104. [dostęp 2013-02-26].
- ↑ Odra Nietków - 90minut.pl
Bibliografia
- Max Broesike: Neumans Orts- und Verkehrs-Lexi des Deutschen Reichs. Leipzig und Wien: Verlog des Bibliographischen Instituts, 1905.
- Johann GeorgJ.G. Knie Johann GeorgJ.G., Alphabethisch-Statistisch-Topographische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien ..., Breslau: Graß, Barth und Comp., 1830, OCLC 751379865 (niem.).
- Stanisław Kowalski: Zabytki architektury województwa lubuskiego. Zielona Góra: Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, 2010, s. 247. ISBN 978-83-931526-0-5.
.jpg)
