|
Ogród Saski w Warszawie
Ogród Saski           .JPG)   .JPG)  Ogród Saski – park miejski w śródmieściu Warszawy, położony między placem marsz. Józefa Piłsudskiego, placem Żelaznej Bramy, ul. Marszałkowską i ul. Królewską, na Osi Saskiej. Pierwotnie geometryczny ogród francuski założony w latach 1724–1748 dla króla Augusta II Mocnego według projektu Matthäusa Daniela Pöppelmanna i Zachariasa Longuelune’a przy współpracy (od 1733) Carla Friedricha Pöppelmanna i Johanna Christopha von Naumanna jako ogród pałacu Saskiego. Został zdewastowany w czasie insurekcji kościuszkowskiej (1794), przekomponowany na krajobrazowy ogród angielski w latach 1816–1827 według projektu Jamesa Savage’a. Częściowo zniszczony w czasie powstania warszawskiego, został odtworzony po wojnie. Jest pierwszym publicznym parkiem miejskim w Warszawie[1] i w Polsce[2]. HistoriaOgród Saski został założony na przełomie XVII i XVIII wieku przez króla Augusta II Mocnego, na tzw. Osi Saskiej, jako ogród przypałacowy przy pałacu Saskim w stylu francuskim. 27 maja 1727 został udostępniony przez króla mieszkańcom Warszawy[3]. Był to pierwszy park publiczny w mieście[1]. Dla użytku dworu królewskiego pozostawiono dwa niewielkie ogródki w części przylegającej do pałacu Saskiego[2]. Ogród szybko zyskał dużą popularność stając się ulubionym miejscem wypoczynku i rozrywki mieszkańców miasta[4]. Mógł korzystać z niego każdy, kto był porządnie ubrany[4]. W 1748 August III Sas wzniósł tam Opernhaus (operalnię), pierwszy na terenie Polski zbudowany specjalnie w tym celu wolno stojący budynek teatralny[5]. W ogrodzie od XVIII wieku odbywały się występy orkiestry janczarskiej istniejącej na dworze króla Augusta II, która dawała tzw. Koncerty Promenadowe[6]. W 1797 Ogród Saski został odkupiony od dworu drezdeńskiego przez rząd pruski i przekazany miastu[7]. W 1847 w ogrodzie wybudowano zaprojektowany przez Henryka Marconiego Instytut Wód Mineralnych[8]. Pijalnia wód utrwaliła rolę Ogrodu Saskiego jako salonu Warszawy[9]. 16 czerwca 1855 uruchomiono pierwszy warszawski wodociąg miejski, prowadzący wodę z Wisły przez stację pomp przy ul. Karowej, zbudowany według projektu Henryka Marconiego. Wzniesiony w Ogrodzie Saskim wodozbiór, o kształcie wzorowanym na rzymskiej świątyni Westy w Tivoli pod Rzymem, pełnił funkcję wieży ciśnień. Wodę ze zbiornika rozprowadzano do 16 zdrojów oraz 4 fontann w różnych częściach miasta, z najbardziej efektowną w samym Ogrodzie Saskim, zachowaną do dziś[10]. W czerwcu 1862 oficer armii rosyjskiej Andrij Potebnia dokonał w Ogrodzie Saskim nieudanego zamachu na namiestnika Królestwa Polskiego Aleksandra Lüdersa[11]. W XIX wieku zamieniony został w park w stylu angielskim. Do ogrodzonego obiektu nie były wpuszczane osoby niechlujnie ubrane lub nietrzeźwe[12], Żydzi w tradycyjnych strojach, a także dzieci do lat 14 bez opieki[13]. Przy każdej bramie ogrodu stał policjant[13]. W 1870 roku zbudowano tam drewniany budynek Teatru Letniego[14]. W 1899 Warszawskie Towarzystwo Higieniczne otworzyło w Ogrodzie Saskim jeden z pierwszych w mieście placów zabaw dla dzieci, ufundowany przez Wilhelma Raua[1]. Pomiędzy 31 marca a 2 kwietnia 1902 roku pierwsza polska wytwórnia filmowa Towarzystwo Udziałowe Pleograf założona przez wynalazcę Kazimierza Prószyńskiego[15] organizowała w budynku teatru pionierskie pokazy polskich filmów dokumentujących życie codzienne w Warszawie[15]. W 1935 przez zachodnią część parku przebito do placu Żelaznej Bramy i ul. Żabiej ulicę Marszałkowską[16]. Projekt przebicia tej ulicy do placu Bankowego dokończyli Niemcy podczas okupacji, wykorzystując zniszczenia w czasie obrony Warszawy w 1939, w tym zwłaszcza zniszczenie i rozbiórkę oficyn pałacu Błękitnego[16][17]. Podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 spłonął trafiony bombą budynek Teatru Letniego[18]. W wyniku pożarów ucierpiał także park[19]. W okresie okupacji niemieckiej Ogrodowi Saskiemu nadano niemiecką nazwę Sächsischengarten[20]. 4 maja 1942 został on zamknięty dla ludności polskiej[21]. W kwietniu 1945 oczyszczony z min park przekazano do użytku mieszkańców[22]. Drzewostan częściowo przetrwał wojnę, jednak wiele cennych starych drzew zostało uszkodzonych[23]. Największą ich grupę stanowią kasztanowce[24]. Rosną tam także m.in. topole czarne, wiązy, lipy drobnolistne, glediczje trójcierniowe, miłorzęby japońskie i klony pospolite[24]. W 1947 w parku wzniesiono murowany barak z przeznaczeniem na szkołę, który został rozebrany w latach 50[25]. Przed 1950 usunięto otaczające park ogrodzenie[26]. Został on także powiększony dzięki przyłączeniu do niego ogrodu Zamoyskich (od strony ul. Senatorskiej) oraz ogrodu Ministerstwa Spraw Zagranicznych (od strony ul. Wierzbowej)[27]. W 2023 spółka Pałac Saski poinformowała, że z planową inwestycją w zakresie odbudowy pałacu Saskiego, pałacu Brühla oraz kamienic przy ulicy Królewskiej w Warszawie koliduje ok. 150 drzew rosnących we wschodniej części Ogrodu Saskiego, głównie lip i dębów[28]. Do wycięcia przeznaczono 60 drzew, a 90 do przesadzenia w inne miejsca[28]. Najważniejsze obiekty
Obiekty nieistniejące lub przeniesione w inne miejscePrzypisy
Linki zewnętrzne
|
||||||||||||||||||||||||||||
